Metody wychowania.

Metoda - określony sposób działania powodujący oczekiwane zmiany zgodne z uprzednimi założeniami. Metodą jest taki sposób działania, które można wielokrotnie powtórzyć w razie potrzeby. Są stosowane świadomie i skutecznie.

Metody wychowania są zatem sposobami celowych działań zgodnych z potrzebami wychowanków wielokrotnie sprawdzone w praktyce wychowawczej.

1.      Zasady klasyfikacji.

1.     E. Piotrowiak:

Metody funkcjonują na trzech poziomach:

a.       opiera się na zgodności między efektem kształtowanych zachowań a oczekiwaniami wychowawców (np. kary i nagrody).

b.      poziom ten wyznacza drogę pośrednią, uzależnioną od społecznych norm etyczno-moralnych.

c.       stanowi skomplikowaną lecz najbardziej akceptowaną przez wychowawców drogę dochodzenia do aktywnego działania. Warunkiem tego działania jest posiadanie własnego systemu wartości.

Zadanie nauczyciela polega tu na partnerskim współuczestnictwie w podejmowaniu decyzji przez wychowanka. O powodzeniu zabiegów wychowawczych decydują:

•          przygotowanie merytoryczne nauczyciela

•          psychiczne predyspozycje wychowawcze

•          życzliwe kontakty emocjonalne

•          uczeń<->nauczyciel 

•          prawidłowe rozpoznanie potrzeb dziecka

•          bezpośrednia motywacja do działania

•          trafność doboru metod

2.     H. Muszyński:

Podstawą klasyfikacji jest tu sposób wywierania wpływ na zachowanie się wychowanka przez stosowanie w danej sytuacji nagród i kar. (nagrody i kary są tu rozumiane jako zaspokajające bądź utrudniające realizację potrzeb dziecka, nagrody mają pobudzać a kary hamować). Sposób wywierania wpływów zależy od czterech elementów:

•         wychowawca, jego autorytet, działania i stosunek do wychowanków

•        aktualny stan rzeczy, od którego zależy możliwość zaspokojenia potrzeb dziecka

•       otoczenie społeczne (grupa rówieśnicza i jej opinie)

•        wychowanek i jago potrzeby, poglądy, przekonania, postawy i ideały

ad. a) metody wpływu osobistego

•          wysuwanie sugestii (opierają się na założeniu, że samo zachowanie wychowawcy może być nagrodą lub karą dla wychowanka a ich skuteczność zależy od autorytetu wychowawcy. Wysuwanie sugestii może mieć charakter zachęcania, przestrzegania, oceniania i zawsze wiąże się z ujawnieniem osobistego stanowiska wychowawcy)

•          perswazja (polega na podsuwaniu wychowankowi określonych rozwiązań za pomocą dobranych argumentów)

•          oddziaływanie przykładem osobistym (ukazanie uczniom wzorów zachowań w aktualnych sytuacjach)

•          wyrażanie aprobaty i dezaprobaty (ocenianie zachowań uczniów, czyli wyrażenie aprobaty lub jego brak)

ad. b) metody wpływu sytuacyjnego (ich stosowanie powoduje pewne następstwa w życiu ucznia)

•          nagradzanie (zaspokojenie potrzeb dziecka w wyniku właściwego postępowania)

•          karanie (udaremnienie pewnych potrzeb, niespełnienie pewnych oczekiwań w wyniku złego postępowania. Stosowanie tej techniki musi być starannie przemyślane i nie powinno prowadzić do trwałej dyskryminacji)

•          instruowanie (uświadomienie wychowankom sytuacji, podanie sposobu postępowania np. film, audycja, teatr)

•          organizowanie doświadczeń wychowanka (polega na uświadomieniu dzieciom, że ich zachowania konstruktywne przynoszą pozytywne następstwa, zaś zachowania destruktywne narażają je na konsekwencje sprzeczne z ich potrzebami)

•          wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych (przedstawienie wychowankom ewentualnych konsekwencji, które mogą być wywołane ich postępowaniem)

•          przydzielenie funkcji i ról społecznych (polega na przyznawaniu wychowankom atrakcyjnych funkcji)

•          ćwiczenie (celowe powtarzanie z góry ustalonych czynności prowadzące do ugruntowania określonych postaw i przekonań)

ad. c) metody wpływu społecznego - stosowanie tych metod opiera się na tym, że wszelkie stosunki jednostki z grupą społeczną mogą być źródłem nagród i kar. Jest to poparte względami psychologicznymi. Wychowawca może wpływać na wychowanka pośrednio poprzez grupę społeczną wykorzystując do swych celów wszelkie zjawiska grupowe.

ad. d) metody kierowania samowychowaniem - mają one charakter wtórny w stosunku do wcześniej omawianych. Ich skuteczność zależy od przedstawionych trzech pierwszych metod oraz od dojrzałości uczniów, ich właściwości psychicznych i konkretnych sytuacji.

