REGION KLIMATYCZNY - obszar odznaczający się typowym dla niego całokształtem stanów atmosfery i procesów pogody w pobliżu powierzchni Ziemi, określony na podstawie wieloletnich obserwacji.

PODZIAŁ REGIONALIZACJI KLIMATÓW:

1. GENETYCZNE - sporządzone na podstawie czynników radiacyjnych (np. bilansu promieniowania) i cyrkulacyjnych.

2. OPISOWE (RZECZYWISTE) - wynikają z rozkładu czasowego i przestrzennego elementów klimatu.

3. KRAJOBRAZOWE - podobieństwo krajobrazów roślinnych jest efektem podobieństwa klimatów.

4. WEDŁUG OZNAK HYDROLOGICZNYCH - „rzeki są produktem klimatu” (Wojejkow, Penck).

REGIONALIZACJA KLIMATÓW WG W. OKOŁOWICZA (1964, 1969), źródłem informacji o warunkach klimatycznych są:

1. lądy - zespoły roślinne, wysokość n.p.m.;

2. oceany - prądy morskie, zasolenie, barwa wody;

3. rozkład elementów meteorologicznych:

- średnich miesięcznych temperatur

- rocznych amplitud temperatury

- poziomego gradientu zmian temperatury i amplitudy

- opadów

- kierunków wiatru.

Wyróżnił 5 stref i 29 typów.

Skala przestrzenna klimatu - przestrzeń geograficzna jest silnie zróżnicowana, dlatego istnieje potrzeba analizowania mniejszych jednostek geograficznych.

Najczęściej używany jest podział:

Makroklimat - reprezentuje cechy klimatyczne w dużej skali przestrzennej, np.:

strefy, kontynentu, kraju, regionu, itp.

jest sumą klimatów mniejszych jednostek.

Mezoklimat - zwany jest klimatem miejscowym lub lokalnym, obejmuje:

miasto, wzgórze, kompleks leśny, dolinę rzeczną, itp.

Topoklimat - w obrębie mezoklimatu określa drobne różnice w warunkach atmosferycznych, wynikające z różnego położenia, np.:

• w mezoklimacie doliny wyróżniamy topoklimat:

• dna

• zboczy o przeciwstawnych ekspozycjach

• w mezoklimacie miasta wyróżniamy topoklimat:

• ulic różnie usytuowanych

• placów

Mikroklimat - odzwierciedla wybitnie lokalne, bardzo drobne oddziaływanie środowiska na warunki atmosferyczne, np.:

• w mezoklimacie miasta - topoklimacie ulicy - wyróżniamy:

• mikroklimat stron słonecznych i odsłonecznych ulicy

• mikroklimat części ulicy zadrzewionej i pozbawionej roślinności

• mikroklimat dziedzińców

• w mezoklimacie kompleksu leśnego - topoklimacie polany leśnej i jej otoczenia wyróżniamy:

• mikroklimat runa leśnego

• mikroklimat powierzchni czynnej (zewnętrznej powierzchni koron)

I. Procesy klimatyczne:

1. obieg ciepła - różnicuje warunki termiczne atmosfery

2. obieg wilgoci - zamknięty cykl wzajemnie powiązanych procesów: parowania - konwekcji i adwekcji pary wodnej - kondensacji - powstawania chmur - opadów - spływu i wsiąkania

3. cyrkulacja atmosferyczna - jest efektem nierównomiernego rozkładu ciepła na powierzchni Ziemi.

II. Czynniki geograficzne:

1. szerokość geograficzna :

• różnicuje dopływ energii promienistej Słońca

• wpływa na strefowość w rozmieszczeniu różnych elementów klimatu

2. rozkład lądów i mórz:

• w różny sposób wpływają na właściwości kształtujących się nad nimi mas powietrza

• w oceanach dużą rolę odgrywają prądy morskie

• nad lądami: rzeźba i pokrycie terenu

• różne właściwości wody i lądów powodują podział klimatu na:

• morski:

• małe amplitudy dobowe i roczne temperatury powietrza

• chłodne lato - łagodna zima - wiosna chłodniejsza niż jesień

• duże zachmurzenie

• częste mgły

• stosunkowo wysokie opady - równomiernie rozłożone w roku - maksimum na przełomie jesieni i zimy

• wiatry osiągają większe prędkości

• lądowy (kontynentalny):

• w miarę oddalania od wybrzeży amplitudy dobowe i roczne wzrastają

• ciepłe lato - mroźna zima - wiosna cieplejsza od jesieni

• zachmurzenie większe latem (przewaga Cu, Cb) niż zimą (St)

