MARKSIZM

WSPÓŁCZESNA TEORIA SOCJOL. KONCEPCJA Z XIX W.

1. wyrósł z problematyki społeczeństwa kapitalistycznego XIX w.; krytyka kapitalizmu - stosunki społeczne przybierają wyalienowaną postać stosunków rzeczowych

2. miał być nie tyle nauką ile raczej wysublimowanym wyrazem potrzeb proletariatu

3. podkreślenie szczególnej roli klasy robotniczej

- dokona rewolucji, zniesie podział na klasy w ogóle

- utworzy nową formację społ.-ekonomicznej - bez zła społecznego

- jt to teoria klasy robotniczej, walki klas i rewolucji

3. nowe metody badawcze i nowe rozwiązania np. u Engelsa „Położenie klasy robotniczej w Anglii” studia szczegółowe nad historią, aktualnym położeniem i tendencjami rozwojowymi klasy robotniczej

4. stworzenie SYSTEMU - MATERIALIZM DIALEKTYCZNY

MATERIALIZM HISTORYCZNY

TEORIA EKONOMICZNA

5. Marks = myśliciel = przywódca = ideolog teoretyk

6. społeczeństwo XIX w. było dla Marksa społeczeństwem starym i nieuchronnie skazanym na zagładę, dla niego stałym układem odniesienia było przyszłe społeczeństwo kapitalistyczne

7. prekursorzy, albo raczej wpływowi myśliciele: HEGEL, FEUERBACH

8. krytyka ideologii, filozofii - jako ŚWIADOMOŚCI FAŁSZYWEJ

SOCJOLOGIA MARKSISTOWSKA

Tezy MATERIALIZMU DIALEKTYCZNEGO

- miały nadać socjologii charakter nauki ścisłej

- usunięcie wyjaśniania teleologicznego;

- sprowadzenie działalności człowieka do zaspokajania jego potrzeb za pomocą dostępnych w danym okresie środków i sposobów

- materializm wydzielił stosunki produkcji jako strukturę społeczeństwa i postulował zastosowanie do tych stosunków ogólnonaukowego kryterium powtarzalności;

- rozszerzenie materializmu na dziedzinę zjawisk społecznych

- marksizm jako sposób wszechogarniającego i wszechstronnego badania powstawania, rozwoju i upadku społeczno-ekonomicznej formacji

- zgodnie z tą ogarniającą wszystkie poziomy koncepcją RELIGIA jest produktem określonych stosunków społecznych i może być zniesiona tylko poprzez zniesienie tych stosunków („religia opium dla mas”) (podobnie jak państwo)

- ujmowanie historii mas ludzi;

- dążenie do unaukowienia historiografii

MATERIALIZM HISTORYCZNY - polegał na zbudowaniu materialistycznej ontologii społecznej tzn. teorii społeczeństwa, jego istoty i podstawowej struktury, na ustaleniu sił wywołujących zmiany i na wykryciu prawidłowości tych zmian.

MATERIALIZM HISTORYCZNY - nauka o ogólnych prawach rozwoju społeczeństw oparta na twierdzeniu, iż wszelkie społeczne, polityczne i kulturowe zjawiska są zdeterminowane i uzależnione od rozwoju i kształtu istniejącego w danym społeczeństwie sposobu produkcji materialnej.

FORMACJA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA - jest „jednostką” obserwacji, podstawowym obiektem badań i uogólnień socjologicznych; formacje społ.-ekonom. są właściwym przedmiotem badań socjologii, tworami obiektywnymi

U Marksa

SPOŁECZEŃSTWO = JEDNA FORMACJA SPOŁ.-EKONOMICZNA

Społeczeństwo to wytwór spontaniczny, kształtujący się w sposób konieczny,

niezależnie od wolnej woli jednostek

FORMACJE SPOŁ.-EKONOM. są całokształtem form życia społecznego, instytucji i kultury (form świadomości) jakie tworzą się na podstawie określonych stosunków produkcji

SPOŁECZEŃSTWO jest powiązaną wewnętrznie CAŁOŚCIĄ jej składniki to różne dziedziny działalności ludzkiej

BADAĆ RELACJE między różnymi elementami całości społecznej

FORMACJE SPOŁ.-EKONOM. - są formami rozwoju ludzkości, który dokonuje się w drodze przejścia od jednej formacji do innej, wyższej.

