Zasady stosowania drenażu limfatycznego
1. Drenaż limfatyczny stosujemy zgodnie ze wskazaniami i przeciwwskazaniami.
W chorobach zakaźnych, podostrych stanach zapalnych przebiegających z obrzękami, u chorych onkologicznych oraz po amputacjach i resekcjach w przebiegu leczenia chorób nowotworowych tylko za zgodą i na zlecenie lekarza.
2. Kierunek masażu powinien być zgodny z kierunkiem odpływu chłonki do okolicznych węzłów chłonnych - zaczynamy od węzłów i naczyń limfatycznych położonych najbliżej ujść żylnych.
3. Pacjent powinien znajdować się w pozycji drenażowej, a więc ułatwiającej odpływ chłonki.
4. Bardzo wolny prąd chłonki wymusza wolne tempo wykonywania drenażu
- ok 10-15 ruchów na minutę, każdą technikę powtarzamy min. 3-5 razy.
5. Masaż powinien być płynny, miękki, powolny i rytmiczny.
6. Wszystkie stosowane techniki muszą mieć charakter przepychający.
7. Wszystkie techniki stosujemy z umiarkowaną siłą, aby nie doprowadzić do rozgrzania tkanek. Nie zaleca się łączenia chwytów drenażu limfatycznego z technikami silnie rozgrzewającymi z innych metod masażu.
8. Czas trwania zabiegu drenażu uzależniony jest od stanu chorobowego i jednostki chorobowej.
9. W czasie wykonywania zabiegu metodą polską przynajmniej dwukrotnie opracowujemy większe węzły chłonne.
10. Drenaż limfatyczny można wykonywać codziennie.
11. Ilość zabiegów w serii jest nieograniczona i zależy od postępów w leczeniu oraz schorzenia.
12. Obszar ciała objęty drenażem uzależniony jest od stanu chorobowego i jednostki chorobowej oraz od reakcji pacjenta na zabieg.
13. Masaż nie powinien powodować dolegliwości bólowych.
14. Nie jest wskazane używanie olejków ani kremów.
Wskazania do drenażu limfatycznego obejmują:
obrzęki pourazowe i pooperacyjne,
obrzęk tłuszczowy (i postacie mieszane, np. obrzęk tluszczowo-limfatyczny)
obrzęk żylno-limfatyczny,
obrzęki w przebiegu niektórych chorób reumatycznych,
twardzinę układową,
zespól Sudecka,
chorobę Raynauda,
chorobę wibracyjna,
obrzęki limfatyczne i powiększenie węzłów chłonnych po chorobach zakaźnych,
sarkoidozę,
choroby skóry bez zmian zapalnych,
limfadenopatie polekowe:
zaburzenia przepływu chłonki w chorobach jelita,
obrzęki narządów miednicy mniejszej.
obrzęki po mastektomii,
obrzęki spowodowane uszkodzeniami lub wadami rozwojowymi w obrębie układu chłonnego,
obrzęki spowodowane resekcją części układu chłonnego w przebiegli chorób nowotworowych bez przerzutów,
lokalne obrzęki i zaburzenia odpływu chłonki,
działania oczyszczające i stymulujące skórę okolicy twarzy i szyi,
przygotowanie do zabiegów w zakresie medycyny estetycznej,
cellulit.
Przeciwwskazania ogólne do drenażu limfatycznego obejmują:
obrzęki w przebiegu niewyrównanych wad serca,
obrzęki pochodzenia nerkowego lub wątrobowego.
ostre stany zapalne,
obrzęki w przebiegu czynnej choroby nowotworowej (w uzasadnionych przypadkach w zależności od decyzji lekarza prowadzącego)
gorączkę,
niewydolność krążenia w stadium III i IV NYHA
choroby skóry z owrzodzeniami i zmianami ropnymi,
krwotoki lub zagrożenie ich wystąpienia,
choroby zakaźne,
zapalenie żył,
żylaki
świeże zakrzepy,
epizod zakrzepicy żył głębokich w przeciągu ostatniego pół roku
zaawansowaną miażdżycę,
zmiany po naświetlaniach
tętniaki
Nie wykonujemy drenażu szyi i karku
nadczynność tarczycy,
nadwrażliwość naczyń szyjnych,
arytmia serca.
Nie wykonujemy drenażu twarzy:
w procesach zapalnych w obrębie jamy ustnej.
przy zmianach ropnych w obrębie twarzy,
przez kilka dni w okolicy, gdzie były wykonywane zabiegi z użyciem toksyny botulinowej lub wypełniaczy,
bezpośrednio po zabiegu mezoterapii.
