CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO

Prawo cywilne reguluje te stosunki o charakterze majątkowym i niemajątkowym, w których strony występują jako podmioty równorzędne; w tworzeniu prawa cywilnego duże znaczenie mają zasady współżycia społecznego

części prawa cywilnego:

- część ogólna

- prawo rzeczowe

- prawo zobowiązań

- prawo spadkowe

- prawo rodzinne

- prawo na dobrach niematerialnych (np. prawo autorskie)

- prawo międzynarodowe prywatne

- prawo papierów wartościowych

- prawo spółdzielcze

stosunek cywilnoprawny to zachodzący między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego; stronami tego stosunku mogą być osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną

osoba fizyczna - każdy człowiek; byt prawny zaczyna się z chwilą urodzenia, a kończy z w momencie śmierci

nasciturus - człowiek od chwili poczęcia do urodzenia

concipientus - byt przed poczęciem

zdolność prawna - zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych; jest zdolnością przyrodzoną

zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych

1. pełna - powyżej 18. roku życia; brak ubezwłasnowolnienia

2. ograniczona - od 13 do 18. roku życia; częściowe ubezwłasnowolnienie

3. brak - poniżej 13. roku życia; pełne ubezwłasnowolnienie

konsument - osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą i zawodową (art. 22 § 1)

przedsiębiorca - osoba fizyczna, prawna lub jednostka o osobowości prawnej, która w swoim imieniu prowadzi działalność gospodarczą

dobra osobiste - pewne niematerialne wartości świata uczuć ściśle związane z osobą człowieka (zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa i artystyczna, itp.)

ochrona majątkowa dóbr osobistych:

1. żądanie zaniechania

2. żądanie usunięcia skutków naruszenia (konieczność oświadczenia woli)

ochrona majątkowa:

1. zadośćuczynienie pieniężne

2. zapłata odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny

osoba prawna - wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego

powstanie osób prawnych:

- system aktów organów władzy (parlament lub organ administracji powołuje daną osobę prawną)

- system koncesyjny (założyciele osoby prawnej muszą uzyskać zgodę właściwego organu na jej powołanie)

- system normatywny (założyciele muszą spełnić jedynie wymagania ustawowe)

lub:

- tryb ustawowy

- tryb notyfikacyjny

- tryb rejestrowy

rodzaje osób prawnych: Skarb Państwa i państwowe osoby prawne; spółki; spółdzielnie; stowarzyszenia; fundacje; partie polityczne

osoba prawna ma ograniczoną zdolność prawną, nieograniczoną zdolność do czynności prawnych oraz obowiązek działania przez organy

prawo podmiotowe - wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób, przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu uprawnionego i przez normę prawną zabezpieczona

nadużycie prawa podmiotowego:

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. (Art. 5)

prawa podmiotowe:

1. bezwzględne - prawa rzeczowe

2. względne - wierzytelności, czyli prawa wynikające ze stosunków zobowiązaniowych

oświadczenie woli - uzewnętrznienie woli zmierzające do wywołania skutku cywilnoprawnego

czynność prawna - świadome zachowanie człowieka, podjęte bezpośrednio w celu wywołania skutku cywilnoprawnego (wymaga przynajmniej jednego oświadczenia woli)

jednostronne i wielostronne

konsensualne (wystarczy zgodne oświadczenie woli) i realne (zgodne oświadczenie woli + wydanie rzeczy)

zobowiązujące i rozporządzające (w Polsce zobowiązująco-rozporządzające)

odpłatne i nieodpłatne (te drugie są słabiej chronione)

wady oświadczenia woli

- brak świadomości lub swobody (nieważność bezwzględna)

- pozorność (nieważność bezwzględna)

- błąd (nieważność względna)

- podstęp (nieważność względna)

- groźba (nieważność względna)