ROZWÓJ JEST WIĘC POSTĘPEM

TYPY STOSUNKÓW PRODUKCJI - zależą od osiągniętego stanu sił wytwórczych

Choć nie ma jakiegoś ogólnego społeczeństwa, różnią się one bowiem między sobą poszczególnymi elementami, ale można wyróżnić kilka zasadniczych typów, następują one po sobie w określonej kolejności

_{TYP1 TYP2 TYP3 TYP4 ......TYPX}

1. wspólnota pierwotna

2. typ niewolniczy

3. feudalny

4. kapitalistyczny

5. socjalistyczny

SIŁY WYTWÓRCZE narzędzia produkcji

doświadczenia w wytwórczości

wprawa w wykonywaniu pracy

Podstawową BAZĄ każdego społeczeństwa jest określony SPOSÓB PRODUKCJI

BAZA SPOSÓB/STOSUNKI PRODUKCJI

ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA „nie świadomość określa życie, lecz życie określa świadomość”

BAZA......

NADBUDOWA

Świadomość społ. jest zmienną zależną

Poj. ŚWIADOMOŚCI FAŁSZYWEJ - notoryczna niezdolność rozpoznania przez ludzi swego miejsca w procesie dziejowym

- świadomość fałszywa epoki - każda epoka następna demaskuje fałszywą świadomość epoki poprzedniej

- świadomość fałszywa klas

- proletariat - świadomość klasowa wolna od ograniczeń właściwych świadomości klas posiadających

- fałszywa świadomość ideologów

- świadomość klasowa - tworzenie - klasy w sobie w klasę dla siebie

Marks przede wszystkim analizował formację kapitalistyczną a jej poznanie miało być punktem wyjścia do wyjaśnienia innych formacji (tymczasem ewolucjoniści odwrotnie)

U Marksa

Formacja formacja formacja formacja

U ewolucjonistów

Społ. wcześniejsze społ. następne społ. następne ... społ.współczesne

TEORIA KLAS SPOŁECZNYCH

KLASY - istniały, istnieją i wiążą się z podziałem na KAPITALISTÓW I PROLETARIAT;

Kryterium podziału jest stosunek do środków produkcji

KLASY SPOŁ.

(dychotomicznie)

mają środki produkcji nie mają środków produkcji

kapitaliści proletariusze

Podział na klasy jest źródłem ANTAGONIZMÓW i WALKI KLAS, powodem jest egoizm posiadaczy (kapitalistów) i wyzysk proletariuszy

KLASY - wielkie grupy ludzi różniące się miejscem w historycznie określonym systemie produkcji społecznej; stosunkiem do środków produkcji; wyodrębniona ze względów ekonomicznych i interesów grupowych

Elementy „składowe” dot. klasy społecznej

1. ŚWIADOMOŚĆ KLASOWA - klasa w pełnym tego słowa znaczeniu, gdy członków łączy wspólna świadomość klasowa, świadomość wspólnych interesów (losu itp.)

2. STRUKTURA KLASOWA - klas społecznych nie można charakteryzować w izolacji; Marks preferował schemat dychotomiczny; uprawiał socjologię antagonizmu społecznego; schemat dychotomii był abstrakcją.

