GRZECZNOŚĆ W KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ

Literatura: Małgorzata MARCJANIK: Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa 2007 r.

1. Etykieta (grzeczność) językowa. Dobro, piękno i prawda w komunikacji tworzą wspólnie ideał wartości absolutnych, to jest takich, które są wartościami bez względu na sytuację mówienia, osoby w mówieniu uczestniczące oraz cel mówienia. W starożytnej Grecji pisał o tym Platon i nazywał ten ideał eudajmonią (z j. greckiego - szczęście). Eudajmonizm to pogląd filozoficzny, widzący w dążeniu do szczęścia osobistego najwyższe dobro i jedyny stały motor postępowania moralnego ludzi. Aby sprawnie posługiwać się językiem i tym samym osiągać zamierzone , nie oszukańcze cele komunikacyjne należy mówić tak aby nasz rozmówca:

- czuł się w kontakcie z nadawcą dobrze, to znaczy aby był przez niego akceptowany i szanowany,

- odbierał adresowany do niego tekst wypowiedzi jako estetyczny, w tym językowo poprawny i nie obraźliwy,

-czuł, że nadawca mówi prawdziwie, szczerze, nie realizując przy tym celów dla odbiorcy niejasnych to oznacza, że nadawca nie może wzbudzać u odbiorcy podejrzliwości,

Przez mówienie dobre rozumiemy mówienie zgodne z zasadami etykiety językowej, czyli grzeczności językowej. Etykieta językowa to zbiór przyjętych w danej społeczności wzorów językowych zachowań grzecznościowych, zazwyczaj przyporządkowanych określonym sytuacjom, takim jak: spotkanie znajomej osoby, wyświadczenie nam przez kogoś uprzejmości, odniesienie przez kogoś sukcesu, sprawienie komuś przykrości.

Mówienie nieestetyczne to mówienie z użyciem wulgaryzmów, to także oznacza brak szacunku dla słuchacza. Jeśli ktoś nam prawi komplementy, a my się domyślamy, że oczekuje od nas zrobienia czegoś w zamian to czujemy się oszukiwani.

Prowadząc z kimś rozmowę zawsze musimy używać tzw. form adresowych, czyli form zwracania się do odbiorcy. Stosując niewłaściwą formę adresową możemy rozmówcę urazić, np. zwracając się do przedstawiciela środowiska, w którym obowiązuje określona tytulatura (np. do księdza, sędziego w czasie rozprawy - proszę pana).

2. Grzeczność niejęzykowa to takie cechy jak: intonacja, barwa i natężenie głosu, tempo mówienia, a także mimika, gesty, postawa i ruchy ciała, sposób zagospodarowania przestrzeni, w tym odległość od odbiorcy.

O mowie ciała traktuje pozycja: A. Pease,a: Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów. Kraków 1993 r.

Polskie normy grzeczności nakazują osobie jadącej samochodem jako pierwszej skłonić głowę w kierunku znajomego stojącego np. na chodniku.

Zachowania w złym stylu świadczące o braku obycia lub braku kultury to:

- trzymanie przez mężczyznę ubranego w garnitur rąk w kieszeniach spodni natomiast trzymanie ręki w kieszeni marynarki, z kciukiem na zewnątrz jest akceptowane,

- czesanie się zarówno przez kobietę jak i mężczyznę w miejscu do tego nie przeznaczonym,

- poprawianie makijażu, czyszczenie paznokci,

- niewyłączanie telefonu komórkowego w teatrze, kinie, na wykładzie a także prowadzenie głośnej rozmowy w obecności innych ludzi,

- hałaśliwe zachowanie się grup osób w obecności innych,

- żucie gumy w czasie kontaktu twarzą w twarz,

- nieprzepuszczalnie w drzwiach osób wychodzących przez osoby wchodzące.

Stosując strategie grzecznościowe dobieramy formę grzeczności do konkretnego odbiorcy. Uwzględniamy hierarchię między nadawcą a odbiorcą, wiek odbiorcy, płeć, stopień znajomości ale także w przypadku bliskiej znajomości partnera - jego upodobania, temperament, indywidualny styl konwersacyjny a także to co można nazwać historią znajomości.

Arystoteles zwykł mawiać: nie mów niedbale o sprawach poważnych ani uroczyście o marnych, nie dołączaj ozdobnych przydawek do lichych wyrazów.

Przekroczenie uprawnień grzecznościowych to m.in. zwrócenie się do osoby starszej (wiekiem, rangą) : witam, zamiast dzień dobry. Należy zawsze mieć na uwadze, że użycie niewłaściwego wariantu stylistycznego jest pierwszym krokiem do nieudanej interakcji - bowiem z reguły źle nastawia odbiorcę.

Zasady współpracy konwersacyjnej:

- wnoś swój wkład do konwersacji tak, jak tego w danym momencie wymaga cel rozmowy, w której bierzesz udział,

- nie podawaj ani za mało ani za dużo informacji potrzebnych w danym momencie rozmowy,

- mów prawdę,

- mów to co jest istotne dla danego tematu,

- mów jasno, zrozumiale, w sposób uporządkowany.

W V w p.n.e. Eurypides stwierdził: w uprzejmości jest wdzięk i korzyść.

Normy grzecznościowe reprezentatywne dla polskiego obyczaju to:

- wyróżnianie kobiety we wszelkich działaniach interakcyjnych i werbalnych, jednocześnie wymagamy od kobiet wrażliwości, empatii, delikatności, również w słowach

- gościnność, co powoduje że odmawianie jedzenia jest nierzadko uznawane za nietakt, nasze przejawy gościnności cudzoziemcy odbierają za naruszenie osobistej wolności,

- należymy jednocześnie do kręgu kultur słowiańskich i do kultury śródziemnomorskiej, co powoduje że preferujemy w kontaktach z partnerem komunikacji ciepło, rozumiane jako kontakt osobisty (np. mówienie o sprawach osobistych, zwierzanie się, narzekanie - to ostatnie jest jedną ze strategii konwersacyjnych w naszym kraju).

Dążenie do indywidualizmu w zachowaniach przejawia się w ostentacyjnym manifestowaniu własnych gustów, przyzwyczajeń, własnego prawa do wolności. Przejawy takiej postawy to: głośne rozmowy w kawiarni, autobusie, niewyłączanie telefonów komórkowych w miejscach tego wymagających, nawiązywanie kontaktu poprzez głośne nawoływanie, niestosowne do miejsca i okoliczności stroje, żucie gumy podczas rozmowy, otwieranie puszki z gazowanym napojem w czasie przedstawienia, wykładu itp.

3

---