Współczesne systemy polityczne konspekt wiedzy

• System polityczny i jego klasyfikacje

1. Pojęcie systemu politycznego

1. definicja

• aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad i norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki

2. elementy definicji

• podmioty:

• aparat państwowy,

• partie polityczne,

• organizacje,

• grupy społeczne

• działające w ramach państwa - decyduje miejsce działania

• zasady i normy prawne regulujące interakcje między podmiotami

• klasyfikacje systemów politycznych wg:

1. reżimów politycznych

• demokratyczne

• parlamentarno-gabinetowy

gabinet pochodzi od parlamentu i przed nim odpowiada

• cechy:

• istnienie parlamentu wyłonionego w wyborach powszechnych

• parlament tworzy rząd w oparciu o większość parlamentarną

• gabinet odpowiedzialny politycznie przed parlamentem w procedurze wotum nieufności

• głowa państwa oraz członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialność za delikt konstytucyjny

• premier może żądać rozwiązania parlamentu

• głowa państwa ma funkcje reprezentacyjne i ceremonialne

• brak separacji władz - możliwość łączenia stanowisk parlamentarnych i rządowych

• prezydencki

zasada separacji władz i wzajemnej kontroli władz

• cechy:

• prezydent głową państwa i szefem rządu

• prezydent i parlament wybierani w wyborach powszechnych

• prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem

• prezydent ponosi odpowiedzialność za delikt konstytucyjny i przestępstwa pospolite - procedura impeachmentu

• zakaz łączenia funkcji parlamentarnych i rządowych

• prezydent nie może skrócić kadencji parlamentu

• semiprezydencki

łączy cechy systemu parlamentarno-gabinetowego i prezydenckiego

• cechy:

• prezydent wybierany w wyborach powszechnych

• dualizm egzekutywy - władza wykonawcza dzielona przez prezydenta i rząd, prezydent - głową państwa, premier - szefem rządu

• prezydent odpowiada przed parlamentem konstytucyjnie, ale nie politycznie

• głowa państwa posiada szerokie kompetencje

• prezydent powołuje premiera na jego wniosek ministrów

• niepołączalność stanowisk w rządzie i parlamencie

• możliwość skrócenia kadencji parlamentu

• parlamentarno-komitetowy

jednolitość władzy państwowej, supremacja (przewaga) władzy wykonawczej

• cechy:

• parlament organem najwyższym - powołuje głowę państwa i rząd

• parlament reprezentantem narodu w jego imieniu wykonuje władzę

• głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu

• niedemokratyczne

• totalitarne

dominująca ideologia jak religia

• cechy:

• współistnienie dwóch ośrodków władzy - partyjnego i państwowego

• dublowanie stanowisk

• bezkształtność systemu

• terror jako metoda rządzenia

• istnienie tajnej policji, kategorii wroga obiektywnego, przestępstwa potencjalnego

• ideologia dążąca do przekształcenia natury człowieka

• autorytarne

silna władza oparta na autorytecie

• cechy:

• władza sprawowana przez wodza lub grupę bliskich mu ludzi

• brak wyborów, kluczowe stanowiska w państwie obsadzane przez nominację

• odrzucenie instytucji i procedur demokratycznych takich jak: wybory, parlament, opozycja

• brak dominującej ideologii

• zasad organizacji aparatu państwowego (relacje między władzami)

• parlamentarne - podwójna egzekutywa (rozdzielenie funkcji głowy państwa i szefa rządu)

• prezydialny - zamknięta egzekutywa (szef państwa i szef rządu to ta sama osoba)

• republiki - głowa państwa kadencyjna wyłoniona w wyborach powszechnych

• monarchia - władza dożywotnia dziedziczna

• struktury terytorialnej państwa

• unitarne

• cechy:

• jednolity system prawa

• jednolite obywatelstwo

• jednolity system organów władzy centralnej i organów prawodawczych

• podział kraju na jednostki terytorialne lokalna podporządkowana władzy centralnej

• złożone

• typy:

• unia personalna - głowa państwa wspólna pozostałe władze odrębne

• unia realna - sprawy zagraniczne, wojskowe, finanse wspólne (związek dwu lub więcej państw)

• konfederacja - luźny związek suwerennych państw, ograniczających swoją suwerenność dla osiągnięcia wspólnych celów

