Wkład B.F. Skinnera do współczesnej psychologii

Obecnie nauką, za którą bezpośrednio stoi filozofia radykalnego behawioryzmu Skinnera jest analiza zachowania. Zajmuje się ona badaniem zachowania się ludzi i zwierząt z perspektywy wpływu, jaki wywierają na nie różne czynniki środowiskowe:

• zdarzenia, które występowały do tej pory w środowisku będąc konsekwencją określonego zachowania:

• wzmocnienia pozytywne - bodźce pojawiające po zachowaniu wzrost częstości wykonywania zachowania

• wzmocnienia negatywne - bodźce, których dane zachowanie pozwala uniknąć lub od nich uciec wzrost częstości wykonywania zachowania

• kary pozytywne - bodźce pojawiające się po zachowaniu spadek częstości danego zachowania

• kary negatywne - bodźce, które nie pojawiają się ze względu na wyemitowanie konkretnego zachowania spadek częstości danego zachowania

• panujące wtedy i obecnie warunki środowiska, stanowiące tło aktywności i pojawiających się pod jej wpływem zmian środowiskowych (bodźce kontrolujące):

• różnicujące (dyskryminacyjne) - w ich obecności wzrasta częstotliwość emitowania określonego zachowania

• wygaszeniowe - w ich obecności spada częstość emitowania zachowania

W ramach analizy zachowania można wyróżnić:

• eksperymentalną analizę zachowania - obejmującą szczególne metody prowadzenia badań naukowych

• stosowaną analizę zachowania - zastosowanie opracowanych metod w praktyce

• konceptualną analizę zachowania - rozważania filozoficzno-teoretyczne

Zastosowania:

Kontrolowanie wzmocnienia - wykorzystywanie wzmocnień w celu wygaszenia niepożądanych zachowań lub prowokowania i utrzymywania zach. pozytywnych

1. Terapia behawioralna:

• Ekonomia żetonowa (polityka żetonów) - technika terapeutyczna, w której wykorzystuje się żetony jako wzmocnienia zastępcze, pomagające w utrzymywaniu u pacjenta zachowań pożądanych. Żetony można wymieniać na nagrody (np. dla pacjentów przebywających w szpitalu: bilety do kina lub zakup towaru w szpitalnym sklepiku). Terapia ta ma zastosowanie w leczeniu schizofrenii, uzależnień od narkotyków i alkoholu.

• Biofeedback (biologiczne sprzężenie zwrotne) - uczenie się wywierania wpływu na własne procesy fizjologiczne. Obserwuje się wybrane reakcje fizjologiczne, które mają podlegać modyfikacji (np. ciśnienie krwi, temp. Skóry, napięcie mięśniowe); informacja ta zostaje przełożona na sygnał wzrokowy lub słuchowy a następnie udziela się informacji zwrotnej nt. zmian tak szybko, jak to możliwe pacjent może monitorować swoje wewnętrzne procesy związane z fizjologią, jego zadaniem jest przywracanie nieprawidłowych procesów do stanu równowagi. Za pomocą wzmocnień, które otrzymuje jest w stanie modyfikować je metodą prób i błędów .

• Terapia racjonalno-emotywna Alberta Ellisa (przykład terapii poznawczo-behawioralnej) - opiera się na wykorzystaniu zasad uczenia się, by zmienić zniekształcone i niefunkcjonalne przekonania pacjenta i na bieżąco oceniać wpływ tych zmian na myśli, uczucia i zachowania.

• Praca z osobami o zaburzonym rozwoju (zwłaszcza z autyzmem) - np. uczenie samodzielnego utrzymywania higieny, ubierania się, jedzenia i umiejętności społecznych poprzez umiejętne kształtowanie reakcji (wzmacnianie i wygaszanie)

2. Inne obszary:

• Tresura zwierząt

• Pomoc rodzicom w skutecznym uczeniu własnych dzieci chodzenia, mówienia, treningu czystości, bawienia się i wykonywania drobnych prac domowych + radzenie sobie z uczniami, którzy angażowali się w zachowania niepożądane lub/i zakłócające naukę własną i innych dzieci

• Modyfikowanie samego procesu uczenia tak, żeby był on szybszy, a zdobyte umiejętności trwałe i zgeneralizowane (np. czytanie, rozumienie tekstu czytanego, ortografia, matematyka)

• Zarządzanie zachowaniem w organizacji (ZZO) - polepszanie wydajności osób zatrudnionych w różnych miejscach pracy i poprawa funkcjonowania tych instytucji (np. umiejętne wykorzystywanie pochwał przez zwierzchników)

• Stosowana psychologia sportu - polepszanie umiejętności i motywacji sportowców przez poprawne ustalanie celów, stosowanie wzmacniania, monitorowanie postępów i wykorzystanie odpowiednich strategii do tworzenia współpracującego zespołu i kształtowania umiejętności trenerów

• Gerontologia - radzenie sobie z obniżonymi możliwościami fizycznymi, pogarszającą się pamięcią, złym samopoczuciem, gorszymi umiejętnościami społecznymi, zachowaniami agresywnymi

• Problemy społeczne - zaśmiecanie środowiska, recykling, malowanie graffiti, zapinanie pasów bezpieczeństwa, przekraczanie prędkości, sprzedaż alkoholu i papierosów nieletnim, edukacja seksualna

Bibliografia:

Bąbel, P. i Ostaszewski, P. (red.) (2008). Współczesna psychologia behawioralna. Wybrane zagadnienia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. 

Carson, R., Butcher, J. i Mineka, S. (2003). Psychologia zaburzeń, vol. 2. Gdańsk: GWP. R. 17 - Terapie psychologiczne.

Grzesiuk, L. (2006). Psychoterapia badanie i szkolenie. Warszawa: ENETEIA. Wydawnictwo Psychologii i Kultury. R. 16 Techniki behawioralno-poznawcze.