R. 28 STRELAU: TEORIE EMOCJI

• Klasyczne teorie emocji

• Teoria Jamese-Langego - obwodowa teoria emocji, za źródło emocji uznaje działania, zmiany napięcia mięśni i zmiany w narządach wewnętrznych.

• Powstawanie uczuć: spostrzeganie jakiegoś bodźca wywołuje zmiany fizjologiczne, zmiany te są następnie spostrzegane przez jednostkę, a spostrzeganie tych zmian jest przekształcane w uczucie które jest emocją. Zmiany fizjologiczne są wcześniejsze i dopiero spostrzeganie prowadzi do pojawienia się uczucia.

• Uczucia stanowią istotę myśli i świadomości, dostarczają poczucia tożsamości osobistej o nadają znaczenie pojęciu samego siebie. Im bardziej złożone są emocje tym wcześniej w spostrzeganiu następuje przejście od rejestracji treści do reakcji emocjonalnej. W wypadku emocji podstawowych najpierw pobudzane są eksteroreceptory, potem prioprio- i interoreceptory. W wypadku emocji złożonych pobudzane są tylko eksteroreceptory.

• Uczucia dają poczucie naoczności i bezpośredniości poznania: działania podejmowane pod ich wpływem są realizowane w dynamiczny sposób.

• Subtelne emocje: uczucia moralne, intelektualne i estetyczne. Pojawiają się na poziomie odbioru wrażeń wzrokowych lub słuchowych, natomiast wrażenia pochodzące z wnętrza organizmu mają znaczenie drugoplanowe.

• Talamiczna teoria uczuć Cannona-Barda telamiczna

• Emocje wiąże się z poziomem pobudzenia OUN, które regulowane jest przez układ siatkowaty. Emocje to procesy zachodzące w jądrach wzgórza. Siedliskiem emocji są ośrodki podkorowe. Ich pobudzenie nadaje poznawczym czynnościom kory emocjonalny komponent, we wzgórzu organizują się reakcje emocjonalne.

• Emocje zmieniają dostępność materiału pamięciowego: mogą je zmniejszać lub zwiększać. Materiał oznakowany emocjonalnie może być wypierany, ale też oznakowanie może ułatwiać dostęp do zapisanych w pamięci informacji.

• Aktywacyjne teorie emocji

• Opierają się na założeniu że emocje są stanem podwyższonego pobudzenia oznakowanego afektywnie. Znak afektywny może być dodatni lub ujemny.

• Za intensywność emocji odpowiedzialny jest poziom pobudzenia OUN czyli poziom aktywacji. Pojęcie aktywacji odnosi się do stanu OUN. Pod jej wpływem zmienia się aktywność narządów wewnętrznych. Aktywność ta regulowana jest przez układy parasympatyczny i sympatyczny.

• Hebb: przy bardzo wysokiej i niskiej aktywacji pojawiają się emocje o znaku ujemnym, przy aktywacji umiarkowanej emocje o znaku dodatnim. Pojawienie się znaku emocjonalnego wiąże się z pobudzeniem ośrodka przyjemności lub przykrości.

• Magda Arnold: proces emocjonalny składa się z faz:

1. neutralna recepcja: rejestrowana jest jakaś stymulacja, która traktowana jest jako coś neutralnego.

2. Ocena: odebrana stymulacja oceniana jest jako pozytywna lub negatywna.

3. pojawienie się tendencji do działania: zbliżenie lub unikanie przedmiotu ocenianego.

4. wystąpienie emocji czyli przeżycia subiektywnego wraz z komponentem wisceralnym

5. pojawienie się działania sterowanego przez emocję.

• Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera

• Aby doszło do powstania stanu emocjonalnego muszą zaistnieć następujące warunki: podmiot musi: znaleźć się w stanie pobudzenie, dokonać procesu poznawczej analizy zaistniałych zmian fizjologicznych oraz sytuacji zewnętrznych w jakich doszło do wystąpienia tych zmian i oznaczyć werbalnie stan w jakim się znalazł.

• Źródeł emocji ludzi mogą doszukiwać się w świecie wewnętrznym i zewnętrznym.

• Warunkiem powstania emocji jest pobudzenie fizjologiczne, którego pojawienie się można wyjaśnić odwołaniem się do czynników sytuacyjnych.

• Emocje są wynikiem interakcji pewnych procesów występujących wewnątrz organizmu z informacjami docierającymi ze środowiska oraz informacjami zarejestrowanymi w doświadczeniu jednostki.

• Poznawcze teorie emocji

• Koncepcja emocji Lazarusa

• Emocje są procesami które stanowią wynik specyficznej relacji między organizmem a środowiskiem. Ani samo środowisko ani organizm nie są warunkami wystarczającymi do powstania emocji.