• Instytucje demokratycznych systemów politycznych

1. władza ustawodawcza

1. struktura parlamentu

• jednoizbowy - unikameralny

• dwuizbowy - bikameralny

• podział

• zależnie od rozłożenia kompetencji między izby

• symetryczny - obie izby mają jednakowe kompetencje w razie konfliktu między izbami sprawa pozostaje nierozstrzygnięta

• asymetryczny - jedna z izb ma szersze kompetencje w razie konfliktu między izbami ostateczna decyzję podejmuje izba o szerszych kompetencjach

• zależnie od funkcji drugiej izby

• izba wyższa - izbą refleksji (ma dbać o jakość prawa)

• izba wyższa reprezentuje kraje federalne

• typu islandzkiego - obie izby o równych kompetencjach

• izba wyższa - reprezentantem grup interesu, organizacji, związków (np.: izba samorządowa)

• funkcjonowanie parlamentu

• czas zasiadania w parlamencie

• kadencyjne - posłowie zasiadają przez kilka lat (kadencję)

• dożywotnie - brak konstytucyjnego ograniczenia czasu zasiadania w parlamencie (Izba Lordów)

• sposób obrad

• pracujące permanentnie - o terminie posiedzeń decyduje sam parlament

• pracujące sesyjnie - czas pracy parlamentu podzielony na okresy, gdy parlament obraduje (sesje) i czas, kiedy nie pracuje (okresy międzysesyjne)

• organy wewnętrzne parlamentu

• organy kierownicze

• funkcje - zwoływanie posiedzeń i przewodniczenie obradom

• rodzaje:

• jednoosobowe

• kolegialne

• mieszane

• organy pracy

• rodzaje zależnie od:

• rodzaju podejmowanego rozstrzygnięcia

• zastępujące parlament

• o charakterze wewnętrznych organów pomocniczych

• trybu powoływania i trwałości

• stałe

• nadzwyczajne

• obszaru prac

• resortowe

• pozaresortowe lub ponadresortowe

• organy gromadzące parlamentarzystów

• kluby

• frakcje

• koła

• funkcje parlamentu

• ustawodawcza

• etapy pracy nad ustawą:

• inicjatywa ustawodawcza

• prawo do niej mogą posiadać:

• określona liczba obywateli

• członkowie parlamentu

• rząd

• prezydent

• organy naczelne części federacji (w państwach federalnych)

• przyjęcie projektu w pierwszej izbie

• czytanie projektu na forum całej izby

• praca w komisjach

• głosowanie nad projektem

• zajęcie stanowiska przez drugą izbę

• czytanie projektu na forum całej izby

• praca w komisjach

• głosowanie nad projektem

• procedury głowy państwa

• podpisanie - stwierdzenie, że ustawa została przyjęta przez parlament

• promulgacja -zarządzenie publikacji i wykonania

• usankcjonowanie - zatwierdzenie przez króla

• publikacja aktu w oficjalnym publikatorze

• kontrolna

• formy kontroli

• kontrola polityczna - powołanie rządu i wotum nieufności

• egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej - rządu lub prezydenta

• kontrola przez komisje

• interpelacje i i zapytania

• udzielenie absolutorium z wykonania budżetu

• powoływanie zewnętrznych organów kontrolnych

• rezolucje pod adresem rządu

• zgoda na ratyfikacje umów międzynarodowych

• wysłuchiwanie sprawozdań naczelnych organów państwowych

• kreacyjna - uczestnictwo w formułowaniu składu personalnego innych organów

• władza wykonawcza

1. głowa państwa

• pozycję głowy państwa wyznaczają czynniki:

• sposób wyboru (wybory powszechne czy wybór przez inne organy)

• zakres i jakość kompetencji (władczych - gdy sama podejmuje decyzje lub ograniczonych - wymagających kontrasygnaty innego organu)

• rodzaj i zakres ponoszonej odpowiedzialności

• rząd

• podział rządów zależnie od władzy i organizacji wewnątrz rządów

• system kolegialny - decyduje cały rząd premier jedynie przewodniczy pracom rządu

• system gabinetowy - premier na czele rządu, to on podejmuje decyzje dotyczące kierunków prac poszczególnych ministerstw i mianuje ministrów

• system kanclerski - ministrowie podporządkowani kanclerzowi, to on odpowiada przed parlamentem

