Cierpienie wpisane jest w ludzkie życie. Pisali o tym już starożytni autorzy. Motyw kruchości ludzkiego życia i bezradności człowieka wobec boskich wyroków są tematem wielu tragedii antycznych. Jedną z nich jest „ Król Edyp” Sofoklesa.
Całą problematykę tragedii „Król Edyp” zawiera w sobie Stasimon IV. Tematem pieśni Chóru jest marność ludzkiego życia. Wszystkie wartości doczesne w obliczu sił wyższych są nic nie wartymi drobiazgami, na które nie warto się oglądać. Co już na wstępie podkreśla chór:
„ O, śmiertelnych pokolenia!
Życie wasze, to cień cienia.”
W dalszej części ukazuje się nam bezsilność bohatera, który rano jest królem, dzierży władzę, a wieczorem całe jego życie zmienia się. Problemem Edypa jest to, że nie można oszukać przeznaczenia. Choć początkowo wydaje się, że wszystko układa się wspaniale to:
„(...) potem z biegiem zdarzeń
Po snu chwili runąć z sennych marzeń”.
Los Edypa pokazuje nam, że człowiek skazany jest na cierpienie. Mówi o tym Sofokles w Stasimonie IV w fragmencie:
„Los, ten, co ciebie, Edypie, spotyka,
Jest mi jakby głosem żywy,
Bym żadnego śmiertelnika
Nie zwał już szczęśliwym”
Dlatego też, życie ludzkie jest niczym w porównaniu z wyrokami boskimi. Chór mówi, że życie jest jak wojna, można wygrać bitwy i potyczki, ale efekt jest z góry przesądzony. Być człowiekiem - znaczy umrzeć.
Edyp rządził przez wiele lat, lecz bogowie zemścili się na nim, poniósł karę za swoje przewinienia. Los bowiem nie zapomina:
„(...)a dziś kogo większa moc
Klęsk i złego gnębi ?
Któż w czarniejszą runął noc
Do nieszczęścia głębi?”
Pieśń pokazuje, że los jest nieubłagany. Człowiek może szukać przed nim ucieczki, starać się być całe życie dobrym, ale i tak, wcześniej czy później, dopadnie go przeznaczenie. W obliczu boskich wyroków całe ociągnięcia ludzkości, codzienne problemy są nic nie warte. Nie ma więc sensu zamartwiać się.
Jednak gdyby Edyp nie zjawił się w Tebach i nie udał się do wyroczni, uniknąłby całej masy nieszczęść. Co potwierdza chór:
„Czas wszechwidny, ten odsłoni
Winy twojej brud,
Ślub nieślubny zemsta goni
Płodzących i płód.
O, niechajbyś się Laiosa dziecię
Nigdy nie był zjawił(...)”
Los tak jednak pokierował wyborami Edypa, iż stało się najgorsze - zabił własnego ojca i poślubił matkę. Edyp nie od razu dowiedział, jak wielką zbrodnię popełnił. Żył w niewiedzy przez wiele lat. Starał się uniknąć popełnienia zbrodni, lecz nie miał na to wpływu. Wszystko bowiem zostało wcześniej ustalone. Edyp mógł próbować zapobiec tym tragicznym wydarzeniom, ale zdałoby się to jednak na nic. Przeznaczenia, jak już wspomniałam wcześniej, nie można przecież oszukać.
Problematyka tragedii „ Król Edyp” jest aktualna do dziś. Człowiek rodzi się po to, aby cierpieć i umrzeć. Fakt ten, choć tak oczywisty, nie jest przez wszystkich tak do końca przyjmowany. Ludzie boją się śmierci, przez całe życie chcą jej uniknąć. W nawale codziennych obowiązków nie zastanawiają się nad tym, że nie są niezastąpieni. Historia opisana w „Królu Edypie” jest doskonałym przykładem na to, że ludzka egzystencja jest niczym wobec sił wyższych. Nie można, choćby się nie wiem jak starało, zmienić boskich planów. Cała ta prawda została zawarta w Stasimonie IV. Chór w sposób krótki przedstawia prawdę o ziemskim życiu. Bo życie ziemskie człowieka jest tylko niewielką cząstką w dziejach wszechświata.
Głównym bohaterem i tytułową postacią tragedii antycznej Sofoklesa jest król Edyp.
Tego mitycznego bohatera poznajemy, jako dobrego króla, pełnego prawdziwie ojcowskiej miłości do swojego ludu, troszczącego się i o dobro państwa i jego obywateli, w tej szczególnej chwili, gdy nad królestwem zawisła klątwa bogów. Teby nawiedzają nieszczęścia i zarazy. Edyp potrafił przedkładać interesy i dobro państwa ponad własne sprawy. To do niego, przerażeni i zrozpaczeni Tebańczycy przychodzą, z prośbą o ratunek:, „jeśli nie tobie zaufać, to - komuż. Dzisiaj więc znowu błagamy cię: Pomóż! Zbawcą raz jeszcze okaż się krainy, co cię za dawne uwielbiła czyny; znowu do cichej przystani nas prowadź, jak niegdyś wiodłeś przy gwiazdach szczęśliwych”. Władca Teb nie pozostaje nieczuły na los swego ludu:, „wiem biedne dziatki! Nienowe o dzieje! Na równi z wami, lecz srożej boleję. Każdy z was płacze jedynie nad sobą. Ja - nad pospólną i własną żałobą”, „bardziej mnie nęka cierpienie ludu niż własna udręka”.
