BŁĘDY WYCHOWAWCZE

Aby zrozumieć, czym jest błąd wychowawczy należy zapoznać się z definicją procesu wychowawczego.

Proces wychowawczy według Antoniny Guryckiej to dynamiczna struktura stworzona z czterech czynników:

• Cel wychowawczy

• Sytuacje wychowawcze, które organizowane są przez nauczyciela

• Doświadczenia jakie zdobywa wychowanek aktywnie uczestnicząc w procesie wychowawczym

• Zmiany zachodzące w osobowości wychowanka pod wpływem zdobytych doświadczeń

Trzy kategorie oddziaływań wychowawczych ze względu na ich skutek:

• Wychowanie skuteczne - gdy cel wychowawczy został osiągnięty, w wyniku zorganizowanych sytuacji dziecko zdobyło pożądane doświadczenie.

• Wychowanie nieskuteczne - gdy wychowanek pomimo podjętych sytuacji wychowawczych nie zdobył zamierzonego doświadczenia.

• Wychowanie błędne - gdy dziecko zdobywa niekorzystne dla rozwoju doświadczenia.

Błąd wychowawczy jest zachodzącym w toku interakcji między wychowawcą a wychowankiem doświadczeniem przez wychowanka wadliwego funkcjonowania społecznego, pozbawienia go wiary w siebie, wywoływania czy utrwalania w nim poczucia krzywdy, niesprawiedliwości lub wćwiczania go do bierności, posłuszeństwa. Jest to takie zdarzenie w życiu wychowanka, które niesie ze sobą skutki niekorzystne dla jego rozwoju, a więc szkodliwe. (B. Śliwerski).

To takie zachowanie wychowawcy, które stanowi realną przyczynę (lub ryzyko) powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków (A. Gurycka „Błąd w wychowaniu” Warszawa 1990).

KLASYFIKACJA BŁĘDÓW WYCHOWAWCZYCH

Rozpatrując zachowania wychowawców, ze względu na stosunek do dziecka wymienić można trzy dwubiegunowe kryteria błędów wychowawczych:

Błędy wychowawcze „lód” - Błędy „zimne” :

• hamowanie aktywności dziecka,

• rygoryzm,

• agresja,

• obojętność.

Błędy wychowawcze „żar” - Błędy „ciepłe”:

• idealizacja dziecka,

• zastępowanie (wyręczanie),

• uleganie dziecku (bezradność),

• eksponowanie siebie.

Błędy nadmiernej koncentracji na dziecku :

• zastępowanie (wyręczanie),

• idealizacja,

• rygoryzm,

• agresja.

Błędy nadmiernej koncentracji na sobie :

• hamowanie aktywności dziecka,

• obojętność,

• uleganie dziecku (bezradność),

• eksponowanie siebie.

Błędy związane z zadaniami dziecka - Przecenianie zadań dziecka :

• zastępowanie (wyręczanie),

• idealizacja dziecka (oraz jego zadań),

• rygoryzm,

• agresja.

Błędy związane z zadaniami dziecka - Niedocenianie zadań dziecka :

• obojętność,

• hamowanie aktywności,

• eksponowanie siebie,

• uleganie (bezradność).

Błędy niekonsekwencji - współwystępowanie w trakcie jednej sytuacji wychowawczej różnych błędów.

Pomiędzy przedstawionymi kryteriami powinien znaleźć się racjonalny środek, zrównoważenie, „umiar”.

„Umiar”: „ … pozbawione błędów zadanie wychowawcy to takie, poprzez które w sposób zrównoważony traktuje on siebie i partnera interakcji, jego zadania oraz panuje nad krańcowymi emocjami w stosunku do dziecka” (A. Gurycka „Błąd w wychowaniu” Warszawa 1990)

Klucz Obserwacyjny do Identyfikacji Błędnych Zachowań Wychowawcy:

Opracowany przez Antoninę Gurycką Klucz służy do tego, aby ujawnić błędy w wychowaniu, które występują w sytuacjach wychowawczych. Opiera się on na koncepcji dziewięciu błędów wychowawczych, czyli na jakości interakcji między nauczycielem a dzieckiem.

Analiza działań wychowawcy może pomóc przewidzieć skutki tego działania na osobowość i zachowanie dziecka.

Rygoryzm:

• Wychowawca formułuje wymagania, polecenia, zakazy.

• Sprawdza, drobiazgowo kontroluje wymagania, polecenia, zakazy.

• Formułuje oceny negatywne.

