39. METODY WYCHOWANIA
Przez metodę wychowania rozumiemy każdy wyodrębniony sposób postępowania wychowawcy, polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka.
Klasyfikacja metod wychowania wg Heliodora Muszyńskiego:
Podstawą klasyfikacji jest tu sposób wywierania wpływ na zachowanie się wychowanka przez stosowanie w danej sytuacji nagród i kar. (nagrody i kary są tu rozumiane jako zaspokajające bądź utrudniające realizację potrzeb dziecka, nagrody mają pobudzać a kary hamować).
Sposób wywierania wpływów zależy od czterech elementów:
wychowawca, jego autorytet, działania i stosunek do wychowanka
aktualny stan rzeczy, od którego zależy możliwość zaspokojenia potrzeb dziecka
otoczenie społeczne (grupa rówieśnicza i jej opinie)
wychowanek i jago potrzeby, poglądy, przekonania, postawy i ideały
a) metody wpływu osobistego
wysuwanie sugestii (opierają się na założeniu, że samo zachowanie wychowawcy może być nagrodą lub karą dla wychowanka a ich skuteczność zależy od autorytetu wychowawcy. Wysuwanie sugestii może mieć charakter zachęcania, przestrzegania, oceniania i zawsze wiąże się z ujawnieniem osobistego stanowiska wychowawcy
perswazja (polega na podsuwaniu wychowankowi określonych rozwiązań za pomocą dobranych argumentów)
oddziaływanie przykładem osobistym (ukazanie uczniom wzorów zachowań w aktualnych sytuacjach)
wyrażanie aprobaty i dezaprobaty (ocenianie zachowań uczniów, czyli wyrażenie aprobaty lub jego brak)
b) metody wpływu sytuacyjnego (ich stosowanie powoduje pewne następstwa w życiu ucznia)
nagradzanie (zaspokojenie potrzeb dziecka w wyniku właściwego postępowania)
karanie (udaremnienie pewnych potrzeb, niespełnienie pewnych oczekiwań w wyniku złego postępowania. Stosowanie tej techniki musi być starannie przemyślane i nie powinno prowadzić do trwałej dyskryminacji)
instruowanie (uświadomienie wychowankom sytuacji, podanie sposobu postępowania np. film, audycja, teatr)
organizowanie doświadczeń wychowanka (polega na uświadomieniu dzieciom, że ich zachowania konstruktywne przynoszą pozytywne następstwa, zaś zachowania destruktywne narażają je na konsekwencje sprzeczne z ich potrzebami)
wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych (przedstawienie wychowankom ewentualnych konsekwencji, które mogą być wywołane ich postępowaniem)
przydzielenie funkcji i ról społecznych (polega na przyznawaniu wychowankom atrakcyjnych funkcji)
ćwiczenie (celowe powtarzanie z góry ustalonych czynności prowadzące do ugruntowania określonych postaw i przekonań)
c) metody wpływu społecznego - stosowanie tych metod opiera się na tym, że wszelkie stosunki jednostki z grupą społeczną mogą być źródłem nagród i kar. Jest to poparte względami psychologicznymi. Wychowawca może wpływać na wychowanka pośrednio poprzez grupę społeczną wykorzystując do swych celów wszelkie zjawiska grupowe.
d) metody kierowania samowychowaniem - mają one charakter wtórny w stosunku do wcześniej omawianych. Ich skuteczność zależy od przedstawionych trzech pierwszych metod oraz od dojrzałości uczniów, ich właściwości psychicznych i konkretnych sytuacji.
Metody wychowania wg K. Konarzewskiego:
a) metoda nagradzania i karania
Nagradzanie to metoda wychowawcza polegająca na tworzeniu atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń w następstwie jej określonych czynności. Wychowawca jest tu w bardzo trudnym położeniu. Czynniki atrakcyjne i awersyjne, którymi posługuje się w wychowaniu nie są jednakowo skuteczne dla wszystkich wychowanków. W skrajnych przypadkach to co wychowawca uznał za nagrodę może być w istocie karą dla wychowanka. Poza tym nagroda oczekiwana powinna być mniej atrakcyjna od nieoczekiwanej. Nagradzając wychowawca powinien do minimum zmniejszyć opóźnienie nagrody. Nagradzanie w jego standardowej postaci jest skuteczne tylko wtedy, gdy osobnik opanował wymaganą czynność.
Podsumowując nagroda jest środkiem, którym manipuluje wychowawca, nie zaś czymś, co miałoby być tworzone czy współtworzone przez wychowanka.
Karanie to działalność wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń, pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się. Karanie może być stosowane w celu osiągnięcia zmian wychowawczych. Karę można stosować po lub w czasie wykonywania przez wychowanka czynności. Kary winny być zindywidualizowane. Siła kary jest ważnym czynnikiem skuteczności karania. Kara wczesna będzie skuteczniejsza niż kara późna. Jeśli wychowawca zamierza wyeliminować jakąś czynność z zachowania się jednostki, to winien konsekwentnie ją karać za każdym pojawieniem się tej czynności. Wychowawca powinien być wyjątkowo oszczędny w karaniu. Nierozsądnie czyni wychowawca, który z lenistwa sięga po karę, gdy mógłby zbliżony wynik osiągnąć innymi metodami. Powinien on uważać aby swym postępowaniem nie wyrządzić wychowankowi więcej szkody niż pożytku.
b) metoda modelowania
Modelowanie jest to dostarczanie wychowankowi sposobności do obserwacji określonego zachowania się innych ludzi (modeli), dzięki której miałby on opanować pewien, zwykle dość szczegółowy plan. Jednostka uczy się więc przez obserwację. Pragnie ona osiągnąć lub uniknąć pewnych stanów rzeczy lub też opanować pewną umiejętność (adaptacyjna wersja uczenia się). Modelowanie będzie tym skuteczniejsze, im bardziej obserwator będzie zainteresowany znalezieniem właściwego wyjścia z danej sytuacji.
c) metoda perswazji
Perswazja to przekazywanie wychowankowi komunikatów językowych w celu zmiany jego przekonań. O sytuacji komunikacyjnej mówimy wówczas, gdy z dwóch osób połączonych wspólnotą językową (kod) i pozajęzykową (kontekst), jedna (nadawca) wysyła w określonym celu do drugiej (odbiorcy) wyrażony w tym wspólnym kodzie komunikat, który wywiera na odbiorcę wpływ.
d) metoda zdaniowa
Metoda zadaniowa polega na tworzeniu przez wychowawcę realnej sytuacji, będzie dla wychowanka wyzwaniem, wymagającym od niego podjęcia odpowiednich działań, które to doprowadzą do pożądanych zmian w jego psychice. Postawione zadanie polega na powiązaniu celu z potrzebą.
Stawianie zadań opiera się na:
1) wydawaniu poleceń, wspartych nagrodami bądź karami,
2) wprowadzaniu lub powiększaniu rozbieżności między ustalonym i zaakceptowanym celem o odpowiadającym mu stanem faktycznym,
3) przekształcaniu zadań, które jednostka właśnie wykonuje, w zadania nowe.
Literatura:
H. Muszyński: Teoria wychowania w zarysie.
K. Konarzewskiego: Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych.