Filozofia 2 wykład 9.01.2010 rok
Sławny Ciceron w I wieku p.n.e. tak pisał o Sokratesie.
Od najdawniejszych czasów, aż do Sokratesa filozofia (Sokrates żył w IV wieku p.n.e.- zmarł w 399 roku p.n.e.) badał liczby i ruch oraz zajmował się zagadnieniem: skąd wszystkie rzeczy biorą swój początek i dokąd z powrotem wracają. Wcześniej już zbadano wielkość gwiazd oraz wszelkie zjawiska niebieskie.
Sokrates pierwszy sprowadził filozofię z nieba na ziemię- do miast, a nawet do domów. Kazał badać filozofii życie i obyczaje (ethos- obyczaj) oraz to, co dobre i złe.
Według Cicerona filozofia zaczęła być upawiana w ten sposób przez Sokratesa.
Ta problematyka etyczna była obecna w szerokim zakresie już Heraklita z Efezu. Nie używał on terminu: ,,etyka”, ale mówił o zachowaniach, reakcjach.
W starożytności głównym tematem było zagadnienie cnoty tj. np.: dobro, sprawiedliwość, dzielność (cnota- arte). Dzisiaj wielu uczonych podejmuje tę problematykę etyczną w kategoriach starożytnych cnót. Ta dziedzina nazywana jest współcześnie artologią, czyli teorią cnót.
Tą problematykę etyczną chcąc uprawiać w duchu, takim, jak to zakreślił w XIX wieku John Stuart Mill Chciał on etykę unaukowić, chciał dodać do etyki ten moment ,,logosu”. To on sformułował termin ,,etologia”, czyli nauka o obyczaju, o etosie. Termin ten nie przyjął się w polskiej tradycji. Terminu ,,etologia” w XX wieku, zwłaszcza w okresie powojennym używał filozof- Kotarbiński.
Niektóre systemy filozoficzne mówią, że ludziom, niezależnie od wykształcenia, od stanu majątkowego nie potrzebne są rozważania o istocie dobra (czym jest dobro, a czym nie jest). Chcą cieszyć się życiem tym, tu, teraz. Chcą żyć w kategoriach hedonistycznych. Stąd żadne głębie filozoficzne związane z aksjologią nie są potrzebne. Praktyczną teorią szczęścia (jak żyć szczęśliwie) etyka ma być felicytologią (od felix- szczęśliwy).
Inny termin użyty dopiero w XX wieku to deontologia. (z gr. to deon- powinność, obowiązek). Deontologia to nauka o obowiązkach, powinnościach; zamiennie-> teoria powinności. Tego terminu używa się dla oznaczenia normatywnych, szczegółowych etyk zawodowych.
Przykład: Zamiast etyka lekarska mówi się deontologia lekarska; zamiast etyka medyczna-> deontologia medyczna.
Political correct ness- poprawność polityczna (Uczone postacie mówią, że dzieciom nie wolno dawać dwój, uczniowie mają za dużo praw).
Ryszard Legutko to znany profesor z Krakowa, znawca Platona, tłumacz kilku dialogów Platona, prowadzący seminarium z Platona po grecku. Jest prześmiewcą zwolenników tolerancji. Platon też ośmieszał demokrację. Wspominał o młodych, którzy robią, co chcą. Jest to najwspanialsza analiza krytyczna demokracji Platona.
Churchill (Czerczil) zastosował prowokację: Demokracja jest najgorszym ustrojem, ale lepszego nikt nie znalazł.
JOŃSKA FILOZOFIA PRZYRODY
Tym mianem określamy te koncepcje, które zrodziły się w V i VI wieku w południowo zachodniej części Azji Mniejszej, dokładnie w Milecie i Efezie. Niedaleko tego miejsca jest wyspa Kos. Z wyspy tej pochodzi najsławniejszy lekarz tego wieku- Hipokrates.
Do grona tych przedstawicieli zaliczamy Talesa z Miletu, który zmarł w 547 roku, w wieku 77 lat, w czasie oglądania zawodów atletycznych w Milecie. Najprawdopodobniej doznał udaru.
Tales odbywał staż naukowy w Mezopotamii i w Egipcie. Posiadał dobrą wiedzę astronomiczną, matematyczną, geograficzną. Jest autorem twierdzenia Talesa, na podstawie, którego wyliczył wysokość piramidy.
Jest autorem twierdzenia, że średnica połowi koło, czyli dzieli go na dwie równe części.
Twierdzenie: Kąt środkowy oparty na średnicy jest kątem prostym.
Kąty naprzemianległe są kątami równymi.
Twierdzenia dotyczące przystawania trójkątów.
Obliczył z dużym błędem średnicę tarczy księżycowej i słonecznej.
Był strategiem, wydawał kodyfikacje, był dobrym ekonomistą. Zakupił plantację drzew oliwkowych- stosownie je uprawiał.
Obecnie w tamtym rejonie występują jeszcze drzewa oliwkowe, które mają kilka tysięcy lat.
Jedno drzewo oliwkowe dobrego urodzaju wystarcza na zaspokojenie potrzeb dla jednej rodziny na okres jednego roku. Ta oliwa z oliwek pachnie słońcem południa.
Dlaczego Talesa z Miletu nazywamy pierwszym filozofem??
Ponieważ to on zadał pierwszy pytanie i na nie odpowiedział. => Co jest początkiem świata?
W V wieku uważano, że początkiem świata jest element materialny, nie bogowie, ani potężni ludzie. Według Talesa była to woda. Wszystko, co jest z wody się bierze i w wodę się przemienia. Woda została uznana za początek świata i to zostało zaakceptowane. W tym kierunku poszli jego następcy. Historycy twierdzą, iż ten element wody był związany z tym, iż Tales miał do czynienia z najprostszym doświadczeniem. Wiemy o tym, że tam gdzie jest woda zawsze się pojawia jakaś postać życia, a tam, gdzie nie ma wody życie zamiera.
Amerykanie szukają wody we wszechświecie- ustalono, że na Marsie i Księżycu jest woda.
W tym kierunku poszli uczniowie Talesa: Anaksymander i Anaksymenes.
Anaksymander jest autorem pierwszego terminu: arche- początek. Pytanie o początek świata- Co jest początkiem świata? Potem to pytanie przerobiło się w pytanie o naturę świata. (o zasadę świata). To arche w łacińskim brzmieniu przybrało nazwę principium.
Według Anaksymandra początkiem świata był apeiron. Termin nie jest przetłumaczalny wprost na język polski, podchodzi się do niego opisowo. Apeiron to pratworzywo, bezkres, coś, co dało dopiero czemuś początek; coś bardzo odległego. Z apeironu wyłoniły się przeciwieństwa: zimno i ciepło. One się ze sobą zetknęły w czasie i w przestrzeni i z tego powstała woda- nawiązanie do motywu z Talesa.
Woda mechanicznie zaczęła wysychać i z wody wyłoniły się lądy, a wraz z nimi przystosowane do życia lądowego organizmy.
*Uczeni w Górach Świętokrzyskich znaleźli fragment jakichś śladów. Na podstawie tego ustalono wygląd stworzenia żyjącego w wodzie i przeszło na ląd.
Anaksymander żył w żyle wodnej, był podobny do ryby i kiedy wyszedł na ląd przystosował się do życia. Anaksymnder ma duże zasługi w dziedzinie geometrii. Był autorem kilku twierdzeń z zakresu przystawania trójkątów. Prowadził badania i obserwacje astronomiczne, był w kostce zegarów słonecznych.? Jest autorem pierwszej mapy geograficznej.
*Rozeznany w mapach musiał być Stanisław August Poniatowski, kiedy polecił sporządzić mapę okolic Warszawy i nie tylko. Zostały fantastycznie wykonane. Pewne osoby o tym wiedziały np. Kościuszko w maju 1754 roku był nocą u króla z prośbą by udostępnił mu mapy do prac wojskowych. Król jednak odmówił: ,,Mości Kościuszko, gdybym miał brylanty, to bym ci chętnie dał.” Dał mu szkice, które były brudnopisami do tych map. Nie wiadomo czy Kościuszko wykorzystał te mapy. Nawet, jeżeli to mało skutecznie, bo przegrał bitwę pod Maciejowicami. Przegrał, bo zostawił za dużo wojska w Warszawie. Bał się, by nie było wiersza ani rewolucji na wzór Halki. Przegrał bitwę oraz wolność Polski. Kościuszko był przyjmowany na salonach Wiednia w czasie Kongresu Wiedeńskiego jako najbardziej znana postać. Aleksander przyjął go uroczyście, jako człowiek symbol walczący o wolność. Kościuszko głosił: ,,Żeby Polska była Polską”.