• odpowiedzialność władzy wykonawczej

• polityczna

• przed kim

• parlamentem

• partiami politycznymi

• wyborcami

• kto odpowiada

• rząd

• ministrowie

• głowa państwa

• prawna (konstytucyjna)

• sensu stricto - za złamanie konstytucji lub ustawy

• karna - za popełnienie przestępstwa

• System polityczny USA

1. konstytucja - 7 artykułów i 27 poprawek

1. zasady:

• suwerenności narodu

• federalizmu

• trójpodziału władzy

2. zmiana konstytucji

• proponuje Kongres a ratyfikuje ¾ stanów

• zgłasza 2/3 legislatur stanowych, proponuje Konwencja Konstytucyjna, ratyfikuje ¾ stanów

• władze

1. Kongres

• struktura

• 2 izby:

• Izba Reprezentantów - reprezentuje naród, 435 deputowanych wybieranych na 2 lata

• Senat - reprezentuje części składowe federacji, 100 senatorów wybieranych na 6 lat (co 2 lata wymiana 1/3 składu)

• obrady

• wg Konstytucji co najmniej raz do roku, w rzeczywistości 2 sesje rocznie

• zasada dyskontynuacji - wszelkie projekty legislacyjne tracą ważność z końcem kadencji, w nowej kadencji trzeba je zgłaszać od nowa

• organizacja Kongresu

• na czele Izby Reprezentantów stoi Speaker - on jednoosobowo przewodniczy jej pracom

• Senatowi przewodniczy Wiceprezydent USA lub zastępujący go przewodniczący tymczasowy, w razie głosowań z taka sama liczba głosów za i przeciw głos rozstrzygający posiada Wiceprezydent USA

• w Kongresie występują następujące typy komisji:

• stałe - zajmują się najważniejszymi sprawami powoływane na czas trwania kadencji izby

• specjalne - powoływane do zbadania określonej sprawy po jej zbadaniu są rozwiązywane

• wspólne - powoływane przez obie izby, aby przyjąć rezolucję

• uzgadniające - powoływane prze obie izby do wspólnych prac nad projektami aktów prawnych

• funkcje Kongresu

• normotwórcza

• rodzaje aktów prawnych

• act

• ustawy publiczne

• bill - dotyczące szerokiego grona podmiotów lub całego społeczeństwa

• ustawy prywatne - dotyczące konkretnych osób lub spraw indywidualnych

• ustawy autoryzacyjne (uruchamiające programy), apriopriacyjne (uruchamiające fundusze) i okołobudżetowe

• rezolucja

• zbieżne - uchwalone przez obie izby Kongresu dotyczące spraw politycznych

• zwykłe - uchwalone przez jedna izbę dotyczące spraw politycznych

• kontrolna

• komisje specjalne - ustalenie stanu rzeczy w konkretnej sprawie

• komisje stałe - stale nadzorują określony zakres spraw

• raporty egzekutywy - sprawozdania i raporty władz wykonawczych składane Kongresowi w formie pisemnej lub ustnej (np.: Coroczny Raport Prezydenta o Stanie Państwa)

• główni inspektorzy w departamentach i agencjach - dostarczają sprawozdań dotyczącej bieżącej działalności nadzorowanych jednostek

• Kontroler Generalny - zajmuje się kontrolą wykonania budżetu

• władza nad sakiewką - prezydent nie może wydać bez zgody Kongresu ani centa

• impeachment - postawienie w stan oskarżenia Prezydenta USA lub wyższych urzędników administracji federalnej

• ratyfikacja umów międzynarodowych - wymagana rada i zgoda Senatu

• kreacyjna

• Senat wyrażą radę i zgodę przy nominacjach personalnych w administracji

• Izba Reprezentantów wybiera Prezydenta USA, gdy nie zostanie wybrany przez Kolegium Elektorów

• Kongres wypowiada wojnę - podejmuje decyzję o wypowiedzeniu wojny i zawarciu pokoju

• Prezydent

• wybory etapy:

• prawybory - w partiach, pomiędzy kandydatami danej partii odbywają się na wiosnę

• nominacje partyjne - otrzymują ją zwycięzcy prawyborów w każdej partii, na uroczystych konwencjach partyjnych, gdzie prezentują program i kandydata na wiceprezydenta

