13. SYMBOLIKA ARCHITEKTURY GOTYKU KATEDRALNEGO Ile-de-France ze szczególnym uwzględnieniem reprezentacji monarchicznej (Notre-Dame w Paryżu, Notre-Dame w Reims, bazylika Saint-Denis, Sainte-Chapelle w Paryżu).
Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedrę, choć w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury świeckiej (mieszczańskiej i rezydencjonalnej). Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga. Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. W bryle dominują kierunki pionowe.
Cechą najbardziej charakterystyczną dla gotyckich kościołów jest ich ogrom i strzelistość. Gotyckie kościoły były budowane niejednokrotnie przez dziesiątki lat. Zmieniająca się niekiedy sytuacja materialna fundatorów powodowała przerywanie budowy niedokończonych wież (stąd w wielu gotyckich kościołach wieże mają różną wysokość) i wystroju elewacji. Dzieła kończono czasem po latach, w innej epoce i w innym stylu. Gotyk podkreśla wertykalizm budynku i cechuje się szkieletową budową. Zastosowanie łuków przyporowych, ostrych łuków w elementach konstrukcyjnych i sklepień krzyżowo-żebrowych pozwoliło na prawie całkowite wyeliminowanie ściany, zastąpionej przez okna wypełnione witrażami.
KATEDRA NOTRE-DAME W REIMS
gotycka katedra pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Reims, we Francji. Jest uznawana za najbardziej harmonijną i klasyczną w proporcjach we Francji, często nazywana “katedrą aniołów” z powodu bogatej dekoracji rzeźbiarskiej.
Dwuwieżowa fasada katedry przypomina swym wyglądem fasadę paryskiej Notre-Dame. W obydwu świątyniach z fasad wyrastają nie przykryte hełmami wieże. W fasadzie znajdują się trzy ogromnych rozmiarów portale. Są tak duże, że w tympanon środkowego wbudowana została rozeta. Druga z rozet znajduje się ponad portalem i jest wypełniona witrażem z XIII wieku, który przedstawia NMP w otoczeniu apostołów i muzykujących aniołów. Po obydwu jej stronach wybudowano strzeliste gotyckie okna oświetlające dwie boczne nawy.
Trójnawowa katedra jest bazyliką, co oznacza, że dwie nawy boczne są niższe od nawy głównej.
Katedra była miejscem koronacji prawie wszystkich królów Francji, począwszy od Chlodwiga w V wieku.
Sakra (czyli namaszczenie na króla), którą odzwierciedlają wizerunki znajdujące się wewnątrz bazyliki, odbywała się w partii prezbiterium. Umiejscowienie tej uroczystości było aluzją do namaszczenia na kapłana (a nawet, jak podają niektóre źródła - „naśladowaniem króla Dawida” - w nawiązaniu do ustanowienia władzy królewskiej w Izraelu). Wszystkie koronacje odbywające się w Reims były wyraźnie pojęte jako powtórzenie namaszczenia Dawida oraz ustanowienie nowego przymierza pomiędzy Chrystusem a ludem Franków (Francją - „najstarszą córką Kościoła”) i jego władcą, powołanym do obrony Krzyża, także jako gwarant niezawisłości patrimonium sancti Petri.
Tę wyjątkową rangę miało nadawać Królestwu Francji namaszczanie jego królów olejem z tzw. Świętej Ampułki (Sainte Ampule), którą podanie - znane już abpowi Reims, Hinckmarowi (Vita Remigii, 877), wiązało z pochodzeniem nadprzyrodzonym - przyniesieniem jej przez gołębicę (albo anioła) na ołtarz, przy którym bp św. Remigiusz ochrzcił (496) króla Franków Chlodwiga. Święta Ampułka została z fanatyczną zaciekłością roztrzaskana przez rewolucjonistów po 1789.
Wystrój w kolorystyce monarchii francuskiej - dominował błękit (kolor hiacyntowy) i złote lilie. Podczas koronacji wszyscy parowie trzymali koronę, co miało symbolizować przekazanie władzy w imieniu całego królestwa. Jeden z parów (Burgundia) nakładał królowi ostrogi.
Ryt koronacyjny francuski: brak jabłka, berło - zakończone lilią, ręką sprawiedliwości (virgą) lub tzw. Karola Wielkiego
SAINT-DENIS POD PARYŻEM
Budowę St.-Denis rozpoczęto w 1136 r., za czasów opata Sugera, prace zakończono u schyłku XIII w. Części zrealizowane za życia opata obejmowały dwuwieżową fasadę zachodnią z przedsionkiem i część wschodnią (obejście prezbiterium).
Ideą Sugera było stworzenie ziemskiego odpowiednika Niebieskiej Jerozolimy, budynku o wysokim stopniu linearności i przenikniętego światłem. Cienkie kolumny, okna z witrażami i ogólne wrażenie wertykalizmu i lekkości złożyło się na architekturę, której elementy ulegną nasileniu w ciągu dalszego rozwoju stylu gotyckiego.