• Emocja zawsze odwołuje się do pewnych istotnych cech relacji między człowiekiem a jego otoczeniem.

• Emocje pojawiają się tylko w takich układach relacji między jednostką a środowiskiem które są dla jednostki źródłem potencjalnych korzyści lub szkód. Założenia o naturze tej relacji:

1. emocje stanowią podstawowy ewolucyjno -adaptacyjny system podmiotu i uzależnione są od działań motywacyjnych, poznawczych i zaradczych, które ukierunkowują podmiot na istotne właściwości otoczenia.

2. ocenę ważności zdarzenia wyznacza podstawowy temat relacyjny dotyczący stopnia dopasowania podmiotu do warunków danej sytuacji. Emocje wskazują na rodzaj szkody lub zagrożenia bądź też na korzyści lub ich antycypację.

3. związek między emocją a znaczeniem relacyjnym jest wrodzony i specyficzny dla danego gatunku. Proces powstawania emocji uzależniony jest od sposobów radzenia sobie z zaistniałą sytuacją, co wpływa na konstruowanie znaczenia relacyjnego i na dynamikę procesów emocjonalnych.

4. procesy zaradcze mogą zmienić treść, znak i natężenie przeżywanej emocji, procesy te mają naturę biologiczną i kulturową.

5. zróżnicowanie procesów emocjonalnych zależy od zróżnicowania procesu oceny relacji między jednostką a otoczeniem. Różnice indywidualne w sposobach interpretacji sytuacji zewnętrznej są uwarunkowane preferowanymi wartościami kulturowymi, indywidualnym zróżnicowaniem osobowości, osobistymi procesami radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

• Proces oceny jest zindywidualizowanym procesem poznawczym. Ocena zdarzenia lub obiektu jest wypadkową rzeczywistych właściwości środowiska raz cech osoby dokonującej oceny. Jednostka bierze w ocenie pod uwagę wyselekcjonowane przez siebie aspekty środowiska. Selekcja oparta jest na dominujących u danej osoby celach i motywach. Ocena aktualnej sytuacji zależy od tego jakie emocje przezywała jednostka wcześniej. Emocje mogą wpływać na selekcjonowanie dostępnych danych i na ich interpretację.

• Proces oceny pierwotnej obejmuje trzy składniki: ocenę adekwatności celu (czyli stwierdzenie czy coś jest dla jednostki szkodliwe lub pożyteczne), ocenę spójności celu (stwierdzenie czy dane zdarzenie przybliża jednostkę do celu czy ja oddala od niego) oraz ocenę rodzaju zaangażowania ego. Ma charakter motywacyjny i określa czy emocja w ogóle się pojawi.

• Proces oceny wtórnej opiera się na kryteriach:

1. odpowiedzialność - ustalenie stopnia w jakim podmiot jest w stanie kontrolować daną sytuację

2. możliwości określające wybór strategii możliwości problemu

3. możliwości określające wybór technik kontroli napięcia emocjonalnego

4. przewidywanie skutków działań podjętych w danej sytuacji.

• Warunkiem koniecznym powstania oceny jest świadomy lub nieświadomy osąd, że cel danego zdarzenia jest ważny. Warunkiem powstania emocji jest stwierdzenie że zdarzenie jest ważne ze względu na ów cel.

• Funkcjonalne ujęcie emocji według Frijdy

• Emocje oceniają zdarzenia jako istotne lub nieistotne, przyjemne lub nieprzyjemne. Wzbudzają pewne reakcji fizjologiczne, zachowania i przeżycia. Emocje należy traktować jako mechanizm sygnalizujący, że zdarzenie jest ważne dla interesów jednostki. Zinternalizowana struktura wartości i celów podmiotu wyznacza emocjonalną wartość zdarzeń. Każde zdarzenie budzące emocje jest jakoś związane z istotnym interesem jednostki - ułatwia lub utrudnia jego realizację. Emocje pozytywne sygnalizują, że jednostka jest na właściwej drodze do celu, emocje negatywne wzbudzane są zdarzeniami interpretowanymi jako zagrażające lub zdarzeniami przeszkadzającymi w realizacji interesów jednostki. Informują one o konieczności podjęcia działań przywracających dobrostan.

• Stany afektywne stanowią podstawę do wyodrębniania zjawisk afektywnych. Afekt to podstawowe doznanie przyjemne lub nieprzyjemne. Ocena odnosi się do poznawczego aspektu i wiąże się z interpretacją i nadawaniem znaczenia sytuacji bodźcowej.

• Epizody emocjonalne - w trakcie ich trwania natężenie emocji ulega fluktuacjom. Mogą mieć charakter sekwencyjnie przeżywanych emocji albo przybierać postać doświadczeń emocjonalnych, składających się ze sprzecznych emocji.