• w głąb lądu sumy opadów maleją - maksimum letnie

3. Wysokość bezwzględna:

• zwiększa się przeźroczystość - wzrasta natężenie promieniowania - zwiększa się promieniowanie efektywne

• spada temperatura i ciśnienie

• amplituda dobowa i roczna zmniejsza się

• zawartość pary wodnej maleje

Ukształtowanie terenu i jego ekspozycja:

• duże zachmurzenie i większe sumy opadów po stronie dowietrznej

• roczne sumy opadów wzrastają, średnio 70 - 100mm/100m, ale tylko do pewnej wysokości; w wysokich partiach występuje inwersja opadów:

• Himalaje - ok. 1300m

• Alpy - ok. 2000m

• Kaukaz - ok. 2500m

• Tatry - ok. ok. 1800 - 2000m (w zimie niżej)

• występowanie granicy wiecznego śniegu:

• kraje polarne - 300 - 1000 m

• szerokości umiarkowane - 800 - 3200m

• szerokości zwrotnikowe - 5000 - 6000m

• szerokości równikowe - 4500 - 5000m

• tworzą się lokalne cyrkulacje: feny, wiatry górskie, dolinne i lodowcowe.

• Prądy morskie:

• przenoszą ok. ½ ciepła z niskich do wysokich szerokości

• powodują silne kontrasty termiczne między poszczególnymi częściami oceanów, zwłaszcza w porze jesienno - zimowej

• ciepłe prądy powodują dodatnie anomalie termiczne, np.

u wybrzeży Europy (150 - 210 dni bez przymrozków, lasy iglaste i mieszane; Kanada - 60 dni bez przymrozków, tundra)

• chłodne prądy powodują ujemne anomalie termiczne:

• zwiększają częstość mgieł

• przyczyniają się do tworzenia pustyń mglistych

• wzmacniają inwersję pasatową

• intensywniej rozwija się cyrkulacja bryzowa

6. Szata roślinna:

• zwarta pokrywa hamuje dopływ promieniowania słonecznego w dzień

• zmniejsza wychłodzenie radiacyjne w nocy

• łagodzi dobowe i roczne wahania temperatur

• stanowi źródło pary wodnej

• opad atmosferyczny ma ograniczony dopływ do powierzchni gruntu

Znaczenie lasów

• zmniejszają amplitudy dobowe i roczne

• regulują warunki oświetlenia

• łagodzą ruch mas powietrza

• tworzą własne cechy klimatu

• wpływają na mikroklimat poza obszarem, który zajmują

• zatrzymują znaczną część opadu atmosferycznego, nie dopuszczając go do gleby (w czasie małego opadu 32% wody trafia do gleby, 30% zostaje na roślinach i jest z nich odparowane, 38% opada do gleby po deszczu)

• wzrost lesistości o 1% powoduje na niżu zwiększenie rocznej sumy opadów o 10 - 16 mm

• magazynują zapasy wilgoci dzięki retencji gruntowej, retencji ściółki (która chłonie 3x więcej wody niż sama waży) i runa (l kg mchu zatrzymuje 51 wody)

• rozciągają w czasie odpływ wód opadowych i roztopowych

• zmniejszają parowanie powierzchni gleby

• zużywają znaczną ilość wody gruntowej w procesie transpiracji

• chronią gleby przed erozją, w górach - przed lawinami

• stanowią skuteczną osłonę prze hałasem

• oczyszczają atmosferę z pyłów i gazów (jak filtr mechaniczny):

• 1 ha lasu bukowego może zatrzymać 68 t pyłów rocznie

• 1 ha lasu świerkowego może zatrzymać 32 t pyłów rocznie

• 1 ha lasu sosnowego może zatrzymać 36 t pyłów rocznie

• las o prawidłowej strukturze może średnio zatrzymać 47-70 t pyłów/na rok

• zanieczyszczenie po przejściu przez korony drzew liściastych zmniejsza się o 20-40%

• powierzchnia Ziemi - 500 mln km² (71 % - oceany, 29 % - lądy)

• powierzchnia lądowa (ok. 150 mln km²):

• 40% - chłodne pustynie, tundra, lądolody, gorące pustynie, stepy

• 60% - mogą zajmować rośliny

• 23% - lasy (w tym 36 % - iglaste, 64% - liściaste)

7. Pokrywa śnieżna:

• chroni grunt przed utratą ciepła

• posiada duże albedo

• zwiększa ilość promieniowania rozproszonego, szczególnie w krajach polarnych

• wiosną duże ilości ciepła zużywa na topnienie śniegu

• powoduje powstawanie inwersji temperatury, wersją śnieżną

1. Działalność antropogeniczna człowieka






3

---