Po dwudziestu latach szczęśliwego panowania, klątwa, którą dotknięty został cały ród Labdakidów, nie da o sobie zapomnieć. W miarę rozwoju wydarzeń Sofokles ukaże nam Edypa, jako człowieka naznaczonego nieszczęściem, człowieka, któremu przyjdzie się zmierzyć z nieodgadnionymi prawami losu. Nie pomogą mu w tym, ani jego energia, poczucie sprawiedliwości, śmiałość, czy zdecydowanie w postępowaniu. Nie pomoże mu także jego mądrość i spryt, które kiedyś pomogły mu rozwiązać zagadkę Sfinksa i ocalić Teby.
Edyp, jako przybrane dziecko władców Koryntu - Polybosa i Merope, chciał wyjaśnić tajemnicę swego pochodzenia. W tym celu udał się do wyroczni delfickiej, gdzie usłyszał, że stanie się zabójcą ojca i poślubi matkę. Otrzymawszy, tak straszną przepowiednię nie wrócił do Koryntu, tylko udał się na tułaczkę. Podjął więc takie kroki, które miały go uchronić przed tragedią. Postąpił zatem logicznie, odważnie i bezkompromisowo. Postąpił, jak każde dziecko, które kocha swoich rodziców. Wszystko jednak to, co miało uchronić go przed tragedią, wszystko to właśnie ją sprowadziło. To właśnie podczas tułaczej wędrówki napotkał Lajosa, którego zabił. Nie wiedział, że z tą chwilą wypełniła się pierwsza część delfickiej przewodni. Gdy ożenił się z Jokastą i przejął królestwo Teb, wypełnił drugą jej część.
W dramacie Sofoklesa, obserwujemy, jak każdy krok, jaki czyni główny bohater, by odkryć zabójcę Lajosa, zbliża go, o czym nie wie, do zdemaskowania i ukarania samego siebie:, „ja zaś przysięgam zgodnie z boga wolą pomścić zmarłego. Niechaj sprawcy czynu - wielu lub jeden - nędzną śmiercią zginą! Klnę także siebie! Jeśli za mą wiedzą w domu mym goszczą i za stołem siedzą, aby to samo mnie, co ich spotkało”. W tych słowach, Edyp ukazuje się nam, jako człowiek praworządny, sprawiedliwy, ale i rządny zemsty. Ogłaszając to orędzie, przeciwko zabójcy Lajosa, nieświadomie przeklął i skazał samego siebie. Jak się później okaże, nie były to tylko słowa. Gdy wieszcz Terezjasz ujawni prawdę, król za swą zbrodnie surowo się ukaże.
Innymi cechami charakteru władcy Teb są porywczość i gwałtowność. Jego nadpobudliwość możemy zaobserwować chociażby podczas rozmowy z Terezjaszem. Edyp, co prawda zdaje sobie sprawę z gwałtowności swego charakteru, ale równocześnie uważa, że w tej konkretnej sytuacji jego wybuch i gwałtowność są w pełni uzasadnione:, „a któż by nie dał się ponieść gniewowi, widząc, jak własnym pomiatasz ty krajem?”. Rozmowa z Terezjaszem ukazuje nam jeszcze jedną negatywną cechę charakteru króla - pychę:, „kto w nieprzebytej nocy, jak ty brodzi, ni mnie, ni komu innemu zaszkodzi”, „czyś wróżbę kiedy wygłosił prawdziwą? Kiedy u wrót tych gadające dziwo legło, zagadkę czyś rozwiązał? Powiedz! Zrobić to musiał przygodny wędrowiec! (….) Lecz w kim się pomoc znalazła? W Edypie, który bez ptaków, o własnym dowcipie, dał dziwu rady”.
