Dydaktyka - nauka o nauczaniu i uczeniu się . Jest to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez dotyczących zjawisk, zależności, prawidłowości nauczania i uczenia się.
Przedmiotem badań dydaktyki jest świadoma działalność dydaktyczna, tj proces nauczania i uczenia się, ich cele, treści, przebieg, metody, formy, środki.Dydaktyka spełnia funkcję poznawczą (rozpatruje przedmiot swoich badań wszechstronnie, ustala lub odkrywa fakty bezpośrednio z nim związane, uogólnia i systematyzuje je, tłumaczy i ustala zależności między nimi), i funkcję utylitarną, praktyczną, służebną względem życia (dostarcza nauczycielowi określonych przesłanek i norm, które powinien stosować).
Proces dydaktyczny - inaczej nazywany procesem nauczania - uczenia się, to logicznie zwarty układ czynności nauczycieli i uczniów prowadzący do spowodowania określonych zmian w osobowości uczniów, czyli zorganizowany tok systematycznych i planowych działań nauczycieli i uczniów, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy o świecie, rozwijanie umiejętności i sprawności działania, rozwijanie zdolności i zainteresowań oraz kształtowanie przekonań i postaw.
Nauczanie - to planowa, systematyczna, zorganizowana działalność nauczyciela, zmierzająca do przekazania wiedzy, kształtowania umiejętności a przy tym rozwoju cech osobowości u uczniów.
Uczenie się - Czynności wykonywane w celu przyswojenia sobie czegoś. To proces zachodzący w aparacie nerwowym i mięśniowym, prowadzący do nabywania wiedzy i opanowania umiejętności, którego wynikiem są mniej lub więcej trwałe zmiany w świadomości i w zachowaniu się osobnika.
Postawy - są złożonym stanem umysłu ucznia wpływającym na dokonywanie przez niego świadomego wyboru własnego działania wobec przedmiotów, ludzi, zdarzeń. Kształtowanie postaw ma w założeniach sprzyjać realizacji zadań zawodowych. Przez postawę wobec pracy w zawodzie rozumiana jest pewna gotowość pracownika do względnie trwałych przekonań i sposobów zachowań, odpowiadających wymaganiom określonego zawodu czy sytuacji.
Kultura techniczna - to całokształt społecznego dorobku w dziedzinie nauk technicznych i ich zastosowań, a jednocześnie to ogół wiedzy i umiejętności rozumienie tego dorobku, poprawne korzystanie z niego, przekazywanie młodemu pokoleniu.
Składniki kultury technicznej. Wiadomości: odpowiedni poziom i zasób wiedzy technicznej, oparty na poziomie wiedzy ogólnej, umożliwiający zrozumienie techniki. Umiejętności: poziom umiejętności motoryczno - sprawnościowych, intelektualnych, warunkujących właściwe obcowanie z techniką, właściwe i racjonalne korzystanie z niej, to też projektowanie i wytwarzanie. Postawy: odpowiedni poziom społeczno - moralny, przejawiający się w społecznych postawach wobec techniki i związanych z nią działalności.
Poziomy kultury technicznej.
Poziom twórców techniki: konstruktorów, wynalazców. Poziom wytwórców techniki: produkują zawodowe dobra materialne , techniczne. Poziom konsumentów, użytkowników, czyli tych którzy korzystają z urządzeń techniki i utrzymują je w dobrym stanie.
Kształcenie - to ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwa w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz uzyskanie pożądanych kwalifikacji zawodowych. Coraz częściej przez kształtowanie rozumie się łączenie nauczania i uczenie się.
Układy treści programowych. Liniowy: materiał nauczania jest uporządkowany wg następstwa logicznego lub rzeczowego, tzn nowa partia materiału stanowi kontynuację starego. Uczniowie raz poznają jakiś temat, a na jego podstawie jego rozwinięcie. Koncentryczny: w pierwszych latach nauki uczniowie poznają zewnętrzną stronę jakiś zjawisk, w następnych latach materiał jest realizowany wg zasad systematyki nauki. Uczniowie poznają już istotę procesów, przyczynowe uwarunkowania. Spiralny: wielokrotne przerabianie tych samych zagadnień na coraz to wyższym poziomie. Czyli realizowane Są treści jako poszerzone, pogłębione. Mieszany można spotkać w niektórych grupach spiralne a w innych liniowe potraktowanie treści programowych.
Cele kształcenia - sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowe a w miarę konkretne efekty systemu edukacji narodowej. Cele edukacji szkolnej są jednym z najważniejszych motywów afektywności ludzkiej. Takie cele regulują zachowania ludzkie, nadają sens i porządek życiu, pomagają w tworzeniu i regulowaniu przyszłości i pomagają odkrywać własne możliwości.