Opactwo służyło przez wieki jako sceneria uroczystości pogrzebowych i miejsce pochówku królów Francji. W sarkofagach, często zdobionych rzeźbami, pochowani zostali wszyscy monarchowie francuscy rządzący od X wieku do 1789, oprócz trzech: Filipa I, Ludwika XI i Ludwika Filipa I oraz Karola X - który abdykował i dlatego w chwili śmierci oficjalnie nie był królem Francji.
Ludwik IX Święty nadał temu miejscu status nekropolii, miejsca stałego pochówku władców francuskich. Ufundował on 16 nagrobków (tzw. „Zamówienie Świętego Ludwika”); zostały one ułożone wedle dynastii: Kapetyngowie na północy, Karolingowie na południu, pośrodku zaś nagrobki Ludwika VIII i Filipa Augusta. Grobowiec Ludwika Świętego znajdował się w pobliżu ołtarza.
NOTRE-DAME DE PARIS
gotycka katedra w Paryżu, wzniesiona na wyspie na Sekwanie, zwanej Île de la Cité, na śladach po dwóch kościołach powstałych jeszcze w IX wieku. Budowa jej trwała prawie 170 lat (1163-1330). Jest to kościół pięcionawowy z krótką nawą krzyżową, dość długim prezbiterium i podwójnym obejściem na półkolu.
Dokładne przyjrzenie się fasadzie środkowego portalu od razu odkrywa jej asymetryczność:
lewy portal, poświęcony Matce Boskiej, pochodzi z ok. 1210 roku i przedstawia w reliefach sceny z jej życia. Filar dzielący odrzwia ozdobiony jest figurą NMP z Dzieciątkiem, w górnych częściach widać m.in. Koronację Maryi. Łuk portalu wpisany jest w trójkątne obramowanie.
Prawy portal - portal św. Anny - powstał ok. roku 1220, ale zdobiący go ostrołukowy tympanon zawiera rzeźby sprzed 1180 roku. W najwyższej części łuku znajduje się płaskorzeźba Matki Boskiej Tronującej z Dzieciątkiem, obok niej inicjator budowy katedry - biskup Maurice de Sully i król Ludwik VII w otoczeniu aniołów.
Środkowy, największy portal Sądu Ostatecznego, pochodzi z ok. 1220-1230, ale jedynie kilka fragmentów rzeźb (m.in. postać Chrystusa w górnej części tympanonu) pochodzi z I połowy XIII wieku, reszta to XIX-wieczna rekonstrukcja.
Nad środkowym portalem umieszczono rozetę rozświetlającą wnętrze świątyni. W całej budowli umieszczono dużą ilość witraży, które wprowadzają grę światła w wielkiej i zazwyczaj, jak to bywa w gotyckich katedrach, mrocznej budowli. Pod rozetą ciągnie się tzw. galeria królewska, element charakterystyczny dla gotyckich katedr francuskich.
SAINTE-CHAPELLE - Piotr z Mountrei (Pierre Montreuil ?)
dwukondygnacyjna kaplica zamkowa położona w centrum dawnej siedziby królewskiej położonej na wyspie Cité w Paryżu. Ufundowana przez króla Francji Ludwika IX, jako miejsce pochówku cennych relikwii Chrystusa z koroną cierniową na czele oraz świętych patronów Francji.
Należy do cennych przykładów architektury gotyckiej ściśle zintegrowanej z gotyckim wystrojem z dziełami malarstwa ściennego i witrażowego oraz rzeźby które zawierają bogate treści ideowe podkreślające Chrystusa jako Najwyższego Króla, co za tym potęgę władzy monarszej we Francji.
Inicjatorem budowy i fundatorem był król Francji Ludwik IX Święty, który chciał wznieść pomieszczenie dla jednej z najcenniejszych relikwii świata chrześcijańskiego - korony cierniowej, którą cesarz Konstantynopola Baldwin II zastawił w Wenecji, a Ludwik Święty wykupił w 1239 r. Tam też znalazły się inne relikwie związane bezpośrednio z wydarzeniem ukrzyżowania Chrystusa w tym gwóźdź oraz fragment Krzyża Świętego. Cena nabycia relikwii była niemalże trzykrotnie wyższa od kosztów budowy Saint-Chapelle.
Raz w miesiącu król dokonywał wystawienia relikwii na widok publiczny - miało to na celu utożsamienie króla z Chrystusem (imago Christii) - król miał relikwie w koronie, a w ręku trzymał koronę cierniową.
W średniowieczu pełniła funkcję wielkiego repozytorium relikwii, oprócz relikwii Chrystusowych dla których zastrzeżono górną kondygnację, w dolnej kaplicy znalazły się relikwiarze na relikwie świętych patronów Francji, m.in. świętych Marcina, Ludwika z Tuluzy, Seweryna.