ZABURZENIA NERWICOWE - POJECIE LĘKU
(opr. Dr K. Kosińska-Dec)
Lęk jest objawem towarzyszącym większości zaburzeń psychicznych. Może przybierać różne postacie i różne może być jego nasilenie.
Najlepiej znany jest lęk neurotyczny. Nie ma chyba człowieka, który nie doświadczyłby tego rodzaju lęku, przynajmniej na krótki okres.
Najpowszechniejszy jest lęk bezprzedmiotowy, wyrażający się jako nieokreślony niepokój, napięcie wewnętrzne odczuwane w mięśniach, narządach wewnętrznych i psychice.
OBJAWY NERWICOWE to zaburzenia czynnościowe. Są to odchylenia od wzorców uznawanych za optymalne, świadczących o zdrowiu i dobrym przystosowaniu
czynności poszczególnych narządów ciała,
procesów psychicznych i
zachowania.
Większość znanych w medycynie schorzeń wiąże się z zaburzeniami, które pochodzą od uszkodzenia narządów ciała. Schorzenie jest wówczas skutkiem, objawem uszkodzenia materialnego podłoża.
Np. przyspieszenie akcji serca, naturalne po wysiłku fizycznym lub będące objawem uszkodzenia układu krążenia, jakościowo niczym nie różni się od objawu „bicia/kołatania” serca, pojawiającego się „bez powodu” u zdrowej somatycznie (soma = ciało) osoby.
Podobnie strach przeżywany wskutek istniejącego realnego zagrożenia, przeżywany jest tak samo, jak bezprzedmiotowy lęk, a smutek związany z utratą kogoś bliskiego - tak samo jak smutek w depresji, tyle, że tam bez widocznego powodu.
Natomiast zaburzenia składające się na obraz nerwicy powstają, mimo że same narządy - także cun - nie są uszkodzone. Są to więc „czyste” zaburzenia wyłącznie czynności, których pojawienie się jest wstępnie dla lekarza zupełnie niezrozumiałe.
Na poziomie obserwowalnym lęk wiąże się z takimi reakcjami, jak
pocenie się,
blednięcie (czasem - np. w lęku przed sytuacjami społecznymi - czerwienienie się), napięcie mięśni („zesztywnienie”),
przyspieszone tętno (norma: ok. 72/minutę),
przyspieszony oddech, suchość w ustach (kłopoty z mową),
omdlenia, przyspieszona perystaltyka jelit (i jej skutki),
chęć „wyjścia” z sytuacji (u dzieci: do toalety, do pielęgniarki...itp.).
ZABURZENIA LĘKOWE W POSTACI FOBII
Szczególnym rodzajem lęku jest FOBIA (phobos - grec. strach):
utrwalony, nieproporcjonalny do bodźca lęk wobec jakiegoś obiektu + nieprzeparta chęć do uniknięcia tego „zagrożenia” i wydostania się z sytuacji lękotwórczej + pełna świadomość tego, że strach jest nieuzasadniony + brak innych zaburzeń, charakterystycznych dla niektórych schorzeń psychicznych.
Fobie mogą dotyczyć sytuacji realnych, np. lęk przed wyjściem z domu, przebywaniem w miejscach publicznych (lęk, że poza domem coś złego się stanie), lęk przed zamkniętą, ograniczoną przestrzenią, przed zwierzętami (np. arachnofobia - pająki, ofidiofobia - węże), przed widokiem krwi - hematofobia),
a także sytuacji wymyślonych, np. lęk przed zapadnięciem na ciężką chorobę (przy braku jakichkolwiek znanych powodów, które mogłyby ja spowodować) czy lęk przed magiczną „13”.
ZESPÓŁ LĘKU SPOŁECZNEGO - FOBIA SPOŁECZNA
lęk przed sytuacjami społecznymi (anthropophobia): przed kompromitacją, przed narażaniem się na krytykę, przed sytuacja szkolną (lęk społeczny i/lub lęk przed rozstaniem z najbliższymi),
ZESPÓŁ NATRĘCTW
Do objawów nerwicowych zalicza się także NATRĘCTWA:
myśli i/lub czynności, które wbrew woli pacjenta UPORCZYWIE pojawiają się w jego świadomości, są przykre, ale nie można ich nie wykonać ponieważ redukują napięcie, lęk, aż do następnego razu (wykonanie czynności natrętnych osłabia lęk, jest więc wzmocnieniem pozytywnym = róbmy to, bo od tego mamy mniejszy lęk).