Rosja zaopiekowała się Polską od Kongresu Wiedeńskiego na 103 lata (Koniec Kongresu Wiedeńskiego to 1815 rok); 1815-1918.
Zarówno Anaksymander, jak i Anaksymenes są autorami dzieła o tytule: ,,O przyrodzie” albo ,,O naturze”. W drobnych zdaniach przechowały się do dzisiejszych czasów. Obaj filozofowie napisali te traktaty.
Anaksymenes to zastępca Anaksymandra (VI wiek).
Szukał również początku świata. Według niego tym początkiem było powietrze albo dech.
Anaksymenes mówił tak: ,,Powietrze się rozrzedza, przechodzi w ogień, a kiedy się zagęszcza mechanicznie przechodzi w chmury, wodę ziemię i kamienie.
Kamienie są najbardziej zagęszczoną postacią powietrza. Ten motyw tak prymitywnie wyważony jest znakomicie potem wkomponowany w bardzo skomplikowaną teorię, której autorami byli stoicy.
Ten kult powietrza i ognia pojawia się już u Heraklita, a potem w XIX wieku u Nitche.
Był jeszcze Ksenofanes w VI wieku- według niego ziemia jest żywiołem dającym początek świata. Ksenofanes stworzył koncepcję krytyki antropomorfizmu religijnego. Jest autorem sławnego dzieła pt.: ,,Szyderstwa”. W tym dziele krytykuje wierzenia religijne Greków. Według niego Grecy nie mają pojęcia czym są bogowie. Bogowie w Rzymie według Etiopczyków są czarni i płaskonosi, zaś bogowie z Tracji (południowo- zachodnia Bułgaria, północna Grecja i część Macedonii) według Traków są rudzi i błękitnoocy.
HERAKLIT Z EFEZU
Jest najznakomitszą postacią epoki presokratycznej. Efez był miastem liczącym około 15 tys. Mieszkańców. Znajdowała się tam świątynia boskiej Artemidy. Przed nią Heraklit grywał z chłopcami w kamienie. Efez był znanym miastem w I wieku, ponieważ w tym okresie przebywał tam św. Jan apostoł. Wraz z nim przebywała tam Matka Boska- jest nawet dom, w którym miała mieszkać. Efez po kilku wiekach podupadł, piachy pustynne go zasypały. W XIX wieku grupa archeologów odkopała świątynię boskiej Artemidy.
Najsławniejsza postać w Efezie- Heraklit żył w latach 540-480 p.n.e. Początkiem świata według Heraklita był ogień, który w pewnych momentach przygasa, ale nigdy nie gaśnie całkowicie. Z tego zaczyna wydobywać się powietrze ruchem tzw. z góry w dół. Potem w wodę, potem w ziemię. Z ziemi zaczyna się powrót do początku, czyli z ziemi- woda, z wody- chmury, z chmur- powietrze i wszystko powraca do tego wiecznie płonącego ognia. Przypomina to nieprzerwany ruch kołowy.
Wszystko więc płynie i zmienia się- ,,panta rei”. Obrazem nieustannie zbliżającej się rzeczywistości jest płynąca rzeka. Hipokrates mówi tak: ,,Nie podobna dwa razy wejść do tej samej rzeki, gdyż inne wody w nią już napłynęły”.
Pogląd o zmienności świata nazywamy wariabilizmem albo herokliyzmem. Te nieustanne zmiany prowadzą do zatarcia różnic i granic pomiędzy rzeczami, stanami i zjawiskami.
Przykład: Czy można ustalić granicę między dniem i nocą?
