16 - CZYNNIKOWY KWESTIONARIUSZ OSOBOWOŚCI R. B. CATTELLA
Według koncepcji Cattella osobowość należy traktować jako zbiór cech, z których każda jest nazwą pewnej klasy współzmiennych zachowań. Osobowość jest wszystkim tym, co pozwala przewidzieć, jak dana jednostka zachowa się w określonej sytuacji.
Cattell dążąc do zoobiektywizowania sposobu opisu osobowości, za najwłaściwszą metodę ustalenia liczby i treści cech będących składowymi osobowości uznał analizę czynnikową. Analiza czynnikowa jest metodą pozwalającą na wyodrębnianie w zjawiskach psychologicznych ich podstawowych elementów składowych. W tym sensie pozwala ona na uporządkowanie faktów (danych empirycznych). Z tego względu analizą czynnikową posługujemy się jako metodą wstępnej klasyfikacji.
Przyjąwszy, że w zakres osobowości wchodzą wszystkie zachowania, założył, że każde może być określone za pomocą odpowiedniego przymiotnika. Korzystając z listy Allporta, zawierającej ponad 4000 cech, wyeliminował synonimy, uzyskując w efekcie 171 przymiotników pozwalających opisać wszystkie aspekty lub sfery osobowości.
Dostrzegając pewne specyficzne podobieństwa i różnice między niektórymi przymiotnikami, Cattell wyróżnił trzy klasy czynników: Q (qestionnaire data) - zmienne samoobserwacyjne, L (life data) - zmienne obserwacyjne, oraz T (test data) - obiektywne zmienne testowe.
Analizę czynnikową Cattell przeprowadził oddzielnie dla danych Q, L i T. Dokonując w ten sposób taksonomii zmiennych osobowościowych, wyodrębnił 16 cech wspólnych, które pozwalały na wyczerpujący i dostatecznie dokładny opis wszystkich aspektów osobowości. Kiedy wykonano analizę czynnikową na macierzy interkorelacji 16 cech podstawowych, okazało się, że można wyodrębnić mniejszą liczbę czynników II stopnia, wśród których dwa objaśniały największy procent zmienności wyników: introwersja - ekstrawersja oraz niepokój - integracja.
Pierwsze wydanie 16 - czynnikowego Kwestionariusza Osobowości ukazało się w 1950 roku. Kwestionariusz składa się z dwóch równoważnych wersji - liczących po 184 pozycje oraz po 3 pytania buforowe. W obydwu wersjach występuje od 20 do 26 pozycji odnoszących się do każdego z 16 czynników. Wyniki końcowe są wyrażone w skali stenowej. Każdy czynnik jest oznaczony symbolami literowymi i liczbowymi, a ponad to posiada nazwę psychologiczną i potoczną.
Każdy z czynnikow ma charakter dwubiegunowy. Każdy z biegunów został scharakteryzowany przez odpowiedni zestaw przymiotników. Spośród 16 czynników mierzonych w tym kwestionariuszu - cztery (Q1, Q2, Q3, Q4) były reprezentowane przez tylko w zmiennych samoobserwacyjnych.
Rzetelność skal 16 - CO oceniono na podstawie ich wewnętrznej zgodności (współczynniki wahały się w granicach od 0,71 do 0, 93) oraz stabilności bezwzględnej (przy dwutygodniowym odstępie czasu współczynniki wynosiły od 0,38 do 0, 73).
Wyniki w 16 - CO zestawione w postaci profilu można interpretować zwracając uwagę bądź na ich aspekt ilościowy, bądź na aspekt jakościowy. W tym ostatnim przypadku charakterystyki osoby badanej dokonujemy na podstawie analizy tak zwanych układów czynników.
LITERATURA:
Sanocki, W. (1976). Kwestionariusze osobowości w psychologii. Warszawa: PWN.
Siek, S. (1986). Struktura osobowości. Warszawa: ATK.
Oleś, P. (2005). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Scholar.