LIST DO FILEMONA

List do Filemona autorstwa św. Pawła z Tarsu(choć mieli co do tego wątpliwości protestanci XIX wieku) jest jednym z najkrótszych tekstów Nowego Testamentu. Jego charakter jest raczej prywatny, niemniej jednak nie oznacza to, że pozbawiony jest znaczenia teologicznego..Adresatem jest Filemon, bogaty kolosanin nawrócony właśnie przez św. Pawła, co tłumaczy śmiałość z jaką ten zwraca się do adresata ze swoją prośbą. List ten przyjął charakter polecający. Autor listu prosi o przyjęcie z powrotem zbiegłego niewolnika Filemona - Onezyma, co więcej jest prawie pewny powodzenia swojego wstawiennictwa, ufa w wielkoduszność adresata. Jak w każdej mowie tak i w tym liście wyróżnić można, poszczególne elementy struktury wypowiedzi czyli:

• wprowadzenie( exordium)

• narratio

• argumentatio( probatio/refutatio)

• peroratio

Tekst ten składa się z 4 części:

„Adres

1 Paweł, więzień Chrystusa Jezusa, i Tymoteusz brat, do Filemona umiłowanego, naszego współpracownika, 2 do Apfii, siostry, do naszego towarzysza broni Archipa i do Kościoła [gromadzącego] się w tym domu. 3 Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa.”

Trzy pierwsze wersy należą do elementu wprowadzenia. Poznajemy adresatów listu - głównie Filemona choć także, Apfię(być może żona Filemona) i Archipa. Pierwszy wers daje nam informację o sytuacji Pawła - pisząc list znajdował się w więzieniu(prawdopodobnie w Rzymie) szacuje się rok ok .61. Pobyt w więzieniu jest argumentem odwołującym się do autorytetu Pawła(jako więźnia Chrystusa).Używa tu także argumentów emocjonalnych, oddziaływających na uczucia - pathos, nazywając go swoim „bratem” oraz „współpracownikiem”.

„Uznanie dla adresata

4 Dziękuję Bogu mojemu zawsze, ilekroć wspominam cię w moich modlitwach, 5 słysząc o twojej miłości i wierze, jaką żywisz względem Pana Jezusa i dla wszystkich świętych. 6 Oby twój udział w wierze okazał się twórczym w głębszym poznaniu wszelkiego dobrego czynu, [jaki jest do spełnienia] wśród was dla Chrystusa. 7 Bracie, doznałem wielkiej radości i pociechy z powodu twojej miłości, że [mianowicie] serca świętych otrzymały od ciebie pokrzepienie.”

Następna część jak i poprzednia jest dalszym ciągiem wprowadzenia. I jak sugeruje nagłówek, ma ona na celu pozyskanie życzliwości - captatio benevolentiae. Nie brakuje tu także apostrofy - bezpośredniego zwrotu do adresata, bez którego trudno wyobrazić sobie jakikolwiek list. Daje się zauważyć także inne formy - typy charakterystyczne dla hellenistycznej epistolografii. W tym fragmencie dostrzegamy typ pochwalny - apostoł chwali dotychczasową postawę Filemona jako chrześcijanina, zachęcając tym samym do dalszego postępowania w myśl tej ideologii. Nie brak też tutaj argumentów emocjonalnych, a mianowicie zapewnienia Pawła o modlitwie za Filemona, oraz pochwała jego zasług dla Kościoła. Obecne są także w tekście elipsy - [].