Jakże innym, ukazał nam Sofokles Edypa, gdy wieszcz Terezjasz odkrył przed władcą prawdę przeszłości. Początkowo bohater przyjął postawę, że najlepszą obroną jest atak:, „im szybszy atak, tym szybsza obrona. Kto tu ubiegnie wroga, ten pokona”. Z tych słów możemy wyczytać, że prawda wzbudziła w nim trwogę. Ofiarą jego gniewu i strachu pada też Kreon. Edyp zarzuca szwagrowi, że Terezjasz za jego namową fałszywie odczytał wróżby, by pozbawić Edypa życia i tronu i zapewnić go sobie. Bohater jest tak przerażony zaistniałą sytuacją, że nie kieruje się już mądrością i rozwagą i nie przyjmuje do wiadomości, ani zapewnień Kreona, ani wstawiennictwa Jokasty, ani słów Przewodnika Chóru. Staje się powoli człowiekiem nieszczęśliwym, coraz bardziej przekonanym o swojej winie. Wstydzi się swych czynów:, „po raz ostatni spójrz na świat podniebny, ty, coś go splamił w sposób tak haniebny. W haniebnej rui pławiłeś się z żoną, haniebnym czynem dostąpiłeś tronu”. Co więcej gardzi samym sobą:, „takiej ohydy już żaden śmiertelnik po mnie dźwignie”. Ojcobójstwo i kazirodztwo, to najcięższe grzechy człowieka i bohater zdaje sobie z tego sprawę:, „o! bodajbym w dzieciństwie zmarł i krwią się bliskich nie zmazał! Nie byłbym ojca - o wino win! - zgładził, ni matki zapłodnił, a dziś jam łotr i łotrów syn”.
Prawda, którą wyjawił Terezjasz, a potwierdzili Euforbos i Forbas, doprowadziła również Jokastę do tragicznego końca - popełniła samobójstwo. Ból, hańba i wyrzuty sumienia Edypa były tak wielkie, że bohater klęcząc nad trupem matki i żony, wykłuł sobie oczy, a potem w łachmanach opuścił Teby. Świadczy to o tym, że król był człowiekiem honoru. Przyrzekłszy, że zabójca Lajosa poniesie zasłużoną karę nie uchylił się od odpowiedzialności za zbrodnię zwłaszcza, że i Tebańczycy, którzy tak kochali swego władcę i ufali mu, domagali się jego śmierci, gdy dowiedzieli się o jego występkach.
Wiele łaski okazał mu, w tych trudnych chwilach, Kreon. Mógł kazać go zabić, jednak zgodził się, by Edyp udał się na wygnanie.
Wstrząsające losy króla Edypa, to także tragiczna historia męża i ojca. Sofokles nie wiele mówi nam o Edypie mężu. Jego stosunek do żony określony jest zaledwie w kilku zdaniach:, „czego zażąda, to uzyskać może”, „ złożę brzemienia część na twe ramiona. Bo któż w nieszczęściu jest bliższy niż żona?”, „do ciebie zatem (Kreona) z prośbą i nakazem zwracam się takim: tę w domu pochowaj, boś jej najbliższy”.
Więcej natomiast możemy się dowiedzieć z dramatu Sofoklesa o Edypie - ojcu. Władca, mimo że sam dopuścił się straszliwej zbrodni, nie chciał, by z tego powodu cierpiały jego dzieci - rodzeństwo: Antygona, Ismena, Polinejkes i Eteokles. O tym, że był niewątpliwie czułym, troskliwym i opiekuńczym ojcem, świadczyć mogą słowa, które kieruje do Kreona tuż przed opuszczeniem Teb:, „co do mych synów - nie obarczę żadną o nich cię troską. Chłopcy! Nie przepadną! Lecz o dzieweczki, (….) zatroszcz się ty o nie!”, „ni dom sądzony wam, ni mąż, ni dziecię. Tułać się może wypadnie po świecie. Nie dopuść tego, szlachetny Kreonie, by po jałmużnę wyciągały dłonie! Lecz skoro ojciec ich skończył tak marnie, ty go im zastąp i ty je przygarnij! Nie znajdą nigdzie miłosiernej duszy, jeżeli ciebie ich bieda nie wzruszy”. Dzieci także odwzajemniały jego miłość, zwłaszcza Antygona, która w mitologii stanowi wzór córki i siostry. Dobrowolnie przebywała z ojcem na wygnaniu, opiekowała się nim aż do dnia jego śmierci.
Edyp jest typowym bohaterem tragicznym, bezsilnym wobec nieodgadnionych praw losu. Dlatego, gdy poznałem jego losy, uświadomiłem sobie, że nie potrafię jednoznacznie ocenić go, jako człowieka. Z jednej strony miałem na uwadze, że każdy jest kowalem swego losu i zgodnie z tą maksymą, władca Teb sam doprowadził do tego, że jego całe, szczęśliwe dotychczas życie legło w gruzach. Kiedy jednak wziąłem pod uwagę, iż ten mityczny bohater sam musiał stawić czoła poważnym i nierozwiązywalnym problemom, że rzeczywistą przyczyną jego nieszczęść był zły los, a nie ludzka omylność, poczułem współczucie. Uświadomiłem sobie także, że bez względu na to, czy Edyp byłby egocentrykiem, czy altruistą nie uniknąłby przeznaczenia.
Minęły wieki, a ludzie nadal przekonani są o tym, że ich życie w dużym stopniu zależy od tego, co zostało im przeznaczone w dniu, gdy przyszli na świat. Nie straciły też na aktualności powiedzenia: „los jest ślepy” i „fortuna kołem się toczy”.