Urazy i zatrucia u dzieci i młodzieży
URAZY U DZIECI JAKO PROBLEM ZDROWIA PUBLICZNEGO
1. W całej Unii Europejskiej i w każdym kraju
członkowskim więcej dzieci umiera z powodu urazów niż z powodu wszystkich pozostałych chorób łącznie
2. Notuje się istotny gradient społeczno-ekonomiczny występowania, i następstw wypadków u dzieci na niekorzyść ubogich
3. Jedynie prewencja znacząco zmniejsza
umieralność pourazową u dzieci; nastawienie na
leczenie z pominięciem prewencji, nie wpływa na spadek umieralności dzieci natomiast zwiększa wskaźniki trwałej niepełnosprawności.
URAZY U DZIECI JAKO PROBLEM ZDROWIA W POLSCE
Wysoki udział w umieralności i chorobowości
24% uczniów w wieku 11, 13 i 15 lat co najmniej 1x w ciągu ostatnich 12. m-cy korzystało z pomocy medycznej z powodu wypadków w szkole/6%/ w domu/6%/, na ulicy/3,5%/w obiekcie sportowym,/4,5%/, inne/4%/
Częsta przyczyna niepełnosprawności
Wysokie koszty leczenia
Możliwe zapobieganie - gdyby wdrożyć znane procedury prewencyjne, można byłoby uratować życie połowy ginących z powodu urazów dzieci, tj. życie ok. 900 dzieci rocznie
Główne przyczyny urazów u dzieci w Polsce
Przyczyna wiek w latach
(0-12m) 1 - 4 5 -14 15 -19
Komunikacyjne 6,5% 34,1% 48,8% 51,5%
Utonięcia nl 23,0% 19,3% 10,1%
Zadławienia 63,2% 7,0% 3,6% nl
Zatrucia nl 7,8% 4,2% 3,8%
Upadki 3,4% 5,5% 3,9% 3,7%
Samobójstwa - - 6,3% 18,1%
Zabójstwa 11,1% 4,6% 1,8% 2,6%
Nl=nieliczne
Zgony dzieci w wieku 0-14 lat z powodu urazów ogółem w UE
Zgony dzieci w wieku 0-14 lat z powodu wypadków drogowych w krajach UE
Zgony dzieci w wieku 0-14 lat z powodu utonięcia
w krajach UE
Urazy jako problem zdrowia publicznego i opieki medycznej - przyczyny niepowodzeń
brak świadomości co do rzeczywistej skali problemu
brak świadomości co do możliwości skutecznego zapobiegania urazom
niechęć do wzięcia współodpowiedzialności w ramach niezbędnych działań wielosektorowych: transport, wymiar sprawiedliwości, polityka społeczna, mieszkalnictwo
niedostateczna uwaga poświęcana opartemu na dowodach postępowaniu medycznemu
Zależność między stopniem rozwoju dziecka a urazem.
Rodzaje urazów, którym ulegają dzieci, są powiązane,
wskutek czego można je przewidzieć na podstawie analizy rozwoju psychofizycznego dziecka i stopnia niedostosowania środowiska,
w którym dziecko przebywa, do jego wieku psychicznego motorycznego
Niemowlę - od urodzenia do 1 roku życia.
Podstawowe znaczenie ma rozwój ruchowy, w pierwszych 6 miesiącach życia niemowlę nawet zanim nauczy się przewracać na boki, może spaść ze stołu lub przewijaka. W związku z tym najbezpieczniejszym miejscem do pielęgnacji dziecka jest łóżeczko lub inne zabezpieczone odpowiednio miejsce.
W drugim półroczu życia niemowlę jest bardziej ruchliwe, wymaga wiec w tym czasie od rodziców zwiększonej czujności i nieustannej opieki.
Coraz sprawniej chwytają przedmioty przyciągające ich uwagę, a następnie wsadzają je do ust. W związku z tym faktem najczęstszą przyczyna zgonów tego wieku są uduszenia mechaniczne. Rośnie także częstość przypadków zespołu dziecka maltretowanego.