Nie wykonujemy drenażu brzucha w:
Miesiączka;
U kobiet używających wkładek wewnątrzmacicznych;
Bolesna hepato- i splenomegalia;
Aktywna faza schorzeń zapalnych jelit (colitis ulcerosa, choroba Crohna, zespół jelita drażliwego);
Tętniaki jamy brzusznej;
Zaawansowane zmiany miażdżycowe aorty;
Zaawansowane zmiany po radioterapii;
Przebyta niedrożność jelit lub zakrzepica naczyń żylnych
okres ciąży,
Zalecenia i informacje, które należy przekazać pacjentowi.
► Leczenie zazwyczaj przynosi poprawę stanu zdrowia. Zdarza się jednak, że udaje się jedynie powstrzymać dalszy rozwój choroby, a w zaawansowanych przypadkach, mimo intensywnego leczenia, stan zdrowia nie ulega zmianie.
►Pacjent musi rygorystycznie przestrzegać zaleceń lekarza i masażysty, szczególnie dotyczących bandażowania, zakładania rękawa lub nogawki rano, przed zmianą pozycji z leżącej na stojącą. W opatrunku należy wykonywać wszystkie możliwe do wykonania czynności życia codziennego.
►Pacjent musi wykonywać kilka razy dziennie gimnastykę (maksymalnie 10 minut aby me przemęczyć gimnastykowanego obszaru) oraz ćwiczenia oddechowe. Ogólne zasady stosowania ćwiczeń rehabilitacyjnych:
- powinny być wykonywane w rękawie lub pończosze uciskowej, ewentualnie w bandażach, program ćwiczeń powinien być dobierany indywidualnie dla każdego pacjenta z uwzględnieniem wieku, poziomu sprawności fizycznej, towarzyszących schorzeń - ćwiczenia powinny być wykonywane jedynie do granicy bólu, nie jest wskazane forsowne ćwiczenie, gdyż może nasilać obrzęk, tempo ćwiczeń powinno by wolne, z zaznaczonymi przerwami,
- program ćwiczeń powinien być łatwy do zapamiętania i niezbyt czasochłonny, w program ćwiczeń powinna być włączona nauka oddychania przeponowego dla poprawy powrotu żylnego i chłonnego w obrębie klatki piersiowej
►Pacjent musi utrzymywać prawidłową masę ciała, stosować urozmaiconą dietę - ubogą w sól kuchenną, bogatą w warzywa i owoce. Leczenie osób otyłych jest mniej skuteczne.
► Nawet niewielkie uszkodzenie ciągłości skóry może stać się przyczyna infekcji, która spowodować może dalsze pogorszenie odpływu chłonki. Dlatego pacjent musi unikać jej uszkodzenia wskutek otarcia, przecięcia, zadrapań, ran i podrażnień skóry na obrzękniętej kończynie (skóra to brama dla wszelkich infekcji, drobnoustrojów, wirusów, bakterii), chronić się przed ukąszeniami insektów oraz zwierząt domowych, Wszelkiego rodzaju uszkodzenia powinny być odkażane i obserwowane czy nie szerzy się wokół nich proces zapalny.
►Profilaktyka powinna obejmować: noszenie rękawic ochronnych do zajęć domowych takich jak zmywanie naczyń, sprzątanie czy praca w ogródku, uważne wycinanie skórek w trakcie manicure czy pedicure (a najlepiej zaniechanie tych czynności), codzienne nawilżanie skóry balsamami hypoalergicznymi o odpowiednim natłuszczeniu i zgodnych z pH skóry, noszenie wygodnego obuwia nie powodującego otarć, depilację za pomocą kremów lub wosku, unikać należy maszynek do golenia i depilatorów mechanicznych, w okresie letnim stosowanie repelentów, ochronę skóry przed grzybicą (zwłaszcza stóp w przestrzeniach międzypalcowych i głębokich fałdach skórnych).
►Należy pouczyć pacjenta, że nic wolno stosować żadnych leków, ani kuracji bez uzgodnienia z lekarzem prowadzącym. Przede wszystkim chodzi tu o leki i kuracje odwadniające, ponieważ powodują one zagęszczenie obrzęku, co sprawia, ze jest on trudniejszy do usunięcia.
