Traktat Lizboński w skrócie
13 grudnia 2007 r. przywódcy państw UE podpisali traktat lizboński i tym samym zakończyli kilkuletnie dyskusje na temat spraw instytucjonalnych.
Traktat lizboński zmienia aktualne traktaty UE i WE, ale ich nie zastępuje. Wyposaży on Unię w ramy prawne oraz instrumenty potrzebne do sprostania przyszłym wyzwaniom i spełnienia oczekiwań społeczeństwa.
Europa stanie się bardziej demokratyczna i przejrzysta: wzmocni się rola Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych, obywatele będą mieli większą możliwość uczestnictwa w procesie decyzyjnym, a podział zadań między władzami europejskimi i krajowymi zostanie wyraźniej określony.
Większe znaczenie Parlamentu Europejskiego: Parlament Europejski, wybierany w wyborach bezpośrednich przez obywateli UE, zostanie wyposażony w istotne nowe kompetencje w dziedzinie prawodawstwa unijnego, budżetu i umów międzynarodowych. Rozszerzenie zakresu stosowania procedury współdecyzji zapewni Parlamentowi Europejskiemu pozycję równorzędną z Radą (reprezentującą państwa członkowskie) przy przyjmowaniu zdecydowanej większości unijnych aktów prawnych.
Większe zaangażowanie parlamentów krajowych: parlamenty narodowe zyskają większe możliwości udziału w pracach UE, w szczególności dzięki nowemu mechanizmowi gwarantującemu, że UE będzie podejmować działania jedynie, jeżeli na szczeblu unijnym można osiągnąć lepsze wyniki (zasada pomocniczości). Większa rola parlamentów narodowych i Parlamentu Europejskiego wpłynie na wzmocnienie demokracji i legitymacji władzy w UE.
Większy wpływ obywateli: dzięki inicjatywie obywatelskiej milion obywateli z różnych państw członkowskich będzie mógł zwrócić się do Komisji o przedłożenie nowego wniosku legislacyjnego.
Podział kompetencji: wyraźna klasyfikacja kompetencji pozwoli wyjaśnić relacje między państwami członkowskimi i Unią Europejską.
Wystąpienie z Unii: w traktacie lizbońskim po raz pierwszy wyraźnie przewidziano możliwość wystąpienia z Unii.
Unia będzie działać skuteczniej: metody pracy i zasady głosowania zostaną uproszczone, a instytucje UE liczącej 27 państw - usprawnione i zmodernizowane. Zwiększą się także możliwości działania w dziedzinach o istotnym znaczeniu dla dzisiejszej Unii.
Skuteczne i efektywne podejmowanie decyzji: głosowanie większością kwalifikowaną w Radzie zostanie rozszerzone na nowe obszary polityki. Dzięki temu proces decyzyjny stanie się szybszy i sprawniejszy. Od 2014 r. większość kwalifikowaną będzie się obliczać na zasadzie podwójnej większości: państw członkowskich i ludności. Dzięki temu zwiększy się w Unii legitymacja władzy. Podwójną większość stanowić będzie co najmniej 55% państw członkowskich reprezentujących co najmniej 65% ludności UE.
Stabilniejsze i mniej skomplikowane ramy instytucjonalne: traktat ustanawia urząd stałego przewodniczącego Rady Europejskiej wybieranego na okres dwóch i pół roku, wprowadza bezpośredni związek pomiędzy wyborem przewodniczącego Komisji Europejskiej a wynikami wyborów do PE, przewiduje nowe przepisy w zakresie składu Parlamentu Europejskiego oraz mniejszego składu Komisji oraz określa bardziej przejrzyste zasady w zakresie wzmocnionej współpracy i przepisów finansowych.
Poprawa jakości życia Europejczyków: traktat lizboński wzmacnia możliwości działania UE w wielu dziedzinach o istotnym znaczeniu dla dzisiejszej Unii i jej obywateli, w szczególności w zakresie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (walka z terroryzmem, zwalczanie przestępczości), lecz również w dziedzinach takich jak: polityka energetyczna, zdrowie publiczne, ochrona ludności, zmiany klimatyczne, usługi użyteczności publicznej, badania, przestrzeń kosmiczna, spójność terytorialna, polityka handlowa, pomoc humanitarna, sport, turystyka i współpraca administracyjna.