Cele kształcenia ogólnego odnoszą się do pracy dydaktyczno wychowawczej nauczycieli z dziećmi, młodzieżą na różnych szczeblach kształcenia. W skład tych celów wchodzą: Zapoznanie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze oraz operatywne posługiwanie się tą wiedzą. Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Kształtowanie u dzieci i młodzieży akceptowanego społecznie systemu wartości (wspólnych logicznych przekonań, poglądów. Wdrażanie do samokształcenia, czyli wyrobienie u nich stałego, systematycznego uzupełniania swojej wiedzy, ale poza szkołą, we własnym zakresie i bez nakazu. Zaznajomienie uczniów z ogólnymi podstawami produkcji i organizacji pracy w zakresie najróżniejszych dziedzin wytwórczości. Oraz wyposażenie w umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami.
Cele szczegółowe w programach poszczególnych przedmiotów. Operacyjny cel kształcenia wyrażany jest jako opis zachowania, jakie ma przejawiać uczący się po ukończeniu nauki, obejmuje: zachowanie końcowe, warunki demonstracji tego zachowania i standardy jego realizacji. Blum wyróżnia 3 zakresy celów: poznawcze, psycho - motoryczne, wychowawcze.
Taksonomia celów nauczania jest to hierarchiczne uporządkowanie celów nauczania. Poziom wiadomości posiada dwie kategorie. Zapamiętanie wiadomości: gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem nauczania tych wiadomości, uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać. Zrozumienie wiadomości: uczeń potrafi przedstawić je w innej formie niż zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania. Na poziomu umiejętności składają się dwie kategorie. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych: oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami wg podanych mu uprzednio wzorów. Cel, do którego widomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych. (rozwiązać, zastosować, zmierzyć, zastosować, sklasyfikować). Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych: opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywanie syntezy i analizy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów wg pewnych kryteriów. Nauczyciel planując cele operacyjne powinien wszystkie 4 kategorie uwzględnić. Do określania celów operacyjnych stosowane są określone, konkretne czasowniki w trybie dokonanym lub w bezokoliczniku: nazwać, zdefiniować, wymienić, zidentyfikować, wyliczyć, streścić, wyjaśnić, rozróżnić. Cele powinny być formułowane z nastawieniem na wynik pracy ucznia.
Zadanie techniczne- to nie tylko to co uczeń ma wykonać drogą bezpośredniego działania praktycznego (motorycznego) a więc, wytworzyć, obsłużyć, zmontować, zakonserwować, itp., ale również zadania których realizacja prowadzi do poznania urządzeń i zjawisk technicznych, prawidłowości procesu pracy, zasad gospodarności bez względu na to czy wymagają to czynności motorycznych czy umysłowych. Stosowanie różnych typów działań technicznych wymaga specyfika tego przedmiotu.
Rodzaje zadań technicznych.
Technologiczno - wykonawcze. Czynności motoryczne, sensoryczne i umysłowe. Są to zadania polegające na przetworzeniu materiału na wytwór.
Obsługowo - konserwacyjne. Czynności jw. Celem tych zadań jest wyrobienie u uczniów umiejętności poprawnego, bezpiecznego posługiwania się określonymi narzędziami i urządzeniami, oraz utrzymanie ich w stałej gotowości.
Konstrukcyjno - montażowe. Czynności sensoryczno - motoryczne. Zadania te obejmują wykonywanie różnego rodzaju urządzeń technicznych lub ich modeli w celu poznania zasad działania jakiegoś urządzenia, poznania elementów i części jakiegoś urządzenia.
Graficzne (informatyczne). Czynności umysłowo - motoryczne. Obejmują bierne i czynne posługiwanie się znakami i symbolami informacji technicznej.
Eksperymentalno - badawcze. Czynności motoryczne. Polegają na potwierdzeniu wiedzy lub dochodzeniu do jej nowych elementów, często związanych z praktycznym działaniem uczniów drogą przeprowadzania doświadczeń i różnego rodzaju grup.
Recepcyjne. Czynności sensoryczne, umysłowe. Dominuje tu mniejszy poziom aktywności umysłowej. Ich treścią jest opanowanie odpowiednich wiadomości z ich zrozumieniem np.: o zasadach działania, budowy jakiegoś urządzenia lub narzędzia, o sposobach posługiwania się nimi, o normach rysunku technicznego.
Koncepcyjne. Czynności umysłowe. Są to zadania o wyższym poziomie aktywności umysłowej uczniów. Wśród tych zadań znajdują się zadania odkrywcze i wynalazcze. Zadania odkrywcze są wtedy, gdy uczniowie poprzez samodzielne wnioskowanie, rozumowanie, uzasadnianie eksperymentowanie ujawniają jakieś istotne cechy pewnych zjawisk, procesów technologicznych i w ten sposób dochodzą do ogólnych pojęć, zasad, są to zadania typowe dla problemów natury teoretycznej. Zadania wynalazcze, polegają na rozwiązywaniu problemów praktycznych. Pod pojęciem zadań koncepcyjnych rozumiemy takie zadania, poprzez które rozwiązujemy problemy natury teoretycznej i praktycznej.