►Nie powinien mierzyć ciśnienia krwi na obrzękniętej kończynie, nie wykonywać
pobierania krwi, iniekcji i wlewów kroplowych,
►Nie powinien nosić obcisłej bielizny,
►Nie powinien narażać się na działanie wysokich temperatur, unikać opalania oraz nie powinien korzystać z sauny,
►W ciągu dnia należy pamiętać o wykonywaniu ćwiczeń, jednak bez większego wysiłku, a także nosić specjalistyczną odzież kompresyjną (rękawy, rękawiczki, pończochy, podkolanówki, rajstopy, skarpetki). Natomiast w nocy należy przyjmować pozycje drenażowe, układając obrzękniętą kończynę na podwyższeniu i wspomagając odpływ chłonki, oraz nie zapominać o bandażowaniu,
►Należy systematycznie prowadzić kontrolę palpacyjną (dotykiem) własnego ciała oraz przynależnych do obrzękniętej kończyny regionalnych węzłów chłonnych: węzły w dole nadobojczykowym, węzły przy- i zauszne, podżuchwowe, węzły pachowe, węzły pachwinowe i w razie wyczuwalnego obrzmienia węzłów chłonnych niezwłocznie udać się na konsultację do lekarza,
►Należy systematycznie badać się u ginekologa/urologa i onkologa
Według Zborowskiego stosuje się techniki:
- głaskanie - rozcieranie koliste - rozcieranie spiralne - ugniatania podłużne lub szczypcowe (w niektórych pasmach) - uciski
według Magiery stosuje się techniki:
- głaskanie - rozcieranie spiralne - rozcieranie koliste - ugniatania podłużne lub szczypcowe (w niektórych pasmach) - uciski
Drenaż limfatyczny metodą polską według Zborowskiego
Drenaż limfatyczny twarzy
1. Drenaż dołów nadobojczykowych - rozpoczynamy opracowanie od okolicy stawów
mostkowo-obojczykowych i stopniowo posuwamy się w kierunku wyrostków barkowych
- głaskanie - rozcieranie koliste - rozcieranie spiralne - uciski
Drenaż od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
3. Drenaż okolicy podżuchwowej.
Pierwszy etap od środka okolicy podżuchwowej na boki do kątów żuchwy, w drugim etapie opracowujemy tkanki od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
4. Drenaż żuchwy.
Pierwszy etap od środka żuchwy
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- ugniatanie szczypcowe,- uciski.
w drugim etapie opracowujemy tkanki od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
5. Drenaż od środka wargi dolnej do dołów nadobojczykowych.
W fazie pierwszej od środka wargi dolnej przez policzki do kątów żuchwy.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- ugniatanie szczypcowe,- uciski.
W drugiej fazie wykonujemy drenaż od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
6. Drenaż od kącików ust do dołów nadobojczykowych.
W pierwszej fazie wykonujemy od kącików ust przez policzki do kątów żuchwy.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- ugniatanie szczypcowe,- uciski.
W drugiej fazie od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
7. Drenaż od środka wargi górnej do dołów nadobojczykowych.
W fazie pierwszej od środka wargi górnej przez policzki do kątów żuchwy.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- ugniatanie szczypcowe,- uciski.
W fazie drugiej od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
8. Drenaż dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
9. Drenaż od skrzydełek nosa do skroni.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- ugniatanie szczypcowe,- uciski.
10. Drenaż od wewnętrznych kącików oczu, pod oczami do skroni i do dołów nadobojczykowych
W fazie pierwszej od wew. kącików oczu, pod oczami do skroni.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
W fazie drugiej od skroni do kątów żuchwy
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- ugniatanie szczypcowe, - uciski.
W fazie trzeciej od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
11. Drenaż od zewnętrznych kącików oczu do dołów nadobojczykowych.
W fazie pierwszej od zew. kątów oczu do skroni i dalej do kątów żuchwy.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- ugniatanie szczypcowe,- uciski.
W fazie drugiej od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
12. Drenaż od wewnętrznych kącików oczu wzdłuż łuków brwiowych do kątów żuchwy i do dołów nadobojczykowych
W fazie pierwszej od wew. kącików oczu (nasady nosa) wzdłuż łuków brwiowych przez skronie do kątów żuchwy.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - ugniatanie szczypcowe, - uciski.
W fazie drugiej od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
13. Drenaż od środka czoła do dołów nadobojczykowych.
W fazie pierwszej od środka czoła przez skronie do kątów żuchwy.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - ugniatanie szczypcowe, - uciski.