Europa praw i wartości, wolności, solidarności i bezpieczeństwa: traktat promuje wartości UE, włącza Kartę Praw Podstawowych do prawa pierwotnego, przewiduje nowe mechanizmy solidarności i zapewnia lepszą ochronę obywateli europejskich.
Wartości demokratyczne: Traktat lizboński wymienia i umacnia wartości i cele, na których opiera się Unia. Będą one służyć jako punkt odniesienia dla europejskich obywateli, symbolizując to, co Europa może zaoferować partnerom na całym świecie.
Prawa obywateli i Karta Praw Podstawowych: traktat lizboński chroni istniejące prawa i wprowadza nowe. W szczególności zapewnia poszanowanie wolności i zasad określonych w Karcie Praw Podstawowych i nadaje im wiążącą moc prawną. Dotyczy praw cywilnych, politycznych, gospodarczych i socjalnych.
Wolość obywateli europejskich: Traktat lizboński chroni i umacnia „cztery swobody”, a także polityczne, gospodarcze i społeczne swobody mieszkańców Europy.
Solidarność państw członkowskich:traktat stanowi, że Unia i jej państwa członkowskie działają wspólnie w duchu solidarności, jeżeli którekolwiek państwo członkowskie stanie się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej bądź katastrofy spowodowanej przez człowieka. Podkreślono również znaczenie solidarności w dziedzinie energii.
Poprawa ogólnego bezpieczeństwa: zwiększenie potencjału Unii do działania w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości przełoży się bezpośrednio na większe możliwości Unii w zakresie zwalczania przestępczości i terroryzmu. Nowe postanowienia dotyczące ochrony ludności, pomocy humanitarnej i zdrowia publicznego mają również na celu zapewnienie Unii większych możliwości reagowania na zagrożenia bezpieczeństwa europejskich obywateli.
Zwiększy się znaczenie Europy na arenie międzynarodowej dzięki połączeniu instrumentów europejskiej polityki zewnętrznej, zarówno w zakresie opracowywania, jak i realizacji polityki. Traktat lizboński pozwoli Europie zajmować przejrzyste stanowisko w kontaktach z partnerami na całym świecie orazzapewni wykorzystanie potencjału gospodarczego, humanitarnego, politycznego i dyplomatycznego Unii dla promowania jej interesów i wartości na całym świecie przy jednoczesnym poszanowaniu interesów poszczególnych państw członkowskich w zakresie spraw zagranicznych.
Nowy wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa i jednocześnie wiceprzewodniczący Komisji zapewni większe oddziaływanie, spójność i widoczność działań zewnętrznych UE.
Wysokiego przedstawiciela będzie wspomagać nowa Europejska Służba Działań Zewnętrznych.
Ustanowienie jednolitej osobowości prawnej Unii wzmocni jej pozycję negocjacyjną, zapewniając jej jeszcze większą siłę oddziaływania na arenie międzynarodowej, oraz sprawi, że stanie się ona bardziej widocznym partnerem dla państw trzecich i organizacji międzynarodowych.
W zakresie europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony zostaną zachowane szczególne zasady podejmowania decyzji, ale równocześnie ułatwiane zostanie podejmowanie działań w ramach wzmocnionej współpracy w mniejszej grupie państw członkowskich.
Co to oznacza dla UE? Od stycznia 2010 r. Unia zacznie być rządzona wedle nowych, zmodyfikowanych zasad. Pojawi się m.in. urząd prezydenta UE, a zdecydowanie więcej decyzji niż dotychczas będzie podejmowanych przez unijną Radę zwykłą większością głosów, nie zaś w drodze jednomyślnej akceptacji, trudnej do osiągnięcia.
Unia Europejska idzie w stronę federacji. Traktat Lizboński nie zwiększa wprawdzie siły Komisji Europejskiej, zwiększa natomiast pozycję Rady. Dodatkową władzę daje parlamentom narodowym. Zwiększa też siłę Parlamentu Europejskiego.