Dziecko uczące się chodzić, koniec pierwszego roku życia
Chodzenie a następnie wspinanie się, zwiększenie ruchliwości i szybkości umożliwiają dziecku dotarcie do rzeczy i przedmiotów przedtem nieosiągalnych. Często dochodzi do spożycia różnych produktów.
Dzieci w tym wieku nie są świadome grożącego im niebezpieczeństwa. Ich aktywność ruchowa jest ograniczona jedynie przez zdobyte umiejętności. Częste w tym wieku są upadki, oparzenia, utonięcia.
W tym okresie zabawki dziecka powinny być odpowiednio dobrane, a sama zabawa nadzorowana.
Wiek przedszkolny: 2 - 5 lat
Wyznacznikami aktywności w tym wieku są: bieganie, wspinanie się, skakanie. Dzieci potrafią rzucać przedmiotami, jeździć na trójkołowych rowerkach oraz czynnie bawić się w otaczającym je środowisku.
Ich sposób myślenia pozostaje nielogiczny i egocentryczny.
Nie potrafią myśleć w kategoriach przyczynowo-skutkowych, stąd też wcześniejszy uraz nie zapobiega podobnym wypadkom w przyszłości. W tym wieku można jednak uczyć rozwijania swych umiejętności i zmiany zachowań.
Wiek szkolny: 5- 10 lat.
Postępuje doskonalenie umiejętności ruchowych. Do zabaw włączane są gry zespołowe. Żądza przygód i wrażeń, połączona najczęściej z niewłaściwą oceną ryzyka i konsekwencji, jest charakterystyczna dla tego wieku.
W tym okresie częstym zajęciem jest jazda na rowerze.
Dzieci zaczynają brać odpowiedzialność za swoje bezpieczeństwo, często bez wiedzy i zgody rodziców czy nauczycieli. W następstwie dochodzi do urazów, szczególnie na drodze(piesi).
Nastolatek - 10 - 14 lat.
Rozwija się sprawność i siła fizyczna, wskutek czego zaczynają przeważać urazy spowodowane uprawianiem sportów.
W podejmowaniu decyzji zaczyna odgrywać rolę rozważanie potencjalnego ryzyka. Pojawiają się urazy związane z ogniem.
Wiek dorastania: dziecko powyżej 14 lat.
W pełni rozwija się sprawność fizyczna. Zorganizowane zajęcia sportowe oraz dorywcze prace zarobkowe zwiększają narażenie na związane z nimi urazy.
Część nastolatków uzyskuje prawo jazdy; w związku z tym pojawiają się urazy związane z używaniem pojazdów.
Presja otoczenia, potrzeba przynależności i akceptacji przez grupę rówieśniczą mogą prowadzić do podejmowania ryzykownych i niebezpiecznych kroków, a również do spożywania alkoholu - ze wszystkimi jego następstwami.
Trudność określeniu swej pozycji w grupie rówieśników, w rodzinie, w szkole, w społeczeństwie mogą prowadzić do depresji lub skrajnych postaw, z pozorowaniem samobójstwa lub próbami samobójczymi włącznie.
URAZY SPOWODOWANE WYPADKAMI DROGOWYMI - KOMUNIKACYJNE
Główną przyczyną zgonów dzieci od 6 miesięcy do 19 lat są wypadki samochodowe, w których dziecko ponosi śmierć będąc pasażerem pojazdu.
Najczęstszym sprawcą wypadków, w którym uczestniczy osoba dorosła to nietrzeźwi kierowcy
URAZY W CZASIE JAZDY ROWERKIEM.
Liczba urazów rowerowych jest dość znaczna, corocznie ginie około 600 dzieci, najbardziej narażone są dzieci w wieku 4 - 14 lat.
Większość powikłań następuje w wyniku urazu głowy.
Zapobiegamy: używanie kasków, używanie ochraniaczy na łokcie i kolana, prowadząc szeroko rozpowszechnione programy edukacyjne służące uczeniu zasad bezpiecznej jazdy i zasad ruchu drogowego, korzystanie z dróg tylko dla rowerów.