Planowanie pracy dydaktyczno wychowawczej, są to czynności intelektualne i techniczne, mające na celu sformułowanie takiego modelu organizacji programów, struktury działalności nauczyciela, który determinuje uruchomienie zasad, metod, form, środków dydaktycznych. Każdy model tego planu cechują dwa znamiona: główne - zgodność celów szkoły z celami ogólnopaństwowymi, optymalna wykonalność tych zadań, komunikatywność, racjonalność, funkcjonalność. Pomocnicze - determinowane są specyfiką środowiska, w którym funkcjonuje placówka.
Rodzaje planowania. Długofalowe: dotyczy przede wszystkim zabezpieczenia bazy. Okresowe: są to szczegółowe programy (rozkłady materiału) nauczania, które są punktem wyjścia do opracowywania konspektów zajęć edukacyjnych.
Każdy plan powinien cechować się: celowością, operatywnością, powinien być racjonalny, kompetentny, realny i przemyślany.
Etapy opracowywania rozkładu materiału. Analiza treści kształcenia i wychowania - na tym etapie nauczyciel odpowiada na pytanie: jakie jest miejsce danej klasy w realizacji celów w porównaniu z innymi; dokładne, właściwe odczytanie wiadomości i umiejętności z wyraźnym ich rozgraniczeniem. Grupowanie zagadnień programowych - ma tu miejsce analiza na drugiej płaszczyźnie, bardziej szczegółowa i polega na ustaleniu, które treści programowe danej klasy stanowią bezpośrednie uszczegółowienie i konkretyzację każdej z 3ch kategorii celów. Zagadnienia programowe trzeba uporządkować od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Grupowaniu temu podlegają treści o jednolitym charakterze. Wyodrębnianie jednostek metodycznych, ustalanie ich tematu i związanych z nimi zadań technicznych - przez jednostkę metodyczną rozumiemy określoną całość tematyczną, obejmującą treść bądź jednego hasła programowego, bądź też elementy treści z różnych grup zagadnień programowych. Nadawanie tematów i przypisywanie określonych celów etapowych (wiadomości i umiejętności). Uszeregowanie jednostek metodycznych i określenie orientacyjnego czasu ich trwania - ma tu miejsce ustalenie logicznej zarówno pod względem merytorycznym jak i metodycznym kolejności realizowanych zagadnień. Grupując, wyodrębniając treści należy brać pod uwagę zarówno potrzebę uwzględnienia wymagań metodycznych, merytorycznych a także takich wymagań, które wynikają z aury na przykład.
Tok pracy wytwórczej. Czyli cykl zorganizowanego działania i obejmuje fazy tego cyklu. Wyróżniamy 7 etapów: 1. Uświadomienie celu: wytworzenie pozytywnej motywacji do działania, efektem końcowym jest zapisanie tematu zajęć. 2 Analiza zadania: analizę rozpoczyna się od funkcji, funkcja rzutuje na konstrukcję a konstrukcja na proces technologiczny. 3. Planowanie. Obejmuje dwa kroki. W pierwszej kolejności planowanie konstrukcji, czyli opracowanie dokumentacji konstrukcyjnej (rysunki), a w drugiej kolejności zaplanowanie technologii, czyli sposobu wykonania. 4. Przygotowanie. W zakresie narzędzi, organizacji stanowiska pracy, materiałów, przygotowanie w zakresie umiejętności technologicznych. 5. Wykonanie: zgodnie z wcześniejszym planem pod kontrola nauczyciela. 6 Kontrola ocena lub samo ocena na podstawie określonych kryteriów. 7 Czynności zakończeniowe: sprzątanie, utrwalanie uzyskanej wiedzy i odniesienie jej do innych rozwiązań i zastosowań. Taki tok jest stosowany przez nauczycieli techniki i informatyki.
Tok lekcji problemowej (poszukującej): obejmuje 7 etapów. Tok ten stosujemy gdy dominuje zadanie koncepcyjne, bądź zadanie eksperymentalno - badawcze, to wtedy przebieg lekcji powinien odpowiadać etapom rozwiązywania problemów: 1) Stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie problemu. 2) Analiza problemu. Jest to ogniwo, w którym uczniowie mają zgromadzić dane, mające im pomóc w rozwiązaniu tego problemu. 3) Stawianie hipotez (opracowywanie koncepcji rozwiązania problemu). Czynniki warunkujące poprawność hipotezy: wiedza teoretyczna, praktyczna i warunki obiektywne. Na tym etapie uczniowie wysuwają próbne pomysły rozwiązań. 4) Weryfikacja hipotez. W pewnym sensie przygotowanie się do rozwiązani problemu. 5) Rozwiązanie. 6)Sprawdzenie rozwiązania. 7)Prace zakończeniowo przygotowawcze (systematyzacja zdobytej wiedzy).
Tok lekcji wg Kupisiewicza. 1) Uświadomienie trudności. 2) Sformułowanie problemu (określenie, zebranie i uporządkowanie danych i niewiadomych). 3) Formułowanie hipotez (teoretyczna weryfikacja, selekcja i wybór najwartościowszej). 4)Weryfikacja empiryczna (sprawdzenie hipotezy, analiza