- wyzysk

formy oświadczenia woli

- pisemna (zwykła) = elektroniczna

- pisemna z datą pewną

- pisemna z podpisem urzędowo potwierdzonym

- akt notarialny

zastrzeżenie formy

pod rygorem nieważności: ad solemnitatem

dla celów dowodowych: ad probationem

dla wywołania pewnych skutków: ad eventum

rodzaje pełnomocnictw: ogólne, szczególne (do określonej czynności), rodzajowe (do rodzaju czynności)

przedawnienie roszczeń majątkowych: po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia; jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne; 10 lat i 3 lata dla roszczeń okresowych albo związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej

zasady PC:

• uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w równej mierze

• pełna i równa ochrona mienia

• zakaz nadużywania praw podmiotowych

• autonomia woli (swoboda umów)

• ochrona dobrej wiary

Spółki handlowe

osobowe kapitałowe

- jawna - akcyjna S.A.**

- partnerska - spółka z.o.o***

- komandytowa*

- komandytowo - akcyjna

* komandytariusz - odpowiada do zadeklarowanej kwoty; komplementariusz - odpowiada bez ograniczeń

** udziałowcy odpowiadają do wartości akcji; posiada osobowość prawną

*** spłata ewentualnych długów tylko do wysokości wartości spółki; posiada osobowość prawną

ZOBOWIĄZANIA

Art. 353. § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§ 2. Świadczenie to może polegać na działaniu lub zaniechaniu.

DŁUŻNIK WIERZYCIEL

zobowiązanie naturalne - jest dług, a nie ma odpowiedzialności (np. po przedawnieniu)

źródła zobowiązań: umowy, czyny niedozwolone (delikty), tzw. bezpodstawne wzbogacenie, wyroki sądowe, decyzje administracyjne, czynności prawne jednostronne (np. przyrzeczenie publiczne)

Przedawnienie (ulegają mu wszystkie roszczenia majątkowe, z wyjątkiem roszczeń windykacyjnych i negatoryjnych dotyczących nieruchomości oraz roszczenie o zniesienie współwłasności):

- 10 lat

- 3 lata (świadczenia okresowe, świadczenia z działalności gospodarczej)

zawieszenie przedawnienia (Art. 121):

- w relacjach rodzice - dzieci

- w małżeństwie

- w przypadku kurateli i opieki

przerwanie przedawnienia (Art. 123. § 1.):

- przez każdą czynność przed sądem

- przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje

- przez wszczęcie mediacji

należyta staranność - staranność ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju

wartości pieniądza:

- kruszcowa - wartość materiału, z którego dany pieniądz zrobiono

- kursowa - wartość pieniądza w przeliczeniu na inne waluty

- nominalna - liczba widniejąca na danej monecie czy danym banknocie

- realna - siła nabywcza danej jednostki pieniężnej

zasada nominalizmu - zobowiązania, których przedmiotem jest pieniądz, powinny być spełniane według wartości nominalnej

zasada walutowości - zobowiązania pieniężne na obszarze RP mogą być wyrażane tylko w pieniądzu polskim

klauzule waloryzacyjne - „strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości” (np. złoto, obca waluta, pewne towary)

odsetki - wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału bądź za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego

aktualne odsetki umowne: 11,5% w skali rocznej

maksymalna stopa odsetek: 4 × stopa kredytu lombardowego aktualnie 4 × 5,5% = 22%

rebus sic stantibus - z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, w związku z czym może nastąpić zmiana świadczenia lub jego kasacja

zadatek - zabezpieczenie umowy; w przypadku gdy dłużnik odstępuje od umowy, musi zapłacić jego dwukrotność; jeżeli odstępuje wierzyciel, zadatek pozostaje u dłużnika

kara umowna - kara ustawowa za niewywiązanie się z umowy

szkoda - każdy uszczerbek w dobrach prawnie chronionych poniesiony wbrew woli uprawnionego

majątkowa (obejmuje zarówno poniesioną stratę, jak i korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby nie fakt wyrządzenia szkody)