UPADKI.
To najczęstszy typ urazów u dzieci zmuszający rodziców do korzystania z porady ambulatoryjnej, jest to zarazem najczęstszy uraz , do którego dochodzi w domu.
Najwięcej urazów zdarza się w 1 i 2 roku życia.
W domu najczęściej zdarza się to wskutek upadku ze schodów i stopni, okna, podestów, wanny, łóżka, krzesła. Poza domem występują na boiskach, rowerkach, placach zabaw.
Do najczęstszych urazów po upadku zalicza się: urazy głowy i szyi, kończyn, kręgosłupa - zranienia, stłuczenia, złamania, skręcenia.
Stłuczenia - W wyniku uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych pojawia się ból, krwiak i obrzęk. Pomimo przykrych objawów, stłuczenia przeważnie są niegroźne i nie wiążą się z powikłaniami. Na bolące miejsce należy położyć zimny okład. Wskazane jest również stosowanie preparatów przeciwobrzękowych i przeciwbólowych.
Poważniejszym urazem jest skręcenie stawu. Dochodzi do niego w wyniku przeciążenia stawu przy jego nieodpowiednim ułożeniu. Skutkiem tego jest naciągnięcie, naderwanie lub nawet zerwanie torebki stawowej, które objawia się ostrym bólem, obrzękiem i krwiakiem.
Czasami uraz może być tak duży, że spowoduje unieruchomienie stawu.
Skręceniu najczęściej ulegają stawy skokowe, kolanowe i drobne stawy ręki. W przypadku wystąpienia takiej kontuzji zalecane jest stosowanie okładów chłodzących, preparatów przeciwobrzękowych i przeciwbólowych. W przypadku narastania obrzęku i bólu konieczne jest skontaktowanie się z lekarzem.
Cięższym urazem jest zwichnięcie, którego objawy są bardzo podobne do skręcenia.
Są to m.in. ból, obrzęk i unieruchomienie stawu. Najczęściej są to kontuzje stawu łokciowego oraz palców, które wymagają natychmiastowej pomocy lekarza ortopedy. Na skręcenia stosuje się preparaty działające przeciwbólowo i przeciwobrzękowo. W przypadku braku efektów stosowania takich leków konieczna jest interwencja chirurga.
Ze względu na dużą ruchliwość dzieci i brak umiejętności oceny grożącego ryzyka, narażone są one częściej na urazy czaszkowo - mózgowo.
Głowa u małego dziecka stanowi 1/3 masy ciała, Elastyczność mózgu dziecięcego i znaczne możliwości kompensacyjne sprawiają, że objawy krwiaka czy wodniaka pod- lub nadtwardówkowego mogą przejawiać się znacznie później niż u dorosłych. Wymaga to dłuższej obserwacji dziecka po urazie czaszkowo-mózgowym.
Wstrząśnienie mózgu
To natychmiastowe i odwracalne uszkodzenie komórek mózgowych powstałe wskutek urazu czaszki.
Głównym objawem jest utrata świadomości, ze zniesieniem odruchu połykania, osłabieniem odruchu rogówkowego i czynności oddechowej, pojawia się niepamięć wsteczna.
Objawy towarzyszące: wymioty, rozlane bóle i zawroty głowy, niepewność chodu.
Leczenie: leżenie w łóżku, podanie leków uspakajających i przeciwobrzękowych.
Stłuczenie mózgu
Jest to stwierdzone mikroskopowo, a często makroskopowo, pourazowe przerwanie ciągłości tkanki mózgowej.
Zmianom anatomicznym towarzyszą objawy w postaci utraty świadomości, niedowładów lub drgawek. U niemowląt stwierdza się bardzo często napięcie ciemiączka spowodowane obrzękiem mózgu. Jeżeli występuje krwawienie z ucha świadczy to o pęknięciu podstawy czaszki, jeżeli wycieka płyn mózgowo-rdzeniowy z nosa - przerwanie ciągłości opony w obrębie przedniego dołu czaszkowego.
