WYKŁAD II
Charakterystyka technologii specjalistycznej
W rzeczywistości technologia rozpatrywana jest na dwóch poziomach: 1. ogólny-tak jak jest ona postrzegana przez społeczeństwo, które definiuje ją w charakterystyczny dla siebie sposób, również specyficznie ją wykorzystuje. Na tym poziomie trudno porozumiewać się w zakresie nowoczesności, wydajności technologii, ponieważ nie ma jednolitego podejścia do technologii, np. technologia wypoczynku: jedni uważają, że dobra technologia wypoczynku to oglądanie telewizora, inni czytanie książek, część uważa, że najlepszą technologią wypoczynku jest sprzątanie mieszkania, niektórzy natomiast preferują pójście do baru; 2. specjalistyczny-składnikami tej technologii są: a)najnowsze technologie (KH), b)metody realizacji procesów (prowadzenie badań, prowadzenie pomiarów, zastosowanie), c)zasady naukowe, d)urządzenia (wyroby), e) organizacja (struktury, systemy). Istnieje wiele atrybutów odróżniających wymienione poziomy technologii. Zaliczamy do nich: a) zespół reguł i praw naukowych, atrybutów tych nie posiadają technologie na poziomie ogólnym; b) związane z technologią zastosowanie na poziomie specjalistycznym, wynikiem technologii jest zawsze konkretny wyrób; c) specyfikacja produktu, produkt technologii na poziomie specjalistycznym jest jakościowy, nowoczesny, d) doświadczenia praktyczne i umiejętności stosowania, e) organizacja wyrażona strukturą i systemami. Technologia na poziomie ogólnym praktycznie nie wymaga żadnej struktury. Technologia specjalistyczna jest nośnikiem treści intelektualnych (zasad naukowych), jest realizowana dla otrzymania konkretnego wyrobu. Technologia specjalistyczna wymaga, aby w procesie produkcyjnym była nadzorowana przez operatorów wysoko wykwalifikowanych i konkretnej specjalności. Technologie poziomu specjalistycznego można ocenić na podstawie podaży i popytu, trudno natomiast określić wartość technologii na poziomie ogólnym. Im większa jest sprzedaż i zysk uzyskane dzięki technologii specjalistycznej tym większą posiada ona wartość.
Cykl życia technologii
Nowe technologie są wynikiem kompleksowego wzajemnego oddziaływania postępu naukowego, czynników instytucjonalnych, mechanizmów ekonomicznych. Uważa się, że nowe technologie wyłaniają się na pewnych etapach długofalowego rozwoju ekonomicznego (etapy te nazywane są często cyklami Kondratiewa). Niektóre technologie wynikają z bieżącej potrzeby szczególnie w zakresie ochrony zdrowia, np. wiele lat opracowuje się technologie produkcji szczepionki przeciwko AIDS, w chwili obecnej palącą potrzebą jest opracowanie szczepionki przeciwko ptasiej grypie. Obecny rozwój ekonomiczny określany jest jako piąty cykl Kondratiewa i rozpoczął się w latach 80 jako wynik praktycznego zastosowania komputerów, baz danych, światłowodów i biotechnologii. Charakterystyka cyklu życia technologii przedstawiona jest na rysunku:
Technologia pionierska jest zawsze innowacją i posiada możliwie najwyższe wskaźniki ekonomiczne, praktyczne, jak również tajności. Z upływem czasu wiadomo, że technologia pionierska przekształca się w technologię schyłkową, tempo jej doskonalenia wyraźnie obniża się, spada jej innowacyjność oraz innowacyjność otrzymywanych dzięki niej produktów. Koszty związane z doskonaleniem technologii z upływem czasu rosną i po pewnym czasie są ekonomicznie nieuzasadnione i wtedy należy się zastanowić nad zmianą technologii. Istnieje również duża motywacja do zmiany technologii, a mianowicie określone zapotrzebowanie na konkretny wyszukany produkt, który jest poszukiwany przez stosunkowo zamożne grupy społeczne. Takim produktem są: motolotnie motocykle na 4 kółkach.