W drugiej fazie od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych stosując techniki:
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
14. Drenaż dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
Drenaż limfatyczny karku i głowy
1. Drenaż dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
2. Drenaż od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
3. Drenaż od drugiego i pierwszego kręgu piersiowego do dołów nadobojczykowych.
Od wyrostka kolczystego 2, a potem 1kręgu piersiowego do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
4. Drenaż od wyrostków kolczystych kręgów szyjnych do dołów nadobojczykowych. Rozpoczynając od wyrostka kolczystego siódmego kręgu szyjnego, posuwamy się w kierunku dołów nadobojczykowych. Kolejne pasma rozpoczynają się od wyrostka kolczystego szóstego, piątego, czwartego i trzeciego kręgu szyjnego.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
5. Drenaż od otworu potylicznego do dołów nadobojczykowycb.
W pierwszej fazie od otworu potylicznego po kresach karkowych do wyrostków sutkowatych i kątów żuchwy. W drugiej fazie od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
6. Drenaż od guzowatości kości potylicznej do dołów nadobojczykowych.
W pierwszej fazie od guzowatości potylicznej po kresach karkowych górnych za uszy i dalej do kątów żuchwy. Druga faza polega na wykonaniu technik od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
6. Drenaż po szwach połączenia kości ciemieniowych i kości potylicznej do dołów nadobojczykowych.
W pierwszej fazie po szwach czaszki do uszu, a następnie do kątów żuchwy
W drugiej fazie wykonujemy drenaż od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
7. Drenaż od czubka głowy do dołów nadobojczykowych.
W pierwszej fazie od czubka głowy za uszami i dalej do kątów żuchwy.
W drugiej fazie opracowujemy od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
8. Drenaż dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
Drenaż limfatyczny grzbietu
Jeżeli rozpoczynamy drenaż limfatyczny ciała od opracowania grzbietu, należy najpierw opracować doły nadobojczykowe.
Faza I
1. Drenaż dołów pachowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
2. Drenaż w kierunku równoległym do kręgosłupa.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, -ugniatanie podłużne,- uciski.
3. Drenaż dołów pachowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
Faza II
4. Drenaż w kierunku prostopadłym do kręgosłupa. Rozpoczynając od kości ogonowej w pasmach wykonujemy techniki drenażu. W kolejnych pasmach posuwamy się w kierunku dogłowowym. W odcinku piersiowym przebieg pasm jest zgodny z przebiegiem żeber.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
5. Drenaż w liniach pachowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, -ugniatanie podłużne,- uciski
6. Drenaż dołów pachowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne,- uciski.
Drenaż limfatyczny klatki piersiowej
Faza I
1. Drenaż dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
2. Drenaż dołów pachowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
3. Drenaż w kierunku równoległym do mostka.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
4. Drenaż dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
5. Drenaż dołów pachowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
Faza II
6. Drenaż wzdłuż przebiegu żeber.
Rozpoczynając od mostka i łuków żeber w pasmach wykonujemy techniki drenażu. W kolejnych pasmach posuwamy się w kierunku dogłowowym.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
7. Drenaż w liniach pachowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
8. Drenaż dołów pachowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
9. Drenaż dołów nadobojczykowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
Drenaż limfatyczny brzucha
Obszar znajdujący się powyżej linii pępka opracowujemy w kierunku dogłowowym, zaś obszar poniżej linii pępka do węzłów pachwinowych.
Przy opracowywaniu okolicy nadpępkowej rozpoczynamy od pasm znajdujących się w liniach pachowych. W kolejnych pasmach posuwamy się w kierunku linii białej. Przy opracowywaniu okolicy podpępkowej stajemy tyłem do pacjenta i rozpoczynamy od linii pachowych, w kolejnych pasmach posuwamy się w kierunku linii białej.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski.
Drenaż limfatyczny kończyny górnej
Drenaż limfatyczny kończyny górnej rozpoczynamy od ogólnego przegłaskania kończyny.
1. Drenaż dołów pachowych.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
2. Drenaż stawu ramiennego.
- Głaskanie podłużne
- Głaskanie poprzeczne
- Rozcieranie koliste podłużne
- Rozcieranie koliste poprzeczne
- Rozcieranie spiralne podłużne
- Rozcieranie spiralne poprzeczne
- Uciski.
3. Drenaż ramienia.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, -ugniatanie podłużne, - uciski
4. Drenaż stawu łokciowego. Drenaż składa się z opracowania dołu łokciowego i stawu łokciowego. Przy opracowywaniu dołu łokciowego stosujemy:
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
Przy opracowywaniu stawu łokciowego wykonujemy:
- Głaskanie podłużne
- Głaskanie poprzeczne
- Rozcieranie koliste podłużne
- Rozcieranie koliste poprzeczne
- Rozcieranie spiralne podłużne
- Rozcieranie spiralne poprzeczne
- Uciski.
5. Drenaż stawu ramiennego.
- Głaskanie podłużne
- Głaskanie poprzeczne
- Rozcieranie koliste podłużne
- Rozcieranie koliste poprzeczne
- Rozcieranie spiralne podłużne
- Rozcieranie spiralne poprzeczne
- Uciski.