3.     K. Konarzewski:

Wychodzi on z założenia, że zadaniem teorii wychowania jest dostarczanie uporządkowanej wiedzy, wywoływanie zmian w człowieku, stąd konieczność zastosowania podejścia psychologicznego. Opiera się on na założeniu wielopoziomowości struktur regulacyjnych człowieka i wyróżnia dwa poziomy: regulacji reaktywnej oraz regulacji celowej. Poziomy te wzajemnie się dopełniają.

`Regulacja reaktywna` to nawyki, a w `regulacji celowej` można wyodrębnić dwa poziomy:

- celowe czynności człowieka, oraz

- wiedza jednostki (pojmowana jako źródło wiedzy nowej [wiedza genetyczna].

Opierając się na tej koncepcji, autor dzieli metody na indywidualne i grupowe.

Indywidualne:

- nagradzanie i karanie ( polega na tworzeniu atrakcyjnych następstw w celu wzmożenia tendencji do reagowanie określoną czynnością na daną sytuację. Nagroda powinna być zastosowana bez opóźnień. Karanie polega na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń w następstwie jego czynności. Zmierza do zahamowania reagowania tą czynnością w danej sytuacji.)

•          modelowanie (dostarczenie wychowankowi sposobności do obserwacji określonego zachowania innych. Metodę tą można stosować przy modyfikacji różnych czynności poznawczych, motorycznych, a nawet ocen moralnych czy społecznych.)

•          perswazja ( tworzy się i przekazuje komunikaty językowe w celu wywołania w strukturach jego wiedzy zmian o różnym zasięgu).

•          technika zadaniowa (polega na uruchomieniu i ukierunkowaniu własnej aktywności wychowanka za pomocą stawianych mu zadań, w celu wywołania wielostronnych zmian w strukturach jego wiedzy).

Grupowe:

•          metody kształtowania odniesienia porównawczego (wychowawca rezygnując z bezpośredniego oddziaływania stara się ukształtować otoczenie społeczne wychowanka, przede wszystkim jego grupę w taki sposób by wywierany przez nią wpływ prowadził do pożądanych zmian w samym wychowanku).

•          metody nacisku grupowego (różni się on od zwykłego karania i nagradzania tym, że bierze w nim udział aktywnie lub w formie milczącego poparcia wielu członków grupy).

•          metody kształtowania systemu ról i norm społecznych (rola społeczna to ogólnie podzielany wzorzec postępowania. Za pośrednictwem systemu ról, czyli wzajemnych oczekiwań partnerzy kontrolują swoje zachowania. Dzięki tej metodzie można doprowadzić do przeobrażenia myślenia i działania człowieka).

•          metody kształtowania grupowych wzorów życia (przyjęcie pewnego wzoru przez jednostkę powoduje niejako jej “uodpornienie” na inne wpływy )

Grupowe metody wychowania opierają się na założeniu, że źródłem zmian psychicznych w jednostce może być nie tylko działalność wychowawcy lecz także zachowanie się innych ludzi tworzących społeczne otoczenie.

metody bezpośrednie - metody indywidualne ( relacja wychowawca - wychowanek)

metody nagrody i kary - metody te występują zazwyczaj łącznie. Wywodzą się z psychologii behawioryzmu, gdzie nagrody nazwano wzmocnieniami pozytywnymi, a kary - wzmocnieniami negatywnymi. Z badań jednak wynika, że skuteczniejszą metodą jest nagradzanie niż karanie. Przekroczenie granicy powoduje, że występują skutki odwrotne niż planowane przez wychowawcę. Teoretycy wychowania kwestionują karanie jako metodę wychowawczą, pedagodzy występują przeciwko zadawaniu cierpienia fizycznego czy psychicznego dzieciom i młodzieży. ( Chociaż w szkole zabroniono ustawowo karania fizycznego to jednak badania wskazują, że taką metodę stosuje co piąty nauczyciel w Polsce.) Odróżnić należy karanie fizyczne stosowane niejako z premedytacją, jako przemyślaną metodę działania wychowawcy od karania przypadkowego, które pojawia się nieoczekiwanie i nie należy do systematycznie stosowanej metody oddziaływań wychowawczych.

