Psychologizm prawniczy

Psychologizm jest to kierunek, który sprowadza prawo do określonych zjawisk psychicznych występujących po stronie członków społeczeństwa. Kierunek ten miał wielu zwolenników w I połowie XX wieku. Do jego przedstawicieli należy francuski teoretyk prawa Gurvitch, a z polskich teoretyków prawa) Leon Petrażycki (1867-1931) i Jerzy Lande (1876-1954). Petrażycki wyróżnił dwa rodzaje przeżyć psychicznych, zwanych emocjami odczuwanych w postaci narzucającego się poczucia powinności zachowania się w określony sposób. Są to: emocje etyczne i emocje prawne.

Emocje etyczne odczuwane są jako jednostronnie imperatywne, nakazujące zachować się w określony sposób wobec innego podmiotu, ale bez poczucia, aby mu się to należało. Natomiast emocje prawne są imperatywno-atrybutywne, czyli odczuwane jako nakazy zachowania się wobec kogoś, którego zachowania mógłby się on domagać jako należnego mu.

Według Petrażyckiego norma prawna jest projekcją przeżycia emocji prawnej. Prawo pozytywne jest więc związane z przekonaniem, iż zostało odpowiednio ustanowione przez państwo oraz że w razie jego przekroczenia zostanie wymierzona sankcja. W grupach społecznych po stronie ich członków powstają przeżycia prawne o podobnej treści w wyniku „zarażania się emocjonalnego”. Szczególna rolę w upodabnianiu się i ujednolicaniu przeżyć prawnych odgrywają prawnicy i takie wytwory życia społecznego, jak ustawodawstwo i sądy. Według Petrażyckiego, państwo jest wytworem psychiki prawnej, jest wyobrażeniem sobie określonych stosunków między członkami pewnego zbioru ludzi; służy tylko zaspokojeniu potrzeby trwałej i zabezpieczonej realizacji atrybutywnej funkcji norm prawnych.

Należy nadmienić, że Petrażycki wniósł trwały wkład do nauk prawnych przez wyodrębnienie polityki prawa, jako dyscypliny naukowej. Według jego koncepcji, istota polityki prawa polega na „uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw, jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisów prawnych oraz na opracowaniu takich zasad, których wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego [...] stałoby się przyczyną pewnych pożądanych skutków”.