6. Drenaż przedramienia.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, -ugniatanie podłużne, - uciski
7. Drenaż stawu nadgarstkowego.
- Głaskanie podłużne
- Głaskanie poprzeczne
- Rozcieranie koliste podłużne
- Rozcieranie spiralne podłużne
- Rozcieranie spiralne poprzeczne
- Uciski.
8. Drenaż stawu łokciowego.
Drenaż składa się z opracowania dołu łokciowego i stawu łokciowego. Przy opracowywaniu dołu łokciowego stosujemy:
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
Przy opracowywaniu stawu łokciowego wykonujemy:
- Głaskanie podłużne
- Głaskanie poprzeczne
- Rozcieranie koliste podłużne
- Rozcieranie koliste poprzeczne
- Rozcieranie spiralne podłużne
- Rozcieranie spiralne poprzeczne
- Uciski.
9. Drenaż śródręcza.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
10. Drenaż palców.
- Głaskanie palców całą dłonią lub kciukiem i palcem wskazującym
- Rozcieranie spiralne kciukami lub kciukiem i palcem wskazującym
- Uciski pierścieniowe lub kciukiem i palcem wskazującym
11. Drenaż stawu nadgarstkowego.
- Głaskanie podłużne
- Głaskanie poprzeczne
- Rozcieranie koliste podłużne
- Rozcieranie spiralne podłużne
- Rozcieranie spiralne poprzeczne
- Uciski.
Na koniec ogólne przegłaskanie całej kończyny górnej.
Drenaż limfatyczny kończyny dolnej
Drenaż limfatyczny kończyny dolnej wykonujemy w dwóch fazach:
- faza I - w ułożeniu pacjenta na grzbiecie,
- faza II - w ułożeniu pacjenta na brzuchu.
Faza I
Rozpoczynamy od ogólnego przegłaskania całej kończyny.
1. Drenaż pachwiny i górnej części przyśrodkowej strony uda.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
2. Drenaż uda.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - ugniatanie podłużne, - uciski
3. Drenaż stawu kolanowego.
- głaskanie podłużne,
- głaskanie poprzeczne,
- rozcieranie koliste podłużne,
- rozcieranie koliste poprzeczne,
- rozcieranie spiralne podłużne,
- rozcieranie spiralne poprzeczne,
- uciski.
4. Drenaż pachwiny i górnej części przyśrodkowej strony uda.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
5. Drenaż podudzia.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
6. Drenaż stawu skokowego.
- głaskanie podłużne,
- głaskanie poprzeczne,
- rozcieranie koliste podłużne,
- rozcieranie koliste poprzeczne,
- rozcieranie spiralne podłużne,
- rozcieranie spiralne poprzeczne,
- uciski.
7. Drenaż stawu kolanowego.
- głaskanie podłużne,
- głaskanie poprzeczne,
- rozcieranie koliste podłużne,
- rozcieranie koliste poprzeczne,
- rozcieranie spiralne podłużne,
- rozcieranie spiralne poprzeczne,
- uciski.
8. Drenaż śródstopia.
Drenaż wykonujemy jedną lub dwoma rękami w pasmach podłużnych
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
9. Drenaż palców.
- Głaskanie palców całą dłonią po stronie grzbietowej i podeszwowej.
- Rozcieranie spiralne kciukiem i palcem wskazującym
- Uciski pierścieniowe
10. Drenaż stawu skokowego.
- głaskanie podłużne,
- głaskanie poprzeczne,
- rozcieranie koliste podłużne,
- rozcieranie koliste poprzeczne,
- rozcieranie spiralne podłużne,
- rozcieranie spiralne poprzeczne,
- uciski.
Potem przystępujemy do ogólnego przegłaskania k. dolnej.
Faza II
Rozpoczynamy od ogólnego przegłaskania całej kończyny dolnej.
11. Drenaż górnej części przyśrodkowej strony uda.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
12. Drenaż tylnej strony uda.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - ugniatanie podłużne, - uciski
13. Drenaż dołu podkolanowego.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
14. Drenaż górnej części przyśrodkowej strony uda.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
15. Drenaż podudzia.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - ugniatanie podłużne, - uciski
16. Drenaż stawu skokowego.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
17. Drenaż dołu podkolanowego.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
18. Drenaż strony podeszwowej stopy.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
19. Drenaż palców.
- głaskanie, - rozcieranie spiralne, - uciski.
20. Drenaż stawu skokowego.
- głaskanie,- rozcieranie koliste,- rozcieranie spiralne, - uciski
Drenaż limfatyczny k. dolnej kończymy ogólnym przegłaskaniem całej kończyny.