M. Głowiński, Literackość muzyki - muzyczność literatury
- teza: dzieło muzyczne, kiedy ma przekazywać treści literackie, musi wyjść poza swoje tworzywo, musi wprowadzić elementy, które umożliwiałyby traktowanie pewnego zorganizowanego zespołu dźwięków tak, że daje się on odczytać jako przekaz czegoś, czego owe układy dźwięków same w sobie nie przekazują
- dwa sposoby wychodzenia poza tworzywo:
tytuł - ma podkreślać jednorazowość, i niepowtarzalność utworu; ma powiązać dzieło z ogólnymi wartościami, naprowadzać na znaczenia; ma potęgować właściwości konotacyjne zawarte w dziele;
* tytuł ma charakter arbitralny - nie ujawnia istotnych cech utworu, wskazuje na inspiracje ważne dla jego powstania
* tytuł nie jest w stanie narzucić utworowi konkretnych treści lit., jednak oddziaływają na odbiór, konotują nastrojowość
* muzyka programowa - tytuły wskazują na konkretne utwory literackie
* czasem tytuł nie jest zrozumiały, bo:
- odwołuje się do wzorów literackich, cytatów, wydarzeń nieznanych odbiorcom
- odbiorcy nie rozpoznają utworu literackiego, do którego tytuł się odwołuje
cytat - nie każdy cytat w utworze muzycznym wiąże się z literackością; cytat jest ante factum ( Z. Lissa);
* w muzyce instrumentalnej największą nośność literacką mają przytoczenia utworów wokalnych wyposażonych w tekst
* funkcję literacka mogą pełnić także przytoczenia utworów czysto instrumentalnych
* cytat, kiedy ma pełnić funkcje literackie, symbolizuje coś pozamuzycznego
* o tym, czy pieśń/hymn/chorał są cytowane decydują głównie zdolności konotacyjne, warunkiem jest rozpoznawalność w trakcie odbioru (coś na wzór średniowiecznych egzemplów)
* przykład: Dies irae - od Symfonii fantastycznej Berlioza do Black Angels Crumba
* nieużywalność: częste przywoływania jeszcze podnoszą użyteczność, bo stają się łatwiej rozpoznawalne
- literackość muzyki przejawia się w dążeniach do wyjścia z tworzywa i przezwyciężania jego naturalnych ograniczeń; natomiast muzyczność literatury ujawnia się w dążeniu do wejścia w tworzywo, w jego warstwę brzmieniową
- ciążenie semantyki języka sprawia, że recepcja tekstu literackiego jako pięknych i zorganizowanych dźwięków jest niemożliwa
- symbolizm; dla symbolisty język był niewystarczającym środkiem ekspresji, budził nieufność, dlatego s. dążył do komunikacji pozakodowej; symbolizmu nie można oddzielić od poetyckiego impresjonizmu; punkt odwołania: interpretacje muzyki
- melodyjność, pieśniowość wyłaniają się ze struktur językowych
- w romantyzmie w obręb muzyki przenoszono nazwy gatunków literackich; w symbolizmie w obręb literatury przenoszono nazwy form muzycznych (W. Sebyła, Koncert egzotyczny; P. Celan, Todesfuge)
- ważna publikacja: T. Szulc, Muzyka w dziele literackim, wg niego muzyka to jeden z przedmiotów wypowiedzi literackiej i nic więcej; muzyczność dzieła literackiego wiąże się z mówieniem muzyce, która staje się przedmiotem wypowiedzi; warunkiem muzyczności literatury jest tematyzacja muzyki w utworze literackim
- największa powieść o muzyce: T. Mann, Doktor Faustus - przykład muzyczności literatury, bohater-kompozytor, snucie rozważań o technice kompozytorskiej, analizy utworów, muzykologiczne rozważania o dziełach klasycznych
- tematyzacja - tytuł jest wskaźnikiem tematyzacyjnym; dzięki tematyzacji czynnikiem muzyczności staje się śpiewność, efekty onomatopeiczne (impresjonistyczna Słota Iwaszkiewicza - wiersz jest nasycony muzyczną terminologią)
- literackość muzyki jest uzależniona od tego, na co w tej dziedzinie pozwala sama materia muzyczna, zaś muzyczność literatury - od literackich ukształtowań języka