Istota postępu technologicznego
Postęp technologiczny jest ściśle związany ze zdolnością nowej lub istniejącej technologii do spełniania społecznego zapotrzebowania na towary i usługi. Postęp technologiczny wynika również z potrzeby poprawy jakości produkowanych już wyrobów, zwiększenia ich wartości dodanej z uwypukleniem cech konkurencyjnych, podniesienia ekonomiczności eksploatacji i jej bezpieczeństwa. Postęp technologiczny niesie nowe lub zmodernizowane produkty i możemy je ocenić w oparciu o: a) koszty, koszty wytwarzania ze względu na obniżenie materiałochłonności, skrócenie cyklu produkcyjnego nowych produktów, powinny być niższe od takich kosztów w odniesieniu do wcześniejszych produktów; b) lepsze parametry technologiczne (zmniejszenie zużycia paliwa w samochodach, kształty aerodynamiczne, miniaturyzacja). Ten proces obserwuje się szczególnie w odniesieniu do elektroniki, inne produkty np. samochód, ze względów bezpieczeństwa musi mieć określoną przestrzeń, strefę zgniotu i zmniejszenie wymiarów gabarytowych jest ograniczone, podobnie problem odnosi się do zamrażarek i lodówek. Miniaturyzacja jest bezpośrednio połączona ze zmniejszeniem zużycia energii, materiału na wytworzenie jednej sztuki wyrobu, jednocześnie istotnie obniża koszty logistyczne (mniejsze opakowania, większa liczba sztuk produktu w jednostce objętości). Postęp technologiczny jest realizowany przez odkrycia, wynalazki i innowacje. Postęp technologiczny charakteryzowany jest przez tempo innowacyjności oraz ewolucje technologii. Do oceny tempa innowacyjności wykorzystujemy wartość sprzedaży wyrobu nowego lub zmodernizowanego. Tempo innowacyjności zależy od pozycji technologii w jej fazach cyklu życia oraz nakładów ponoszonych na jej doskonalenie. Można powiedzieć, że tempo innowacyjności, technologii niemodernizowanej z upływem czasu maleje według krzywej parabolicznej. Zmniejszenie spadku tempa innowacyjności dokonujemy przez doskonalenie technologii, co wymaga jednak określonych nakładów. Ewolucja technologii związana jest z przechodzeniem różnych okresów związanych z zachowaniem się rynku. W przypadku …. stałego popytu na dany produkt technologia podlega procesowi uczenia się, doskonalenia się do pozostałych technologii tworzących portfel technologiczny. Uczenie się technologii skutkuje tym, że cały proces technologiczny otrzymywania wyrobu jest opanowany, istnieje duża stabilizacja wszystkich parametrów. Ewolucja technologii może być wywołana wzrostem gospodarczym, wtedy wzrasta popyt na określony produkt, w tym przypadku technologia jak gdyby „rodzi” się powtórnie. Tempo innowacyjności oraz ewolucja technologii opisywane są funkcją rozwoju: WWT=a*A+b*B+c*C+…, gdzie WWT-wskaźnik wartości technologii; A,B,C-wartości parametrów decydujących funkcjonowaniu technologii; a,b,c-współczynniki wagowe poszczególnych parametrów. UWAGA- A,B,C można na podstawie określonego doświadczenia ustalić liczbowo, natomiast a,b,c określamy eksperymentalnie.
Zmiana technologii i jej nieciągłość
Zmiana technologii może dot. zarówno wyrobu jak i metody jego wytwarzania np. klamki drzwiowe można otrzymywać technologią odlewniczą bądź technologią przeróbki plastycznej, można teoretycznie zastosować jeszcze technologie z udziałem spawania. Zmiana technologii związana jest zawsze z wprowadzeniem innowacji procesowej, która charakteryzuje się następującymi punktami: 1. zwiększa się wydajność produkcji ulepszonego wyrobu; 2. następuje zmiana struktury organizacyjnej dostosowanej do nowej technologii; 3. integracja istniejących procesów - nowa technologia jest procesem wiodącym wyznaczającym rytm produkcji do którego musza się dostosować pozostałe procesy (technologie); 4. doskonalenie całego procesu jako systemu - nowa technologia będąca elementem portfela technologicznego tworzącego określony system jest wynikiem udoskonalającym. Pozostałe elementy portfela muszą się do nowej technologii dostosować, nauczyć się od niej. Zmiany technologii określane są skalą 5 punktową, przy czym najniższy poziom dotyczy małych zmian, często sprowadzających się do zmiany tekstu w instrukcjach bądź też opracowania nowych instrukcji. Poziom piąty zmiany technologii związany jest z innowacją, która prowadzi do nowej technologii. Analizując cykl życia technologii stwierdzamy, że fazy następują w określonym porządku, sugeruje to, że dany rodzaj technologii istnieje w określonym czasie. Z ekonomicznego punktu widzenia technologię pionierską najlepiej zastąpić również technologią pionierską, ponieważ tylko ona gwarantuje duży efekt konkurencyjności. W praktyce jednak tak drastyczne zmiany nie zachodzą, zmienia się tylko jedną z technologii z portfela technologicznego, często nie najstarszą. Zmianę technologii i jej nieciągłość w sposób graficzny w odniesieniu do montażu podzespołów elektronicznych przedstawia rysunek:
Obszary zagrożenia technologicznego związane są tym, że istniejąca technologia nie jest już konkurencyjna, natomiast nowa technologia w ramach portfela technologicznego dopasowuje się do niego, cały system wzajemnie uczy się od siebie. Ze względów konkurencyjnych czas dopasowywania i uczenia się technologii powinien być zminimalizowany. Również ze względów konkurencyjnych nie należy wydłużać czasu wykorzystywania mało efektywnej technologii. Po wdrożeniu nowej technologii następuje odmłodzenie całego portfela.
Technologie dojrzałe i wymuszone
Aby technologia znalazła praktyczne zastosowanie musi być dokładnie opracowana oczywiście z uwzględnieniem zagadnień ekonomicznych. Trzeba tutaj podkreślić, że względem technologii istnieje tzw. zjawisko turbulencji, co oznacza, ze w tym samym czasie w innym miejscu pojawia się technologia bardziej dojrzała. Powyższe zjawisko występuje często w dziedzinie wojskowości, gdzie określona technologia pojawia się w bardzo krótkim czasie np. bomba atomowa była prawie równocześnie wyprodukowana przez USA i Rosję. W portfelu technologicznym nie wszystkie technologie są innowacyjne. Problem ten dot. także jednego z bardziej nowoczesnego przemysłu, a mianowicie przemysłu kosmicznego, gdzie nadal podstawowym problemem jest trwałość powłoki zewnętrznej statku kosmicznego. Z upływem czasu po wdrożeniu innowacyjnej technologii cały portfel technologii dojrzewa i otrzymywany wyrób jest nie tylko nowoczesny, ale również wysokiej jakości. Rozpowszechnianie technologii dojrzałej czyli dającej się praktycznie wykorzystać jest utrudnione, ponieważ jest ona przedmiotem patentów, licencji bądź też embarga. W odniesieniu do technologii dojrzałej z powodzeniem stosuje się benchmarking, który polega w tym przypadku na szczegółowej „rozbiórce” produktu