niemajątkowa (krzywda)

lub

na mieniu (jeśli szkoda dotknęła składników majątku)

na osobie (jeśli działanie szkodzące dotknęło osoby, w wyniku czego nastąpiło uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia poszkodowanego)

delikt (czyn niedozwolony) - wszystkie te sytuacje, gdy z mocy przepisu ustawy sam fakt wyrządzenia szkody rodzi obowiązek odszkodowawczy

odpowiedzialność za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła

odpowiedzialność kontraktowa

odpowiedzialność deliktowa (szkoda związek przyczynowo-skutkowy wina)

wina w prawie cywilnym: osobista zarzucalność + bezprawność

wina w prawie karnym: osobista zarzucalność (bez bezprawności)

pełna odpowiedzialność - pokrycie strat i ewentualnych korzyści

UMOWY

zasada swobody umów: Art. 353: Strony zawierające umowę mogą złożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. norma dyspozytywna (względnie wiążąca)

zasada pacta sunt servanda - umowy winny być dotrzymywane norma imperatywna (bezwzględnie wiążąca)

umowa adhezyjna - jej warunki są narzucane z góry (gł. przez monopolistów), ewentualny kontrahent może zaakceptować warunki bądź nie zawierać umowy; warunki te muszą być podane do wiadomości drugiej stronie umowy

konsument - osoba, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą

klauzule apozywne - niedozwolone postanowienia umowne, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy Art. 385³

sposoby zawarcia umowy:

- oferta i jej przyjęcie (oferent oblat)

- przetarg

- rokowania

- umowa przedwstępna

sprzedaż: Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. (Art. 535)

sprzedaż konsumencka dotyczy wyłącznie rzeczy ruchomych; stronami stosunków są konsument i profesjonalista

rękojmia - obowiązek sprzedawcy do poniesienia odpowiedzialności za wydanie rzeczy obciążonej wadą; konsument ma 2 lata na zauważenie wady (stwierdzenie niezgodności z umową), a następnie 2 miesiące na zgłoszenie tej wady sprzedawcy (od momentu jej zauważenia); przyjęto domniemanie, że jeśli wada została zauważona przed upływem 6 miesięcy, to była ona już w momencie sprzedaży

I krok: możliwość naprawy / wymiana produktu

II krok: odstąpienie od umowy / zniżenie ceny

najem: Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu wyznaczony czynsz. (Art. 659.)

przy wynajmie poniżej 1 miesiąca: opłata z góry za cały okres wynajmu

przy wynajmie powyżej 1 miesiąca: opłata czynszu co miesiąc do 10-go

przy niepłaceniu czynszu przez najemcę, wynajmujący ma ustawowe prawo zastawu wobec majątku najemcy

wypowiedzenie (w sytuacji niepłacenia czynszu): 1 miesiąc (ostrzeżenie) + 2 miesiące

wypowiedzenie (w sytuacji, gdy wynajmujący chce się wprowadzić do swojego mieszkania): pół roku wcześniej (gdy najemca ma inne mieszkanie) lub 3 lata (gdy najemca nie ma mieszkania)

podnajem jest możliwy tylko za zgodą wynajmującego

PRAWO RZECZOWE

rzecz - przedmiot materialny wyodrębniony z przyrody (wyjątki: zwłoki, narządy, tkanki, itp.)

przedsiębiorstwo jest zbiorem rzeczy i praw; zastawa stołowa i księgozbiór to zbiory rzeczy

rzeczy

ruchomości nieruchomości

grunty budynki części budynków (np. mieszkania)

rzeczy:

oznaczone co do gatunku

oznaczone co do tożsamości

część składowa rzeczy (Art. 47):