Leczenie polega na podawaniu leków zmniejszających obrzęk mózgu, przeciwdrgawkowych, uspakajających. Równocześnie należy stosować antybiotyki, aby zapobiec wtórnemu zakażeniu. W pielęgnowaniu najważniejsze jest zapewnienie drożności drzewa oskrzelowego, stałości bilansu wodno-elektrolitowego
Zapobieganie:
Zastosować dla bezpieczeństwa poręcze, zapory, furtki,
Przy oknach nie ustawiać mebli po których dziecko mogłoby się wspiąć na parapet,
Należy stosować odpowiednie materace i barierki w łóżeczkach,
Nie zostawiać niemowląt samych leżących na przewijaku, stole, łóżku,
Wskazane byłoby usunąć z otoczenia dziecka meble i przedmioty o ostrych krawędziach,
Zamykać drzwi od piwnic itp. miejsc.
Nie zostawiać dzieci samych bez opieki!!!
UTONIĘCIA.
Utonięcia są trzecią w kolejności przyczyną nagłych zgonów.
Do najczęstszych miejsc tych wypadków zalicza się: baseny i jeziora , rzeki, strumienie, a - także wanna - najczęstsze miejsce utonięć dzieci do w 1 roku życia.
Głównym powodem zaburzeń jest hipoksemia. W 90% przypadków następuje aspiracja wody do ustroju, należy zaznaczyć,
że już 22ml. pochłoniętej wody na kg/m.c. wystarczają do wywołania nieodwracalnych zmian.
Najpoważniejszym skutkiem blokady dróg oddechowych jest niedotlenienie mózgu. Jego skutki mogą być nawet odległe w przypadku przeżycia. Kolejnym niebezpieczeństwem jest obrzęk płuc powstający w związku z niedodmą do której dochodzi w przypadku niedoboru surfaktantu oraz ostra niewydolność nerek.
Zapobieganie:
Nie wolno pozostawiać bez opieki kąpiących się dzieci, nawet jeśli kąpią się w wannie,
Obszary basenów i kąpielisk ogrodzone i nadzorowane przez odpowiednie osoby,
Należy nadzorować kąpiące się dzieci,
Sprawdzić głębokość basenów i kąpielisk.
OPARZENIA.
Oparzenia płomieniem powstają najczęściej podczas pożarów wznieconych w domu. Przyczyną najczęściej jest niedopałek papierosa, zła lub wadliwa instalacja grzewcza, zabawy dzieci zapałkami.
Oparzenia gorącymi cieczami mają najczęściej miejsce w kuchni - gorąca woda, gorące napoje, tłuszcze. Również spotykane są oparzenia gorąca wodą z kranu w przypadkach nie dopilnowania kąpiących się dzieci lub u dzieci maltretowanych
Zapobieganie:
Dorośli pijący gorące napoje nie powinni trzymać na kolanach dzieci,
Naczynia i garnki należy stawiać na kuchence tak, aby ich uchwyt były skierowane w kierunku ściany i nie były w zasięgu ręki dziecka,
W trakcie przygotowywania ciepłych posiłków dzieci powinny przebywać w bezpiecznej odległości,
Powinno używać się serwetek niż obrusów, tak aby dzieci nie mogły ściągnąć ich ze stołu,
Pilnować dzieci w kąpieli.
Oparzenia prądem elektrycznym. Najczęściej dzieci bawią się wtyczkami znajdującymi się w kontaktach, wkładają do kontaktów różne przedmioty, biorą do ust źle zaizolowane przedmioty.
Należy pamiętać aby wyciągać z gniazdek wtyczki urządzeń nie używanych, montować na gniazdka pokrywki ochronne, sprawdzać izolacje.