metoda modelowania - kształtowanie zachowań wychowanków według określonego wzoru czy wzorca. Ważnym problemem jest tu wskazanie owego wzoru ( religia- Jezus Chrystus, bohaterowie literaccy, wychowawcy). Należy tu rozróżnić pojęcie wzoru od wzorca: wzorcami wychowawczymi mogą być osoby fikcyjne, wzorem - ktoś istniejący naprawdę. Metoda ta polega na tym, że dziecko naśladuje zachowania wzoru lub wzorca oraz identyfikuje się z nim zarówno w warstwie poglądów, wyborów i zachowań społecznych, w konkretnych działaniach w środowisku. Pedagog wybiera wzory i wzorce, oferuje je wychowankowi, a ten może je zaakceptować bądź odrzucić. Wraz z rozwojem fizycznym, umysłowym i moralnym zmieniają się też wzorce i wzory wychowawcze. Skuteczność metody zależy od stopnia atrakcyjności modelu w świadomości wychowanka, od mody panującej w środowisku młodzieżowym.

metoda stawiania zadań - jej skuteczność zależy od rodzaju stawianych wychowankowi zadań do wykonania, klimatu psychologicznego i społecznego, ocenie ich wykonania i sensowności podejmowania określonego trudu fizycznego czy psychicznego ( B. Suchodolski - idea dorastania ludzi do zadań). Stawiane zadania, aby były efektywne wychowawczo, muszą mieć swoje uzasadnienie związane zarówno z etapem rozwojowym danej osoby jak i rozwojem środowiska. Nie spełniają założeń wychowawczych działania bezproduktywne i bezsensowne.

metoda perswazji - tłumaczenie, objaśnienie dziecku norm i zasad moralnych, błędów w jego i czyimś postępowaniu; to także przekonywanie kogoś do własnego stanowiska. Wyjaśnienie złożonych kwestii odbywa się zazwyczaj na przykładach ( nawiązywanie do czyjegoś zachowania). Wypowiedzi wychowawcy umieszczone są zawsze w jakimś „emocjonalnym tle” - jego stwierdzenia mogą być kategoryczne, informacyjne, mówione głosem spokojnym, stonowanym lub krzykiem. Owo tło wpływa na skuteczność przekonywania wychowawcy, musi ono niejako zestroić się ze stanem emocjonalnym wychowanka ( kiedy wrogo nastawiony do wychowanka wychowawca perswaduje mu o jego przewinieniach i krzykiem zmusza go do słuchania swoich racji, a wychowanek przyjmuje postawę buntu wówczas taka sytuacja prowadzi do konfliktu).

W praktyce wychowawczej wychowawcy stosują naraz wiele metod oddziaływań.

metody pośrednie - metody wpływu przez grupę

metoda kształtowania norm i wartości grupowych - jest skuteczna wtedy , gdy wychowawca jest akceptowanym członkiem grupy, albo nawet jej przywódcą. Normy i wartości takiej grupy zostały już ukształtowane na bazie norm i wartości moralnych otaczającego środowiska, ale wychowawca może ingerować poprzez powiększanie oferty wartości, doprecyzowanie norm grupowych, które grupa zaakceptuje lub odrzuci.

metoda restrukturalizacji - ponowne kształtowanie powiązań interpersonalnych w grupie. Wychowawca, znając układ relacji w grupie, dokonuje manipulacji w zakresie podwyższania bądź obniżania statusów socjometrycznych. Metoda ta wymaga od wychowawcy niezwykłego doświadczenia i wrażliwości społecznej.

metoda kreowania przywództwa grupowego - niezwykle delikatny sposób podchodzenia do problemów wychowawczych. Oferowanie grupie wychowanków niechcianego przez nich przywódcy formalnego może spowodować głęboki konflikt w obrębie zespołu.

Zasadniczym celem tych metod jest modyfikacja postaw określonego wychowanka lub grupy wychowanków.

---