- ma tożsamego właściciela z całą rzeczą

- jest w trwałym związku z rzeczą

- jest nierozdzielna z rzeczą

superficies solo cedit - wszystko to, co trwale jest związane z ziemią, należy do ziemi

przynależność (Art. 51) - rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi

pożytki naturalne rzeczy - płody i inne odłączone od niej (rzeczy) części składowe

pożytki cywilne rzeczy - dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego

pożytki prawa - dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem

przedsiębiorstwo (Art. 55) - zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej

majątek - wszystkie prawa i stany majątkowe

mienie - własność i inne prawa majątkowe

zasada surogacji - zasada zastępowania, np. w przypadku majątku odrębnego (żona posiadała odrębnie mieszkanie, sprzedała je i teraz posiada odrębnie pieniądze ze sprzedaży)

posiadanie: stan faktycznego władztwa nad rzeczą

Art. 336: Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jako użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny)

roszczenie posesoryjne - roszczenie przysługujące posiadaczowi o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń (przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie)

domniemania związane z posiadaniem:

- domniemanie posiadania samoistnego

- domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym

- domniemanie ciągłości posiadania

- domniemanie dobrej wiary posiadacza

nabycie posiadania:

- pierwotne (niezależne do poprzednika prawnego), np. przez znalezienie

- wtórne (zależy od poprzednika prawnego i jego praw nie można przenieść więcej niż się posiada samemu)

po roku znalezione (i zgłoszone, rzecz jasna) kosztowności, duże kwoty pieniężne, itp. przejmuje Skarb Państwa

prawa rzeczowe są zasadami typu erga omnes! są one wyczerpująco opisane w aktach prawnych numerus clausus

zasiedzenie:

- nieruchomości: po 20 latach (w dobrej wierze); po 30 latach (w złej wierze)

- rzeczy ruchomej: po 3 latach (w dobrej wierze); w złej wierze nie występuje

współwłasność

łączna (dysponowanie własnością wymaga zgody wszystkich współwłaścicieli)

ułamkowa (w częściach ułamkowych)

roszczenia windykacyjne (w sytuacji gdy właściciel został pozbawiony władztwa)

roszczenia negatoryjne (w sytuacji gdy własność uległa zniszczeniu)

użytkowanie wieczyste - dotyczy tylko nieruchomości Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego (40-99 lat)

ograniczone prawa rzeczowe:

1. użytkowanie (Art. 252) - prawo do używania rzeczy i do pobierania jej pożytków (jest niezbywalne i wygasa wskutek niewykonywania przez lat 10)

time-sharing - prawo do użytkowania jakiejś rzeczy (budynku lub pomieszczenia mieszkalnego) przez jakiś czas za opłatą

2. służebność

• gruntowa (np. służebność drogi, mieszkania, budynkowa)

• osobista

3. zastaw

- służy do zabezpieczenia wierzytelności

- można zastawić rzeczy ruchome i prawa

- przy zastawie należy wydać rzecz (wyjątek: zastaw rejestrowy)

- przy zastawach zwykłych nie obowiązuje zasada pierwszeństwa

4. 
   hipoteka - dotyczy wyłącznie nieruchomości

5. 
   własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

6. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

7. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

formy nabycia własności:

- pierwotne (nabywca nabywa swoje prawo niezależnie od istnienia poprzednika prawnego, czyli poprzedniego właściciela)

- wtórne (nabywca uzyskuje prawo własności tylko w takich granicach, w jakich przysługiwało ono dotychczasowemu właścicielowi)

- przeniesienie własności (wymaga aktu notarialnego)

- zasiedzenie

termin - zdarzenie przyszłe i pewne

warunek - zdarzenie przyszłe i niepewne

charakter: rozwiązujący (rozwiązanie przy wystąpieniu jakichś okoliczności)

zawieszający (zawieszenie wykonania do wystąpienia określonych okoliczności)

Nie można zawrzeć umowy o przeniesieniu własności pod terminem lub warunkiem!!!

3

ŚWIADCZENIE

roszczenia petytoryjne

prawa spółdzielcze

---