i na podstawie zastosowanego materiału w poszczególnych częściach na drodze indukcji można dojść do właściwej technologii. Przedstawiony sposób „kopiowania” technologii dojrzałych jest powszechnie znany, nie jest jednak przedmiotem sporów, ponieważ otrzymany produkt jest doskonalszy od pierwowzoru. Oprócz przedstawionej formy rozpowszechniania technologii dojrzałej istnieją jeszcze następujące formy rozpowszechniania: a) przez wyrób; b) poprzez proces wytwarzania (z tym przypadkiem mamy do czynienia podczas sprzedaży licencji); c) wiedzy o danej technologii (przedstawianej na konferencjach, w reklamach, czasopismach). Tempo rozpowszechniania dojrzałej technologii zależy od jej złożoności, „tajności”, poziomu zmaterializowanej w niej wiedzy, kraju, gdzie ma być zastosowana. Wprowadzenie technologii dojrzałej z tzw. procesem konsolidacji, który powinien być jak najkrótszy, ponieważ budzi duże zainteresowanie na konkurencyjnym rynku, istnieje duża liczba naśladowców, którzy mogą wyprzedzić kierując na rynek dany wyrób wcześniej. Wprowadzenie do portfela technologicznego nowej technologii pociąga nieraz za sobą konieczność powstania technologii wymuszonej (innowacyjnej). Technologie wymuszone powstają jako konieczność likwidacji tzw. wąskich gardeł w systemie produkcyjnym. Technologie wymuszone określamy często jako technologie brakujące najwięcej takich technologii pojawia się w przemyśle elektronicznym. Technologia wymuszona w wielu przypadkach może być zapożyczona z innych dziedzin, np. technologia klejenia powszechnie jest stosowana w przemyśle drzewnym, zastosowanie jej do łączenia szyb spowodowało wytwarzanie tzw. szyb zespolonych.
Wpływ zależności: nakłady i efekt dla różnych technologii
Wybór technologii zależy od istniejącego systemu produkcyjnego, technologia tak jak sam system produkcyjny musi być związana z oczekiwaniami rynku. Technologie w systemie produkcyjnym są specyficznym czynnikiem zachowania się produktu na rynku. Z ekonomicznego punktu widzenia opłaca się zmienić tylko proces technologiczny niż cały system produkcyjny. Zmiana technologii wiąże się z określonymi kosztami. Zależność i efekty jako funkcja nakładów dla technologii przedstawia się tak: a) nowe inwestycje i technologie to większe efekty w przyszłości; b) nowe inwestycje i inne przedsięwzięcia to większe efekty w przyszłości; c) nowe technologie, wzrost wydajności i elastyczności, przedsiębiorstwo zwiększa konkurencyjność, dalej większy zysk (zarządzanie, wpływ otoczenia), który wpływa na rozwój nowych technologii. W przypadku a) inwestycje dla przedsiębiorstwa są dużym obciążeniem finansowym i okres dostosowania się, uczenia technologii jest wydłużony, co sprzyja z kolei konkurencji, która może wprowadzić w tym czasie podobny produkt. Przyszłość w tym przypadku jest przesunięta w czasie, co oznacza, że efekty w postaci zwiększonego zysku mogą pojawić się za późno. Przypadek b) dla skrócenia czasu związanego z pojawieniem się zysku wdrażane są inne przedsięwzięcia, np. wcześniejsze szkolenia załogi lub „wypożyczenie” specjalistów. Przypadek c) dotyczy przedsiębiorstwa, które posiada określone zasoby, nie tylko na zakup technologii, ale również na całą gamę zagadnień z nią związanych. Okres konsolidacji technologii jest skrócony do minimum, dzięki czemu w krótkim czasie pojawia się na rynku duża liczba nowych produktów (wzrost wydajności), przy czym produkty nie są jednorodne, różnią się szczegółami. Dzięki takiej sytuacji przedsiębiorstwo zdobywa przewagę konkurencyjną i osiąga zwiększony zysk. Zwiększonym zyskiem przedsiębiorstwo zarządza między innymi wydzielając określone nakłady na doskonalenie technologii.