• Stałe cechy dyspozycyjne wyrażają skłonność do reagowania przez tego samego człowieka zbliżonymi emocjami na ten sam obiekt w różnych momentach oraz zróżnicowanie indywidualne reakcji różnych ludzi na ten sam obiekt w tym samym momencie.

• Sentymenty - poznawcza skłonność do oceniania obiektów w określony sposób, potencjalne motywacje aktywizowane przez pojawienie się obiektu uczuć lub myślenie o nim.

• Osobowościowe dyspozycje emocjonalne - skłonność do nasilonego oceniania zdarzeń w sposób charakterystyczny dla różnych emocji.

• Prawa emocji. Emocje powstają, narastają i znikają zgodnie z pewnymi regułami, w ściśle określony sposób. Rawa emocji maję swe źródło w mechanizmach, które tylko częściowo podlegają wolicjonalnej kontroli.

• Prawo znaczenia sytuacyjnego - emocje powstają jako odpowiedzi na struktury znaczeniowe danych sytuacji, różne emocje powstają w odpowiedzi na różne struktury znaczeniowe. Umożliwia to porządkowanie zmiennych poznawczych, które mają znaczenie dla powstawania rożnych emocji i dla ich intensywności.

• Prawo zaangażowania - emocje powstają w odpowiedzi na zdarzenia, które są ważne dla celów, motywów czy zaangażowań danej jednostki. Powstają w wyniku interakcji znaczeń sytuacyjnych i zaangażowania.

• Prawo bezpośrednio spostrzeganej rzeczywistości - emocje są wywoływane przez zdarzenia uważane za rzeczywiste a ich intensywność odpowiada temu do jakiego stopnia są za takie uważane. Rzeczywistość oznacza tu bezpośrednie odczuwanie właściwości bodźca. Bodźce odbierane jako rzeczywiste obejmują: bezwarunkowe afektywne, zdarzenia wskazujące na nieskuteczność działań, bodźce zmysłowe.

• Prawo zmiany przyzwyczajenia i odczuwania porównawczego - emocje powstają wskutek aktualnych lub oczekiwanych zmian w korzystnych bądź niekorzystnych warunkach. Im większa jest zmiana tym silniejsza emocja po niej następuje. Układem odniesienie dla emocji jest poziom adaptacji oraz wizje przyszłości.

• Prawo hedonistycznej asymetrii - przyjemność jest zawsze zależna od zmiany i zanika wraz z ciągłością zaspokojenia. Przykrość może się utrzymywać na stałe, w ciągle trwających złych warunkach. Przywyka do zdarzeń, które kiedyś zachwycały i przynosiły radość ale nie przywyka do zdarzeń wywołujących emocje negatywne. Zgodnie z działaniem tego prawa bilans jakości życia jest negatywny, chyba że włączone zostaną strategie samooszukiwania.

• Prawo zachowania emocjonalnego momentu - zdarzenia emocjonalne zachowują swoją siłę wywoływania emocji na czas nieokreślony, chyba że spotykają się z przeciwdziałaniem innych, powtarzających się zdarzeń, które mogą spowodować wygaszanie tamtych lub przyzwyczajenie się do innych. Emocje powstają wtedy gdy ktoś doznaje bodźców przypominających bodźce pierwotne albo gdy wywoływane są przez nieproszone obrazy.

• Prawo zamknięcia się w sobie - emocje wskazują na skłonność do zamknięcia się przed sądami o względności bodźca który jest spowodował i przed wymaganiami celów innych niż ich własny. Myślenie i zachowanie jednostki podporządkowane jest dominującemu stanowi.

• Prawo zważanie na konsekwencje - każdy emocjonalny impuls powoduje impuls wtórny, który zmierza do zmodyfikowania tamtego zgodnie z przewidywanymi konsekwencjami.

• Praw minimalnego obciążenia - ilekroć można ocenić sytuację na więcej niż jeden ze sposobów, pojawia się skłonność do takiego hej ujmowania, które minimalizuje jej negatywne obciążenie emocjonalne.

• Praw maksymalnego zysku - ilekroć można ocenić sytuację na wiele sposobów tylekroć pojawia się tendencja do ujmowania jej w sposób maksymalizujący emocjonalny zysk.

• Koncepcja psychicznej reprezentacji emocji

• Emocje występują wewnątrz człowieka i stanowią część systemu odpowiedzialnego za tworzenie reprezentacji. Emocje są zawsze skierowane na kogoś lub na coś. Charakteryzują relację między podmiotami. Emocje zmieniają się w czasie. Emocje wpływają na zachowanie które zwrotnie może zmieniać ich siłę oraz jakość. Zachowanie może rozładowywać emocje lub prowadzić to wzrostu ich intensywności. Cacioppo i Rapson: Zjawisko zarażenia emocjonalnego - to czym zarażają się ludzie podlega ciągłym zmianom.