Oparzenia kontaktowe są wynikiem nie uwagi dorosłych podczas gdy dzieci przebywają w pobliżu piecy, grzejników, żelazka lub innych elektrycznych urządzeń nagrzewających się. Należy pamiętać aby gorące przedmioty nie pozostawiać w pobliżu dzieci, pozostawiać je do wystygnięcia w bezpiecznych i trudno dostępnych dzieciom miejscach, izolować dzieci od źródła ognia w piecach czy kuchniach węglowych.
Pierwsza pomoc w oparzeniach:
W razie zapalenia się poszkodowany powinien upaść i toczyć się, dalsza ucieczka wznieca ogień,
Oparzoną skórę należy natychmiast schładzać pod bieżącą wodą,
W przypadku porażenia prądem ofiarę odsunąć od źródła, stosując materiał nie przewodzący np. drewno, plastik - podjąć akcję reanimacyjną.
ZADŁAWIENIA I URAZY POWODOWANE PRZEZ CIAŁA OBCE.
Ciałem obcym jest każdy przedmiot lub substancja tkwiąca w organizmie, nie będący jego naturalnym elementem.
Objawy mogą być minimalne, szczególnie, gdy ciało obce jest małe. Podczas aspiracji ciała obcego może dojść do stanu zagrożenia życia, początkowo objawiać się może wymiotami, dławieniem, świszczącym oddechem, dysfonią, aż do stanu niedrożności górnych dróg oddechowych. w niedrożności dolnych dróg oddechowych główne objawy to sapanie, asymetria lub brak szmerów oddechowych.
Pierwsza pomoc:
Jeśli dziecko może kaszleć, oddychać i mówić, zaleca się postępowanie wyczekujące, ponieważ kaszel naturalny jest bardziej efektywny niż wywoływanie tego odruchu,
Nie wolno wkładać na oślep palców do ust, gdyż można przesunąć ciało obce jeszcze głębiej,
U dzieci powyżej 1 roku życia zaleca się wykonanie rękoczynu Heimlicha,
U dzieci poniżej 1 roku życia należy uciskać plecy i klatkę piersiowa,
W innych przypadkach jeśli to konieczne wykonuje się bronchoskopię.
Zapobieganie:
Żywność należy tak rozdrabniać do wielkości małych kęsów,
Nie podawać dzieciom poniżej 3 roku życia tabletek do ssania,
Jeśli chodzi o zabawki, nie powinny one posiadać drobnych elementów tj. paciorki, koraliki, drobne klocki itp., zabawki powinny być takie aby dziecko nie mogło ich rozbić na drobne kawałki,
Nie wolno pozostawiać w pobliżu dzieci małych drobnych przedmiotów, monet itp.
ZATRUCIA.
U dzieci występują dwa okresy, w których zatrucia są szczególnie częste: między 1 a 5 rokiem życia i tu przyczyną jest raczej nieświadome spożycie substancji szkodliwych; i drugi okres przypada na dojrzewanie gdzie przyczyną zatruć są na ogół próby samobójcze.
Najczęściej przyczyną zatruć są leki - 40% przypadków, potem kolejno środki czystości, kosmetyki, rośliny i inne.
Jeśli dziecko zachowuje się w sposób nietypowy lub nie reaguje na polecenia, należy przypuścić że spożyło substancję toksyczną. Konieczna jest hospitalizacja i przeprowadzenie badań krwi i moczu na obecność substancji toksycznych.
Zasady terapii:
Usunięcie zawartości żołądka najszybciej jak tylko możliwe poprzez wywołanie wymiotów, albo płukanie żołądka.
Po wypłukania żołądka kolejnym krokiem jest adsorpcja trucizny - podanie węgla aktywowanego.
Można zastosować również środki przeczyszczające.
Zapobieganie:
U dzieci w wieku przedszkolnym należy stosować opakowania leków utrudniające ich otwarcie, zamykać apteczki domowe, przechowywać chemiczne środki pod zamknięciem.
U dzieci starszych należy w miarę możliwości rozpoznać problemy dziecka i próbować je rozwiązać, wcześnie uświadomić o niebezpieczeństwie które ze sobą niosą narkomania, nikotynizm, alkoholizm.
1