„Prośba o przebaczenie dla Onezyma

8 A przeto, choć z całą swobodą mogę w Chrystusie nakładać na ciebie obowiązek, 9 to jednak raczej proszę w imię miłości, skoro już jestem taki. Jako stary Paweł, a teraz jeszcze więzień Chrystusa Jezusa - 10 proszę cię za moim dzieckiem - za tym, którego zrodziłem w kajdanach, za Onezymem. 11 Niegdyś dla ciebie nieużyteczny, teraz właśnie i dla ciebie, i dla mnie stał się on bardzo użyteczny. 12 Jego ci odsyłam; ty zaś jego, to jest serce moje, przyjmij do domu! 13 Zamierzałem go trzymać przy sobie, aby zamiast ciebie oddawał mi usługi w kajdanach [noszonych dla] Ewangelii. 14 Jednakże postanowiłem nie uczynić niczego bez twojej zgody, aby dobry twój czyn był nie jakby z musu, ale z dobrej woli. 15 Może bowiem po to oddalił się od ciebie na krótki czas, abyś go odebrał na zawsze, 16 już nie jako niewolnika, lecz więcej niż niewolnika, jako brata umiłowanego. [Takim jest on] zwłaszcza dla mnie, ileż więcej dla ciebie zarówno w doczesności, jak w Panu. 17 Jeśli więc się poczuwasz do łączności ze mną, przyjmij go jak mnie! 18 Jeśli zaś wyrządził ci jaką szkodę lub winien cokolwiek, policz to na mój rachunek! 19 Ja, Paweł, piszę to moją ręką, ja uiszczę odszkodowanie - by już nie mówić o tym, że ty w większym stopniu winien mi jesteś samego siebie. 20 Tak, bracie, niech ja przez ciebie doznam radości w Panu: pokrzep moje serce w Chrystusie!”

Kolejna część stanowiąca rozwinięcie jest głównym tematem i źródłem teologii listu. Podkreślony zostaje znowu autorytet Pawła jako apostoła (w.8), który nawrócił Filemona. Pokazanie, że Paweł ma nad adresatem władzę, ale jej nie wykorzystuje, ma na celu supremację autora, ukazanie go jako wzorowego chrześcijanina. Celowym zabiegiem jest także powtórzenie prośby („proszę w imię miłości” ; „proszę cię za moim dzieckiem”) przy czym wskazanie „w imię miłości” jest kolejnym elementem captatio benevolentiae. Nie bez znaczenia pozostaje przeciwstawienie użyteczności samego niewolnika oraz użyte przy tej okazji następstwo czasowe: „niegdyś dla ciebie nieużyteczny” - „dla mnie stał się on bardzo użyteczny” przy czym objawia się jeszcze gra słów związana z samym znaczeniem imienia Onezym - gr. pomocny. Ujawniają się w tym fragmencie argumenty teologiczne - Bóg przez łaskę chrztu angażuje się w sprawę Onezyma, czy też to, że Filemon powinien przyjąć Onezyma nie jako niewolnika lecz jako brata, co jest jednocześnie typem doradczym( Paweł poucza jak należy obchodzić się z drugim człowiekiem). Paweł całkowicie wstawia się za niewolnikiem, bierze na siebie wyrządzone przez niego szkody, choć zaznacza że zobowiązania Onezyma względem Filemona są mniejsze niż Filemona względem Pawła(argument moralny). Jest to fragment synkretyczny listu - łączy w sobie elementy narratio i argumentatio.

„Polecenia i pozdrowienia

21 Piszę do ciebie ufny w twoje posłuszeństwo, świadom, że nawet więcej zrobisz, niż mówię. 22 A zarazem przygotuj mi gościnę: ufam bowiem, że będę wam zwrócony dzięki waszym modlitwom. 23 Pozdrawia cię Epafras, mój współwięzień w Chrystusie, 24[oraz] Marek, Arystarch, Demas, Łukasz - moi współpracownicy. 25 Łaska Pana naszego Jezusa Chrystusa [niech będzie] z duchem waszym! Amen.”

Na zakończenie pojawiają się jeszcze raz zwroty mające na celu złagodzenie Filemona i pozyskanie przychylnej decyzji w sprawie niewolnika, w taki obrót sprawy Paweł nie wątpi, podkreśla bowiem jeszcze raz zaufanie do odbiorcy - jest to konkluzja całości napisanej wcześniej przez Pawła. Fragment ten wyraźnie odznacza się jako peroratio - podsumowanie z ostatnim apelem o przychylność. Można także zauważyć budowę klamrową całego listu: pozdrowienia - dziękczynienie(za wiarę Filemona) - główna część listu(prośba) - pouczenia końcowe, pozdrowienia.

Reasumując, zarówno na płaszczyźnie mikrostrukturalnej jak i makrostrukturalnej nie występuje w tym tekście wiele środków retorycznych, najprawdopodobniej spowodowane jest to tym, że list ten skierowany był do jednostki a nie do mas, w związku z czym nie miał aż tak perswazyjnego charakteru jak inne teksty św. Pawła.

---