Anna Łada II DLE
CO TO JEST DYMORIZM PŁCIOWY I JAKIE SĄ JEGO PRZEJAWY?
Termin dymorfizm płciowy oznacza dwupostaciowość organizmów, która zależna jest od płci (męska-żeńska) i przejawia się we właściwościach somatycznych, funkcjonalnych i psychicznych.
Jest to zatem zespół właściwości, które odróżniają osobniki płci męskiej od osobników płci żeńskiej. Aby właściwie opisać te cechy wyróżniono dwa typy hipersekualne.
Pierwszy z nich to typ skrajnie męski, potocznie określany jako stuprocentowy mężczyzna. Taki osobnik charakteryzuje się większymi rozmiarami ciała, wysokością, silnie rozwiniętą górną częścią ciała - obręczą barkową, dużą głową, mocnym karkiem, potężną klatką piersiową, wąską klatką piersiową, wąską miednicą, silnym umięśnieniem z wyraźną rzeźbą mięśniową, skromną tkanką tłuszczową rozmieszczoną wokół obręczy barkowej.
Drugi typ to typ skrajnie żeński, potocznie określany jako stuprocentowa kobieta.
Taki osobnik charakteryzuje się mniejszymi rozmiarami ciała, małą głową, słabo rozwiniętą obręczą barkową, znacznym biustem, wciętą talią i tułowiem poszerzonym w obręczy biodrowej, która jest szeroka i silnie otłuszczona, nieostrymi i bardziej zaokrąglonymi rysami ciała.
Pojęcie płci nie jest jednorodne i wyróżnia się jej 6 typów:
Płeć genetyczna - związana z rodzajem chromosomów płciowych przekazanych osobnikowi przez rodziców XY - męska, XX - żeńska.
Płeć gonadalna - wyznaczana przez typ posiadanych gonad: jądra i jajniki.
Płeć hormonalna (metaboliczna) - związana z jakością i ilością wydzielanych hormonów płciowych warunkujących rozwój cech płciowych (androgeny - cechy męskie, estrogeny - cechy żeńskie).
Płeć somatyczna - określana na podstawie rozwoju zewnętrznych cech płciowych (prącia i moszny, sromu i piersi oraz wielu innych wtórnych cech).
Płeć metrykalna (socjalna) - ustalana na podstawie rozwoju zewnętrznych cech płciowych.
Płeć psychiczna - przejawia się poczuciem przynależności do jednej z płci.
Przejawy dymorfizmu płciowego występują już w życiu płodowym, narastają w trakcie życia, punkt kulminacyjny osiągają w dorosłości, aby na starość zmaleć. Proces, w którym pojawiają się różnice między osobnikami różnych płci nazywa się różnicowaniem się płci. Począwszy od 6 tygodnia życia łonowego następuje rozwój potencjału gonad w kierunku jednej z płci. Płeć męska zaczyna się różnicować znacznie wcześniej niż płeć żeńska. Następuje to pod wpływem hormonów -gonady żeńskie powstają samoistnie. Przy braku działania hormonów męskich, zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe ulegają feminizacji. Komórki produkujące androgeny znikają i pojawiają się znowu w okresie dojrzewania.
Cechy płci są w różnym stopniu nasilone u poszczególnych osobników, jednak u każdego możemy wyróżnić cechy:
- pierwszorzędowe - płeć gonadalna - gonady i drogi doprowadzające,
- drugorzędowe - płeć somatyczna - różnice morfologiczne i funkcjonalne (dotyczą one budowy ciała, barwy głosu, właściwości fizjologicznych i sprawnościowych)
- trzeciorzędowe - podlegają wpływom środowiska, które nadają im ostateczny wygląd (np. trening fizyczny rozwijający mięśnie)
- czwartorzędowe - wyróżniane rzadziej, są to głównie czynniki cywilizacyjno-kulturowe, które wspomagają identyfikację płci (formy językowe, wybór zabawek, sportu, formy prac itp.)
Przejawy dymorfizmu płciowego:
Różnice w wysokości i masie ciała - przeciętnie mężczyźni są wyżsi od kobiet o 10-12 cm i o 6-8 kg ciężsi. Różnice te są zależne od kultury, pozycji społecznej czy grupy. Np. najmniej zauważalne są w społecznościach matriarchalnych, gdzie dziewczynki mogą się rozwijać od małego oraz w środowiskach niedożywionych.