Agresja:

• Nauczyciel atakuje słownie, obraża, poniża, kpi, krzyczy, wyraża lekceważenie.\

• Atakuje fizycznie, uderza, bije, szturcha, przymusza do określonej pozycji (klęczenie).

• Atakuje symbolicznie poprzez obraźliwe gesty, ironię, ostre kary.

Hamowanie aktywności:

• Nauczyciel przerywa aktywność dziecka innymi poleceniami, zadaniami.

• Włącza się w aktywność dziecka, przeszkadza, odbiera odwagę, krytykuje, wprowadza modyfikacje bez zgody dziecka, przejmuje czynności dziecka bez powodu i uzasadnienia.

• Zakazuje wykonywania przez dziecko aktywności bez uzasadnienia lub z uzasadnieniem ograniczającym.

Obojętność:

• Nauczyciel nie nawiązuje kontaktu z uczniem, jest obok dziecka, okazuje brak zainteresowania dzieckiem werbalnie i mimicznie.

• Nie reaguje na próby nawiązania kontaktu przez dziecko (nie odpowiada na pytania, nie słucha, zajmuje się czymś innym).

• Jest bierny wobec próśb i potrzeb dziecka.

Eksponowanie siebie :

• Nauczyciel absorbuje dziecko swoimi sprawami i problemami w nieadekwatnych sytuacjach, demonstruje humory, urazy obraża się.

• Chwali się swoimi sukcesami, wywyższa się.

• Domaga się względów, egzekwuje swoje prawa.

Uległość :

• Nauczyciel spełnia zachcianki dziecka.

• Obniża a nawet rezygnuje z wymagań stawianych dziecku wobec jego nalegań, napotkanych trudności.

• Demonstruje bezradność wobec dziecka werbalnie lub fizycznie (płacze, skarży się).

Zastępowanie :

• Wychowawca wykonuje zadania za dziecko (wyręcza je)

• Pozbawia dziecko możliwości decydowania o podjęciu działań własnych tłumacząc to zmęczeniem, trudnością zadania, słabością dziecka, jego dobrem.

• Proponuje dziecku zastępowanie go w różnych czynnościach, motywując to jego dobrem, czasem na

zabawę i naukę.

Idealizacja dziecka :

• Wychowawca podkreśla słowem i zachowaniem szczególne walory i możliwości dziecka.

• Wnika w narzucający się sposób w szczegóły poczynań dziecka, jego sytuację.

• Sprawy dziecka wyzwalają nadmierną aktywność wychowawcy (niesienie pomocy, troska, uwypuklanie ważności spraw dziecka).

Błędy popełniane przez rodziców:

• Rodzice nie mówią dzieciom (lub mówią zbyt rzadko), że są mądre, kochane, piękne, nie mówią wprost, że je kochają.

• Natomiast krytyczne uwagi przekazywane są dzieciom szybko i chętnie.

• Rodzice nie oglądają z dziećmi bajek, włączają telewizor, DVD pozostawiają dziecko

samo sobie.

• Rodzice nie potrafią słuchać dzieci.

• Często są nie konsekwentni, ulegają dzieciom.

• Rodzice wyręczają swoje dzieci często z myślą „zrobię to szybciej, lepiej”.

• Rodzice stosują nie adekwatne kary do czynów dziecka.

• Traktują dziecko jak „dziecko a nie człowieka”, nikt nie liczy się ze zdaniem malucha, dorasta one w przekonaniu, że jest mało ważne, nikt się z nim nie liczy.

• Hamują naturalną radość życia i ciekawość świata.

Zadania wychowawcy. Wychowawca powinien :

• unikać sytuacji, które mogą wywołać niekorzystny wpływ na doświadczenia wychowanka.

• nie dopuścić do zaburzeń, lub zerwania interakcji między nim a wychowankiem.

Skutki błędów wychowawczych. Antonina Gurycka wyróżnia:

• Skutki doraźne - dotyczą zerwanej lub zaburzonej interakcji, oraz negatywnej oceny zdarzenia przez wychowanka, powodują przeniesienie ocen i zachowań na inne sytuacje wychowawcze lub życiowe.

• Skutki odległe w czasie - wywołują negatywne zmiany osobowości oraz jej zaburzenie.

Dlaczego popełniamy błędy?

Wychowawca zazwyczaj popełnia błędy nieświadomie. Czynniki które powodują

błędy wychowawcze to:

• Właściwości osobowościowe (głównie stosunek do ludzi).

• Postawy wychowawcze i czynniki sytuacyjne (np opór wychowanka, brak czasu).