Czy jest różnica między młodością, a starością?
Czy jest różnica między dobrem i złem?
Jedyną stałą cechą rzeczywistości jest jej zmienność.
Heraklit nie zajmował się polityką, gardził ludźmi, wypowiadał krytyczną sądy o tłumie (pospólstwie). Pisał w sposób niezrozumiały, za życia nazwano go ciemnym. Mówiono, że by jego pisma zrozumieć trzeba by nurka, aby wejść w głębię jego myśli. Gdy poproszono go, by napisał traktat dla mieszkańców Efezu to odmówił. Powiedział, że nie warto pisać dobrych prac dla tych, którzy są i tak już zepsuci. Do naszych czasu przetrwało 130 aforyzmów autorstwa Heraklita.
W Świętej Księdze Historii Starożytnej Grecji i Rzymu prof. Lewkowicza jest opis jego aforyzmów.
W podziemiach świątyni boskiej Artemidy były gromadzone przez mieszkańców, a nawet przez króla perskiego złoto i srebro. Heraklit udał się na pustynię i tam wiódł żywot pustelnika. Historycy twierdzą, że tam się nabawił puchwiny wodnej. Powrócił, gdy przeczuwał zbliżającą się śmierć, by poddać się kuracji poprzez zakopanie się w nawozie. Jednak ta kuracja okazała się nieskuteczna poprzez infekcję i w tych warunkach Heraklit umiera. Najnowsze badania prof. Palacza wykazują, że ten wybór śmierci w nawozie, był związany z tym, że Heraklit będąc na pustyni zbliżył się do sekty perskiej, która praktykowała taki rytuał odejścia z tego świata.
Heraklit był przeciwnikiem etyki opartej na zasadzie równości. Głosił etykę dla wybranych, czyli elitarną. Najlepiej oddaje wizję etyki elitarnej sławne jego twierdzenie, które brzmi: ,,Jeden wart jest tyle co 10 tysięcy, jeżeli jest najlepszy.” Jednostki najlepsze to arystoi (arystokracja).
Znakomitym naśladowcą Heraklita w XIX wieku poprzez ekspresję swojej filozofii i myśli był Nitche. Napisał aforyzm: ,,Przoduję wśród Niemców swą…
Istotą była sentencja, skrót. W 5-ciu zdaniach powiedzieć to, co jest w książce.
Nitche Nitce filozofach mówił tak: ,,Który z wielkich filozofów był żonaty? Nie byli żonaci: Heraklit, Platon, Kartezjusz, Spinozę, Laibnica i Kanta.” Dodaje, że żonaty filozof należy do komedii. Nitche chciał się opżenić, ale przyjaciel zwinął mu damę. Historycy mówią, że była to próba podjęcia ożenku.
Laibnic, gdy miał koło 50 lat poprosił pewną damę o rękę, a dama poprosiła o kilka dni do namysłu. Laibnic już prośby o rękę nie powtórzył. W wieku ok. 70 lat umiera, a że był bogaty spadek odziedziczyła jego siostrzenica. Gdy się dowiedziała że majątek jest tak duży zmarła z wrażenia.
SOFIŚCI to wędrowni nauczyciele, którzy w V wieku w Atenach zakładają szkoły. Najsłynniejsi: Protagoras i Gorgiasz.
Szkoły sofistów były odpowiednikami naszych szkół średnio- wyższych (collage- koledżów).
Za nauczanie brali duże pieniądze. Protagoras brał za 4- letnie studia 10 tys. drachn.
Musiał się też narazić Ateńczykom, bo kiedy odczytał w 411 roku świeżo napisany traktat pt; ,,O wodach” został zadenuncjowany. Ktoś doniósł, że był odczytany traktat głoszący ateizm, bezbożność. Za to został skazany na karę śmierci, a traktat został spalony. Jednak wyrokowi się nie poddał, zdążył uciec do miasta, w którym nie było takich restrykcji- do Cyrakuz. Jednak nie dopłynął, bo okręt zatonął.
Sofiści głosili relatywizm poznawczy oraz relatywizm etyczny. Tym poglądem są zbliżeni do współczesnych relatywistów.