Natręctwa to:
a). obsesje - natrętne, przykre myśli, często nieprzyzwoite lub bluźniercze, to także impulsy do działania.
b). kompulsje: natrętne, przymusowe czynności; charakteryzują się tym, że wymagają pedantycznej precyzji, a ich nie dość poprawne wykonanie zmusza do powtórzenia całego ciągu czynności.
Działanie „przeciwlękowe” obsesji i kompulsji jest - niestety - tylko chwilowe, a im lepiej spełniają swoją rolę, tym silniej się utrwalają.
REAKCJA NA CIĘŻKI STRES - dawniej - REAKCJE NERWICOWE
Mogą pojawić się w sytuacji ostrego stresu (sytuacje kryzysowe) u osób wcześniej normalnie funkcjonujących. Towarzyszą dramatycznym wydarzeniom, sytuacjom ekstremalnym, przekraczającym możliwości radzenia sobie przeciętnej osoby. Mogą też być skutkiem słabszego ale długotrwałego stresu.
Zawsze są wyraźnie związane z zewnętrzną sytuacją; najczęściej ludzie radzą sobie z nimi sami, lecz niekiedy wymagają wsparcia (interwencja kryzysowa), bo w przeciwnym razie mogą prowadzić do utrwalenia się.
NEURASTENIA - od 1988 roku zwana też zespołem przewlekłego zmęczenia pojawia się często w wyniku przebytych infekcji i ich leczenie, po doznanym silnym lub długotrwałym stresie fizycznym lub fizycznym. W obrazie tego zaburzenia na plan pierwszy wysuwa się poczucie zmęczenia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Wyraża się ono trudnościami w koncentracji uwagi, zapamiętywaniu i sprawnym myśleniu. Nastrój jest zwykle obniżony, z przejawami zniechęcenia.
Wyróżnia się dwie postacie zespołu neurastenicznego: hiposteniczną i hipersteniczną.
W hipostenicznej -dominuje poczucie wyczerpania, zmęczenia, obniżenia sprawności i niepokój. W hiperstenicznej na plan pierwszy wysuwa się rozdrażnienie, skłonność do wybuchów złości i gniewu, nadwrażliwość na bodźce.
ZABURZENIA NERWICOWE U DZIECI
Najczęściej pojawiające się to lęk separacyjny, zaburzenia lękowe pod postacią fobii i lęk społeczny.
Lęk separacyjny to lęk przed odseparowaniem od bliskich. Jest normalny u niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym. Później traktowany jest jako zaburzenie jeśli: jest wyjątkowo nasilony, długotrwały, połączony z napadami paniki. Największe nasilenie występowania tego zaburzenia przypada na 7 r.ż. Może się on także przejawiać nierealistyczną obawą o bliskich, przed ich utratą, niepokojem o to, że się zostanie porwanym, że się zgubi. Towarzyszy temu np. sprawdzanie w czasie zabawy lub w nocy czy bliski-dorosły jest w domu, pojawiają się sny o treści separacyjnej, a także - objawy somatyczne, jak: bóle brzucha, nudności, bóle głowy, wyraźne pogorszenie samopoczucia na wieść o konieczności rozstania z osoba bliską.
Zaburzenia lękowe pod postacią fobii manifestują się u dzieci najczęściej w postaci silnego, niekiedy panicznego lęku przed zwierzętami i przed ciemnością.
Lęk społeczny u dzieci przejawia się tym, że przy dobrych kontaktach z ludźmi znajomymi, pojawia się paniczny lęk przed obcymi. Dziecko unika kontaktów z obcymi - w tym - z rówieśnikami. Prowadzi to do postępującej izolacji społecznej i osamotnienia dziecka, dając w efekcie negatywne skutki rozwojowe i dalszą izolację wynikającą z poczucia mniejszej wartości.
1