3. GENEZA KLAS - podział pracy - podział klasowy

KLASY SPOŁECZNE - wytwarzają swoiste instytucje służące im za narzędzia w walce klasowej PAŃSTWO

Jest wytworem klas panujących, aparatem przemocy, który klasa panująca rozbudowuje w celu podporządkowania sobie klasy wyzyskiwanej; WALKA KLAS JEST WALKĄ POLITYCZNĄ; państwo „należy” do klasy najsilniejszej

PAŃSTWO - jako

1. osobny organizm wydzielony ze społeczeństwa w wyniku podziału pracy;

2. aparat ucisku jednej klasy nad drugą

Państwo wg. Marksa nie powinno być rozpatrywane jako siła samoistna i niezależna od swej naturalnej bazy - SPOŁECZŃSTWA

KONFLIKT MAJĄ NIE MAJĄ

REWOLUCJA

DYKTATURA PROLETARIATU

SOCJALIZM

(państwo obumiera)

ROZWÓJ SPOŁECZNY I JEGO PRAWA

Formacje społ.-ekonom. ulegają ciągłym przemianom

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY - nawiązuje do dialektyki heglowskiej, uniwersalna zasada dialektycznej jedności i walki przeciwieństw (równowaga dynamiczna) rządzi całokształtem ruchu i rozwoju przyrody, społeczeństwa ludzkiego i ludzkiego myślenia

DIALEKTYKA - zasada dialektyczna zakłada rozwój na drodze powstawania i znoszenia się przeciwieństw

DIALEKTYCZNIE - ciągłe i drobne zmiany ilościowe narastając i sumując się doprowadzają do rewolucji społecznych, do jakościowego przekształcenia jednej formacji w drugą

TEZA

ANTYTEZA

SYNTEZA

U Marksa DIALEKTYKA - teoria rozwoju rzeczywistości polegająca na ścieraniu się wewnętrznych przeciwieństw, uznawanych za podstawę przemian a także metodą przekształcania świata, która ma wykorzystywać odkryte prawa powszechnego rozwoju

Dwa rodzaje praw rządzących społeczeństwem i przechodzeniem z jednej formacji do drugiej

OGÓLNE (dot. wszystkich formacji) SZCZEGÓŁOWE (ważne tylko dla poszczególnych formacji)

ROZWÓJ SPOŁECZNY

Odkrycie prawidłowości rozwoju historycznego:

1. konieczność historyczna

socjalizm - miał być koniecznym rezultatem procesu dziejowego

Marks nie był fatalistą, analizował społeczeństwo kapitalistyczne i nie dostrzegał innej możliwości rozwiązania jego konfliktów strukturalnych

Społeczeństwo jest CAŁOŚCIĄ zmiana pewnych części musi pociągać za sobą zmianę całości.

- dotyczy to przewidywań ogólnych a nie szczegółowych

- konieczność dziejowa ≠ determinizm grup czy jednostek

2) historia jako proces przyrodniczy - motywy naturalistyczne

- proces historyczny nie jest dowolną kreacją swych uczestników, lecz ma - podobnie jak procesy przyrodnicze - swe własne obiektywne prawa

- tymczasem inni twierdzili, że należy rozpatrywać społeczeństwo jako część przyrody i w prawach przyrodniczych szukać wyjaśnienia przynajmniej niektórych zachodzących procesów

3) siły napędowe procesu historycznego - głównym czynnikiem rozwoju społecznego jest działalność ludzka

POZIOMY ROZPATRYWANIA DZIAŁALNOŚCI LUDZKIEJ

I postęp techniczny - wpływ zmian sił wytwórczych na całokształt życia społ.

II sposób produkcji

Poziom sił wytwórczych stosunki społeczne

Czyli materializm historyczny - nie jest determinizmem ekonomicznym

Podstawa walki klas jest czysto ekonomiczna, zaś stosunki pomiędzy klasami są stosunkami produkcji.

MARKS stawia na dojrzałość przesłanek ekonomicznych, ale to także nie wystarczy

Potrzebny jest

- odpowiedni układ sił politycznych

- odpowiedni stan świadomości społ.

Jednak nawet wówczas rewolucja nie jest koniecznościowa, może dojść do regresu lub katastrofy.

Olechnicki, Załęcki, Słownik socjologiczny, Kraków

7

Wytwórczość konsumpcja

Wymiana świadomość społeczna ustrój społ.

Nauka polityka

polityka

---