• Powstanie reprezentacji emocji na wyższym poziomie kodowania może zwrotnie spowodować zmianę reprezentacji danej emocji na poziomach niższych oraz interpretację znaczenia wielu sytuacji społecznych i osobistych. Rodzaj powstałej reprezentacji określa charakter zmiany emocji.

• Reprezentacja emocji tworzona jest na różnych wzajemnie ze sobą powiązanych kodach i w każdym z nich może by ujawniony inny aspekt emocji. Reprezentacja jest tworzona najpierw kodzie obrazowym. Sensoryczno - motoryczny poziom przetwarzania obejmuje wiele składników np. zespół wrodzonych programów ekspresyjno - motorycznych, które są uruchamiane automatycznie.

• Procesy rekodowania w poznawaniu emocji. Uzyskuje się dzięki nim łatwiejszy dostęp do treści semantycznych, tym samym informacje dotyczące stanów emocjonalnych stają się bardziej odporne na zakłócenia i zapomniane. Procesy rekodowania umożliwiają reinterpretację doświadczeń emocjonalnych.

• Przejścia między kodem obrazowym i werbalnym - wizualizacja i werbalizacja. Wizualizacja pojawia się po opanowaniu języka. Dzięki niej człowiek potrafi przekształcać werbalną reprezentację emocji w reprezentację obrazową. Jest to proces intencjonalny i umożliwia wygenerowanie z nazwy emocji różnych aspektów reprezentacji obrazowej, takich jak wyobrażenia przedmiotu emocji, wyobrażenie pobudzania fizjologicznego.

• Przejścia między kodem abstrakcyjnym i werbalnym- semantyzacja i desemantyzacja. Semantyzacja jest lokowaniem nazwy emocji w siatce pojęć stanowiących potoczną teorię emocji. W skład tej teorii wchodzą twierdzenie dotyczące czynników sprawczych emocji, wpływu emocji na zachowanie czy specyficznych dla danej emocji technik kontroli bądź aktywizacji. Teorie te umożliwiają rozumienie własnych emocji. Desemantyzacja umożliwia zmianę lub weryfikację znaczenia danej sekwencji zdarzeń emocjonalnych lub pewnego zakresu doświadczenia emocjonalnego podmiotu. Jest efektem głębokiego zaangażowania jednostki w reinterpretację dotychczasowej wiedzy o istocie, źródłach i mechanizmach własnych i cudzych emocji.

• Przejścia między kodem obrazowym a abstrakcyjnym - symbolizacja i desymbolizacja. Przykładem symbolizacji jest tworzenie metafor, poezji oddających emocjonalne stany twórcy. Umożliwia tworzenie zindywidualizowanych konwencji komunikacyjnych które są zrozumiale tylko dla wybranych. Desymbolizacja polega na zdolności do interpretacji komunikatów symbolicznych w ramach kodu obrazowego. Występuje przy interpretacji własnego funkcjonowania psychicznego. Dzięki niemu jednostka potrafi zrozumieć dlaczego pewne myśli wspomnienia i inne zjawiska psychiczne wywołują u niej silną reakcję na poziomie kodów obrazowych.

• Rozwój reprezentacji emocji.

• Kod obrazowy - bodziec o znaczeniu zaprogramowanym biologicznie, potem w procesie uczenia się.

• Kod werbalny - proste przyporządkowanie rzeczy stanowi które go aktualnie się doświadcza, potem odwołanie się do tego co było przedtem i do zmiany jaką się w danym momencie dokonuje.

• Kod abstrakcyjny - dokonanie zrytualizowanego działania związanego z naszym obecnym stanem i powtórzenie próby do uzyskania analogicznego wyniku w przyszłości.

• Czynniki warunkujące przechodzenie od bazalnej reprezentacji emocji do coraz wyższych ich poziomów tworzą grupy: czynniki związane z rozwojem poznawczym (zdolności pamięciowe, do gospodarowania zasobami uwagi i zdolność do myślenia abstrakcyjnego) i czynniki związane z motywacją jednostki (układ podstawowych potrzeb oraz zdolność do refleksyjności).

• Koncepcja motywacji epistemicznej - w funkcjonowaniu poznawczym istnieją 2 fazy: rozmrażania i zamrażania epistemicznego. Rozmrażanie sprzyja tworzeniu coraz bogatszych form reprezentacji. Umożliwia elastyczne włączenie do reprezentacji emocji coraz to nowych informacji i poszukiwanie nowych sposób ich porządkowania.

5