Wykładnia językowa- są to wszystkie działania zmierzające do zrozumienia tekstu: język, syntatyka, pragmatyka.
Szukamy rozwiązań poprzez język: prawny, prawniczy, potoczny - znaczenie zwrotów użytych w tekście.
Zaczynamy od poszukania w tekście definicji legalnej. Prawodawca wprowadza nowe pojęcia jednocześnie je definiując, lub używa znanych pojęć z doprecyzowanym ich znaczeniem. Pojecie legalności odnosi się do ustalenia czy coś jest zgodne z prawem. Tu można wspomnieć o łatwym i trudnym przypadku stosowania prawa. Trudny przypadek to kilka interpretacji , np. dwa odmienne zachowania, które są zgodne z prawem.
Definicję legalną różnie się odczytuje- sady mogą ją różnie interpretować. Definicja legalna nie jest jednoznaczna. Podstawowy problem pojawia się przy jej interpretacji.
W języku prawnym definicję legalną szukamy w słowniczku, lub w pierwszym rozdziale ustawy, definicje te pojawiają się także jako definicje nawiasowe np. w KC - droga konieczna. Definicja taka może znajdować się w odesłaniu do innego artykułu który ma wskazywać na definicję, czasem jest więcej takich odesłań co zmierza do tego iż cały tekst może być definicją legalną.
W języku prawniczym staramy się znaleźć rozumienie definicji poprzez poszukanie „historii” danego aktu prawnego, gdzie był zastosowany (orzeczenia, tezy). Język prawników to: judykatura i doktryna. Zrozumienie definicji poprzez judykaturę (orzecznictwo) to powołanie się na orzeczenie sądu w danej sprawie lub jeżeli się z nim nie zgadzam to argumentuje to orzeczenie. Jeżeli chodzi o doktrynę tutaj powołuję się na literaturę, komentarz.
W języku potocznym interpretując tekst opieramy się o słownik jako argument, ale nie może być to jeden słownik. Słownik wskazuje nam że dany przepis może mieć inne znaczenie, przy korzystaniu ze słownika trzeba zachować ostrożność ponieważ znaczenie danego słowa może być przestarzałe. Słownik ma być traktowany jako punkt wyjścia absolutnie nie można go traktować jako autorytetarnego rozstrzygnięcia.
Podsumowując nie można ustalić wzajemnej relacji między językami w wykładni ponieważ jest to kwestia dowolności interpretujących tekst. Ale najczęściej w przypadku braku definicji legalnej stosuje się język potoczny na podstawie słownika j.pol.
Stosując wykładnie językowa należy pamiętać o tym aby nie popełniać następujących błędów:
-Zakaz wykładni synonimicznej, czyli różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia
- postulat konsekwencji interpretatora czyli tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń
- zakaz wykładni per non est czyli nie wolno interpretować przepisów tak aby pewne elementy były zbędne.
W interpretacji tekstu wszystko jest ważne nie wolno pomijać interpunkcji.
Wykładnia systemowa
Wykładnia systemowa - wszystkie działania które zmierzają do szerszego zrozumienia znaczenia tekstu Nasza interpretacja tekstu musi pasować do dotychczasowego prawa. Rozumienie fragmentu jest zależne od rozumienia większej całości. Wykładnia systemowa:
a) wewnętrzna - poruszamy sie w obrębie 1 aktu (wenątrz)
b) zewnętrzna - sięgamy do inych aktów
Nie wolno wyciągać takich konsekwencji, że dane znaczenie jest ważniejsze, należy się rozglądać - jak dokonujesz interpretacji to tak żeby to pasowało do historii prawa. Gdy dojdzie do kolizji to stosuje się reguły kolizyjne. Najważniejsza reguła kolizyjna to lex superior derogat legi inferiori (reguła hierarchiczności). Cała istota wykładni systemowej polega na tym, by tak interpretować przepisy, by żadnych kolizji w systemie nie było. Obojętnie jakimi aktami prawnymi będziemy się zajmować to w każdy akcie prawnym rozróżniamy zwykłe przepisy i tzw. zasady prawa, np. w k.p.a. Zasady są to te przepisy, które są donioślejsze, ważniejsze.
Argumenty przydatne do uzasadniania w interpretacji tekstu:
-Zgodna z podstawowymi zasadami konstytucyjnymi (realizująca aksjologię systemu prawnego) bardzo ogólne odniesienie do konstytucji
-Przyjazne z prawem unijnym, europejskim
-Zasady ważniejsze niż zwykłe przepisy , która z interpretacji realizuje jakąkolwiek zasadę
Dyrektywy wykładni systemowej:
-interpretuj przepisy tak aby nie występowało: lub, prawie
-interpretuj tak, aby nie doprowadzić do sprzeczności z innymi przepisami, szczególnie wyższymi
- nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do powstania luk Luka w prawie - dwa rodzaje:
- luka prawdziwa - coś jest nienormowane, nie ma przepisu, ale nie jest to prawu obojętne
- luka fałszywa (pozorna) - celowo prawodawca coś pominął
Każda luka jest luką pomiędzy czymś a czymś! Luka jest pomiędzy tym co jest w tekście prawnym a tym co być powinno.