Różnice w morfologii ogólnej - różnice w budowie ciała jak i poszczególnych układów. Różnice w budowie szkieletu (który u mężczyzn jest cięższy, większy i posiada wyraźniejsze miejsca przyczepu mięśni), czaszki (u kobiet jest delikatniejsza, mniejsza - pojemność 1300cm2, u mężczyzn - 1500cm2 , czoło jest bardziej ostro ustawione, wyraźniejsze są guzy czołowe i ciemieniowe, zaś łuki brwiowe są łagodniejsze), miednicy, barwie głosu, owłosienia, przyrostu tkanki tłuszczowej (u mężczyzn tkanka tłuszczowa to 15-18%masy ciała i znaczny przyrost następuje na brzuchu, u kobiet 24-28% w obrębie bioder, zaś mięśnie odpowiednio 42% i 36%), budowy tułowia (u kobiet tułów jest dłuższy stosunku do nóg - funkcja rodzenia, niżej położony środek ciężkości ciała, bardziej zaznaczone krzywizny kręgosłupa), typu oddychania (kobiety-piersiowy, mężczyźni-brzuszny), pojemności płuc (u mężczyzn większa), budowy serca (u kobiet mniejsze i szybciej bijące) oraz siły mięśni (50% mniejsza u kobiet).
Różnice dotyczące wskaźników morfologicznych - u kobiet mniejsza liczba krwinek, niższa przemiana materii, niższe przeciętne zapotrzebowania pokarmowe, luźniejsze wiązadła i torebki stawowe (dzięki temu kobiety są bardziej zwinne i gibkie - co można zauważyć w balecie, akrobatyce, gimnastyce artystycznej oraz w specyfice biegu i rzutów u dziewcząt i chłopców) oraz nieco większa odporność na niedobory żywieniowe i niektóre choroby (w okresie 2 pierwszych lat dziewczynki mniej chorują, mają lepszą koordynację ciał i układu nerwowego).
Różnice w sferze psychiki - u kobiet półkule mózgowe mniej wyspecjalizowane, mają pamięć analityczną i zapamiętują więcej szczegółów, mężczyźni mają pamięć syntetyczną i nieco lepszą orientację przestrzenną oraz lepiej kojarzą fakty. Dziewczynki uczą się szybciej mówić i robią to płynniej niż chłopcy.
Warto pokreślić również, że organizmy żeńskie wykazują większą genetyczną determinację rozwoju, zaś osobniki żeńskie większą podatność na czynniki środowiskowe (ekosensytywność). Naturalna selekcja w życiu począwszy od życia płodowego do dorosłości dotyka zwłaszcza płeć męską. Mimo tego oraz mimo znacznego obciążenia rodzeniem dzieci, kobiety są znacznie słabsze fizycznie i morfologicznie bardziej infantylne. Po okresie rozrodczym kobiety żyją dłużej, ale stan ich zdrowia jest gorszy. Ważną rzeczą jest rozwój płciowy w aspekcie biokulturowym. Dzieci uczą się tego od najmłodszych lat. Zapoznają się z wzorem, zestawem charakterystycznych zachowań (rola płciowa: męska - przywództwo, niezależność, agresywność; żeńska - opiekuńczość, wrażliwość, precyzja). W wieku przedszkolnym (3-5 lat) zaznacza się wyraźny podział w preferencjach zabaw - dziewczynki wybierają lalki, zajęcia artystyczne itp.w grupach 2-4 osobowych, chłopcy zaś są aktywniejsi ruchowo, bawią się samochodami, klockami itp.w większych grupach. Pojawia się również segregacja płciowa - zabawa z osobami tej samej płci. Świadomość „ja” u dzieci ma duży związek z tożsamością płciową, jej stałością i niezmiennością.
A. Jaczewski „Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania”, Wyd. II rozszerzone, Warszawa 2003, s. 34
Tamże, s. 34-35
Tamże, s. 36
Tamże, s. 37
Tamże, s. 37
A. Jaczewski „Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania”, Wyd. II rozszerzone, Warszawa 2003,
s. 38-40
A. Malinowski „Auksologia”, Zielona Góra 2004, s. 216
Tamże, s. 219
Tamże, s. 217
Tamże, s. 219