35. NISZA EKOLOGICZNA A SIEDLISKO
Niszą ekologiczną organizmu nazywamy jego miejsce w środowisku opisane przez warunki, w jakich gatunek występuje, zasoby, jakie wykorzystuje, i czas, w jakim jest tam obecny. Trwałe populacje każdego gatunku mogą istnieć jedynie w określonym przedziale zmienności warunków środowiska, mogą też eksploatować zasoby środowiska w określonym czasie ( np. owadożerne nietoperze prowadzą nocny tryb życia i polują nocą - to jest w czasie, gdy większość owadożernych ptaków przerywa swoje żerowanie).
Zakresem zmienności każdego z czynników lub zasobów środowiska wykorzystywanych przez organizm tworzy jeden z wymiarów jego niszy ekologicznej. Rozważając wiele takich wymiarów niszy, otrzymujemy obraz niszy ekologicznej organizmu jako wielowymiarowej przestrzeni, wyznaczonej zakresem zmienności warunków, w których dany organizm może żyć. Np. zakres temperatur tolerowanych przez zięby pokrywa się z zakresem temperatur tolerowanych przez wiele innych gatunków. Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę inne wymiary niszy, na przykład wielkość ich ofiar, piętro lasu, w którym żerują, stwierdzimy, że nisza zięby różni się od nisz innych gatunków. Zdefiniowanie wszystkich tych warunków daje obraz niszy ekologicznej organizmu. Organizmy mogą zmieniać swoje nisze w trakcie wzrostu i rozwoju osobniczego; np. ropuchy szare (Bufo bufo) przed metamorfozą zasiedlają zbiorniki wodne, gdzie odżywiają się glonami i detrytusem, po przeobrażeniu zaś stają się owadożernymi zwierzętami lądowymi.
Nisza gatunku jest ograniczana przez oddziaływania z innymi gatunkami, takimi jak drapieżniki czy konkurenci. Zazwyczaj wobec braku oddziaływania ze strony innych gatunek może wykorzystywać szerszy wymiar swojej niszy; jest to wówczas jego nisza podstawowa ( fundamentalna) lub potencjalna.
W warunkach naturalnych gatunek jest narażony na oddziaływania ze strony drapieżników i konkurentów, które ograniczają zakres jego niszy w stosunku do tzw. niszy podstawowej. Ograniczający wpływ konkurencji na niszę podstawową można zilustrować na przykładzie dwóch gatunkach przytulii Galium spp. Przytulia hercyńska (Galium saxatile) występuje głównie na glebach kwaśnych, a przytulia szorstkoowockowa (Galium pumilum) na glebach wapiennych. Każdy z gatunków w nieobecności drugiego rośnie na obu typach gleb. Wysianie ich razem powoduje jednak, że na glebie kwaśnej zostaje wyeliminowana przytulia szorstkoowockowa, a na glebie zaś wapiennej - hercyńska. Wynik doświadczenia pokazuje więc jasno, jak obecność drugiego gatunku zawęża wymiar niszy.
W odróżnieniu od niszy ekologicznej, termin siedlisko odnosi się do środowiska fizycznego, w którym organizm występuje. Siedlisko może zapewniać wiele nisz ekologicznych, może więc w nim występować wiele gatunków. Tak więc, w lesie liściastym strefy umiarkowanej można zdefiniować wiele nisz ekologicznych różnych gatunków ptaków (np. kowalików, bogatek czy słonek). Ssaków (np. myszy zaroślowych, lisów, ryjówek), stawonogów (np. motyli dziennych i nocnych, chrząszczy, pająków, mszyc) i roślin (np. mchów, dzwonków czy zawilców).