Wykładnia-celowościowa
są cele ogólne i szczególne, np. dotyczą dyskryminacji (ogólne), a dyskryminacaj zawodowa kobiet (szczególne)
Bardzo często używana. Jest związana z przyspieszeniem tempa rozwoju społecznego i ekonomicznego. Pozwala nam na dostosowanie tekstu do zmieniającej się rzeczywistości.
Dyrektywa interpretacyjna;
Dokonując interpretacji tekstu powinniśmy nadać mu takie znaczenie, przy którym dany przepis jest najbardziej skutecznym środkiem realizacji ustalonego celu.
Każda wykładnia polega na ustaleniu zakresu i znaczenia tekstu prawnego. W przypadku wykładni celowościowej ustalamy zakres i znaczenie mając na uwadze cel wydania danego przepisu.
Każdy przepis jest środkiem do realizacji określonego celu, przyjmując tę wizję wykładnia celowościowa ma ogromne znaczenie.
Wyróżniamy dwa etapy tej wykładni:
Ustalenie, co jest celem tekstu prawnego, i jego rodzaju - ustalenie celu tekstu prawnego nie jest czynnością o charakterze poznawczym. Cel aktu prawnego jest celem widzianym przez interpretatora - zawsze.
*Rodzaje celów
1. celem jest intencja prawodawcy
2. cel przepisu, rozwiązania prawnego, instytucji prawnej
*rozróżnienie celu prawodawcy historycznego i celu prawodawcy aktualnego
*cele mogą być różne w danym tekście i może ich być dużo, przepis może realizować nie tylko jeden cel. W interpretacji takiego tekstu ważne jest aby wiedzieć jakie są sposoby ustalania celu: albo opieramy się tylko na tekście, nigdzie nie sięgamy ponieważ nie ma wątpliwości co do celu ( i tak postępujemy najczęściej), lub powołujemy się na wszystko to co występuje poza tekstem, czyli na:
-historię interpretacji, materiały przygotowawcze czyli to co było poprzedzone uchwaleniem danego tekstu prawnego (do jego uchwalenia potrzebne były rozmowy, projekty danego rozporządzenia)
-szukamy celu w ustaleniach poprzednich (opieramy się na celu który ustalił już SN, podpinamy się pod nim)
Charakterystyka-prawodawcy
prawodawca - jedna osoba, cecha przypisywana prawodawcy - cecha racjonalności- cztery rozumienia racjonalności:
1/racjonalność prawno-naturalna, najstarszy rodzaj racjonalności; źródłem prawa jest godność człowieka, prawodawca ma to tylko odczytać i nie może być to sprzeczne z godnością człowieka, prawodawca jest racjonalny wtedy, gdy odczytuje zgodnie z powyższym porządkiem, koncepcja prawno-naturalna- prawodawca potwierdza w tekście przepisy, które gdzieś funkcjonują i są zgodne z powyższym porządkiem;
2/racjonalność instrumentalna - koncepcja pozytywistyczna, przedmiotem nauki jest empiryzm, prawo jako instrument, prawodawca ma dostarczyć skutecznych środków realizacji celu, prawodawca ma kompletną wiedzę i uporządkowany system wartości.
-Prawodawca racjonalny to taki, który posiada uporządkowany system wartości, (nie może posiadać jakichkolwiek wartości, one muszą być uporządkowane tzn. że jedne przepisy stanowią środki realizacji następnych, że nie jest tak w systemie, prawa, że różne przepisy są ze sobą sprzeczne. Jest to założenie, również kontrfaktyczne, dla procesów interpretacji. Sprzeczności w tym systemie nie ma.
-Prawodawca racjonalny ma kompletną wiedzę -to znaczy - że posiada wiedzę, która pozwala na osiągnięcie celów. To założenie również jest założeniem kontrfaktycznym.
3/racjonalność argumentacyjna - uzasadnienie decyzji, uzasadnienie argumentacji jest bardzo ważne, musi być również społecznie racjonalne, argument jest funkcją audytorium (jednolitość)
4/racjonalność komunikacyjna - przyczyną wszelkich kłopotów jest fakt, że nie rozmawiamy -
dyskurs - wymieniamy argumenty, jednocześnie tworzymy prawo, prawo powinno być efektem rozmowy (dyskursu), siła argumentu, rozmowa powinna doprowadzić do konsensusu;
Przeciwnicy racjonalnej wizji świata - postmoderniści - ta wizja wg nich jest nie do przyjęcia.