• kampania wyborcza - walka pomiędzy zgłoszonymi kandydatami (wiece wyborcze, spotkania wywiady) odbywa się w okresie wrzesień-październik

• głosowanie powszechne na elektorów - w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada, obowiązują reguły:

• każdy stan ma tyle miejsc elektorskich ile miejsc w Kongresie

• zwycięzca bierze wszystko

• aby wygrać trzeba zdobyć minimum 270 głosów

• głosowanie elektorów - koło 15 grudnia (najbliższy poniedziałek po drugiej środzie grudnia)

• Kongres stwierdza wybór prezydenta, a jeśli nikt nie uzyskał wymaganych 270 głosów elektorskich, Izba Reprezentantów wybiera spośród trzech kandydatów o największej liczbie głosów (posiedzenie Kongresu odbywa się 3 stycznia)

• 20 stycznia następuje oficjalne objęcie prezydentury

• funkcje

• promotor ustaw

• orędzia do Kongresu - zapowiada jakie działania i ustawy będzie chciał podjąć

• współpraca z kongresmenami aby ich przekonać do odpowiedniego głosowania

• podpisuje ustawy

• ma prawo weta

• wydaje akty wykonawcze do ustaw

• wydaje ustawy delegowane (gdy ustawa tego wymaga)

• egzekutor ustaw i szef administracji publicznej

• mianuje (za radą i zgodą Senatu) urzędników federalnych i sędziów federalnych

• formułuje wytyczne, dyrektywy i polecenia dla organów państwowych

• kontrola funkcjonowania administracji

• zmiana decyzji organów

• ma prawo przejąć uprawnienia kierownicze podległych mu organów

• może odwołać podległych mu urzędników

• kreator polityki zagranicznej

• zawiera umowy międzynarodowe:

• traktaty za radą i zgodą Senatu

• porozumienia władzy wykonawczej - samodzielnie

• mianuje ambasadorów i konsulów

• przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych

• uznaje państwa i rządy

• wyznacza strategię działań w zakresie stosunków międzynarodowych

• Głównodowodzący Sił Zbrojnych

• wydaje rozkazy operacyjne

• mianuje i zwalnia dowódców Sił Zbrojnych

• wystawia i utrzymuje wojsko

• sprawuje zarząd i reguluje stan Sił Zbrojnych

• jest zwierzchnikiem milicji stanowych

• uprawnienia kreacyjne poza egzekutywą

• nominacje personalne

• sędziów Sądu Najwyższego

• sądów niższych, gdy je tworzy

• stosuje prawo łaski

• hamulce systemowe

1. egzekutywy wobec Kongresu

• weto ustawodawcze

• weto zawieszające - odesłanie ustawy do izby inicjującej prace nad ta ustawą

• weto kieszonkowe - odesłanie ustawy do izby Kongresu w ciągu ostatnich 10 dni jej sesji

• zamrożenie kredytów na realizację określonych celów

• legislatywy wobec prezydenta

• władza nad sakiewką - Kongres może nie przyznać pieniędzy na realizację określonych celów

• zgoda Senatu na traktaty międzynarodowe - może on nie wyrazić zgody, wnieść poprawki (trzeba je renegocjować z innymi stronami traktatu) lub nanieść uwagi (skutkują tylko w prawie wewnętrznym USA)

• wyrażenie zgody na nominacje personalne

• weto legislatywy - nadanie aktowi prezydenta warunkowej mocy obowiązującej (Kongres w każdej chwili może ją cofnąć)

• system partyjny

1. system dwupartyjny:

• Partia Republikańska (GOP)

• słowa klucze:

• wolny rynek

• ochrona prawa własności i praw jednostki

• sprawiedliwość

• odpowiedzialność jednostki

• rodzina

• prawo do posiadania broni

• Partia Demokratyczna

• słowa klucze:

• odpowiedzialność społeczna

• równość

• pluralizm kulturowy

• liberalizm społeczny

• pomocniczość państwa

• ograniczenie posiadania broni

• podział terytorialny

1. 50 stanów - 48 kontynentalnych + Alaska + Hawaje

2. jednostki terytorialne:

• hrabstwa (counties) - niektóre podzielone na okręgi miejskie (township)

• parafie - w Luizjanie

• okręgi na Alasce
  
  
  
  
  

8