Charakterystyka interpretatora
Dwa elementy charakteryzujące interpretatora:
1/przynależność interpretatora do kontekstu socjolingwistycznego - nasze rozumienie języka jest determinowane czynnikami społecznymi, zespół sposobu obchodzenia się z tekstem - nasze rozstrzygnięcia interpretacyjne będą akceptowane w tej wspólnocie; paradygmat interpretacyjny, przynależność daje nam plusy -nasza interpretacja cieszy się autorytetem
autorytet instytucjonalny - prawo jako instytucja ma wartość
autorytet intelektualny - szanowanie prawa
Naszym celem jest, aby interpretacja uzyskała racje, dowolność jest ograniczona przez tą wspólnotę.
2/koncepcja ?
prerozumienie - rodzaje: intelektualne, aksjologiczne, wolicjonalne- (czytamy z pewnym nastawieniem)
a/ przynależność interpretatora do kontekstu socjolingwistycznego - interpretacja tekstu zależy od tego do jakiej grupy należymy, może zależeć od wykonywanego zawodu, narodowści, regionu w którym żyjemy;
b/ paradygmat interpretacyjny - wspólnota do której należymy interpretuje w taki sam sposób - np. interpretacja literacka, są szkoły jak należy interpretować dzieła Shakespeara; wszyscy mówią jednym głosem i te roztrzygnięcia cieszą się autorytetem;
c/ autorytet represyjny - jak student przychodzi do dziekana po interpretację regulaminu - to może pomyśleć, że ta interpretacja jest głupia, ale zrobi to co dziekan mu każe, bo on ma władzę;
d/ autorytet instytucjonalny - możemy zadbać o to, by autorytet prawa nie był kwestionowany, by nie kwestionować organu wymiaru sprawiedliwości - on jest pośrednikiem prawa;
e/ autorytet intelektualny - robimy coś bo tak zrobił Trybunał, znany profesor (nie ma groźby wykonania przymusu);
f/ prerozumienie intelektualne - wykładowca wie więcej niż student, bo więcej przeczytał - musi więc zrobić w taki sposób wykład, żeby wszyscy go zrozumieli, mają inne prerozumienie intelektualne w tym zakresie. Pomimo tego, że znamy język polski to nie każdy czyta książki na temat astronomii - bo prerozumienie intelektualne w tym zakresie jest małe;
g/ prerozumienie wolicjonalne - jak kogoś lubimy to tłumaczymy coś na jego korzyść, a jeżeli nie lubimy to krytykujemy, czepiamy się wszystkiego. Sprawdzamy przepis pod pewnym kątem - możemy w nim znaleźć to czego szukamy - zależy od naszego nastawienia. Szybko dokonujemy ocen, dlatego że czegoś nie rozumiemy, ale ocena ta może się zmienić.
Charakterystyka tekstu
Tekst - wszystkie obowiązujące w danym momencie akty normatywne, tekst się zmienia;
język a rzeczywistość- jedni twierdzą, że tekst jest odzwierciedleniem rzeczywistości, inni - że język kreuje rzeczywistość;
jeden świat jest wykreowany przez język potoczny, inny świat wykreowany przez teksty prawne - ten tekst kreuje specyficzne podmioty - z tego wynika, że świat tekstów prawnych jest gęściej zaludniony, w świecie potocznym jest inny upływ czasu - odległość między różnymi faktami;
język prawny pełni funkcję performatywną - używając pewnych zwrotów nie tylko coś mówimy ale i czynimy, język prawny jest klasycznym perfomatywem - tekst kreuje, powołuje do życia rzeczywistość, tekst może być odczytywany na różnych płaszczyznach -
1 płaszczyzna - deskryptywna (opisowa)- opisuje pewne zdarzenia, zachowania, kompetencje, podmioty;
2 płaszczyzna - poziom dyrektywny - budujemy sobie świat taki, jaki być powinien- czytając tekst
3 płaszczyzna - poziom presupozycji - presupozycja to jest coś co jest a czego nie widać - język niesie ze sobą znacznie więcej niż wynikałoby ze zrozumienia - odtwarzamy realny świat, w którym żył prawodawca.
Interpretacja tekstu to: 1/identyfikacja problemu-dostosowujemy się do problemu, 2/ustalenie intencji prawodawcy, 3/używanie w interpretacji „maksym na korzyść” - jeżeli przepis budzi wątpliwości w interpretacji
! nie ma interpretacji jeżeli tekst jest jednoznaczny. Interpretujemy go wówczas gdy występują różne rozumienia.
Stosowanie prawa polega na podciągnięciu ocenianego stanu faktycznego pod odpowiednią normę prawną (tzw. subsumpcja) i na ustaleniu skutków prawnych, wynikających z normy dla tego przypadku.
Etapy_stosowania_prawa:
Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebraniu materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki_prawne.
Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do ustalonego stanu_faktycznego.
Interpretacja obowiązujacych przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej (wykładnia prawa).
Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną.
Podjęcie decyzji lub - w sądowym stosowaniu prawa - wydanie orzeczenia.