ROZWINIĘCIE
„Żywot człowieka poczciwego” Mikołaj Rej
W „Żywocie człowieka poczciwego” Mikołaj Rej kreśli portret szlachcica - ziemianina wiodącego spokojne i unormowane życie na wsi. Tytułowy „człowiek poczciwy” to dobry gospodarz, który dogląda prac w polu i w ogrodzie, cieszy się z darów, którymi obdarza go natura, zabiega o gospodarstwo i rodzinę, jest troskliwym mężem i ojcem. Rej tworzy w swoim utworze obraz zgodnej rodziny, w życiu której dominują: praca, wzajemna miłość i troska o potomstwo.
Utwór stanowi podsumowanie doświadczeń i dokonanych przez Reja obserwacji, którymi pod koniec życia zechciał podzielić się z czytelnikami. „Żywot...” jest przykładem literatury parenetycznej. Autor przedstawia w nim ideał szlachcica - ziemianina i namawia do życia na wsi, w ziemiańskiej Arkadii.
Utwór składa się z trzech ksiąg. Księga pierwsza mówi o dzieciństwie i młodości szlachcica. Drugą Rej poświęcił „średniemu wiekowi [...]człowieka poczciwego”, który wiedzie beztroskie, arkadyjskie życie, gospodarując na własnym folwarku. Trzecia księga opowiada o jego starości. Rej kreśląc portret ziemianina, daje szereg praktycznych rad, wskazówek i pouczeń na temat wychowania dzieci i młodzieży, strojów, jedzenia, uprawy ziemi, ogrodnictwa a także wyboru żony itp. We wszystkim tym zaleca umiar, kierowanie się cnotą i uczciwością. Radzi natomiast zrezygnować z ambicji, chciwości, które są przyczyną innych grzechów. Gani gniew, pychę i pijaństwo.
W pierwszej części swojego dzieła Rej dużo miejsca poświęca uwagom na temat wychowania młodego szlachcica. Doradza mu wyjazdy za granicę, by mógł poznać obce obyczaje, pobyt na dworze magnackim dla nabrania dobrych manier. Zaleca m. in. Zdobycie umiejętności władania szablą, kopią, naukę gry na lutni. Gdy młody szlachcic osiądzie na roli szczególnie dużo uwagi powinien poświęcić wyborowi żony, gdyż jest to według Reja najważniejsza decyzja w życiu człowieka. Rej radzi małżeństwo z kobietą równą poziomem i stanem majątkowym, bo takiemu związkowi Bóg będzie stał na straży, a małżeństwo będzie długo rozkoszowało się życiem i pomnażało swoje dobra.
Kreśląc obraz wzorowego małżeństwa, Rej ukazuje nam jak darzy się ono szacunkiem, wspiera w pracy, wspólnie przeżywa radości i smutki. Małżonkowie z wielką radością goszczą przyjaciół i sąsiadów, którzy chętnie zaglądają do domu, pełnego rodzinnego ciepła i miłości, gdzie panuje zgoda i wzajemne zrozumienie. Żona jest wzorową gospodynią. Dobrze prowadzi dom, troszczy się o męża i dzieci, które wychowuje na cnotliwych obywateli.
Dlatego też człowiek poczciwy cieszy się rodzinnym szczęściem i dba o to, by w domu niczego nie brakowało. Po pracowitym dniu z radością wraca do żony, dzieci, do zacisza domowego. Rej radzi życie na wsi, które zapewni człowiekowi niezależność materialną i osobistą, czyste sumienie, uczciwość i życie w zgodzie z naturą.
Szlachecki dom stoi na wsi. To tu szlachcic - ziemianin wiedzie spokojny, beztroski żywot. Bliskość natury pozwala mu dostrzec i zrozumieć podstawowe wartości ludzkiego życia, takie jak: ziemia, praca, miłość, Bóg, drugi człowiek, nadzieja na odrodzenie. „Człowiekowi poczciwemu” praca sprawia wiele przyjemności i daje mu możliwość oglądania jej owoców. Zachwyca go i cieszy piękno sadów i ogrodów. Radość dają polowania, łowienie ryb, dobra kuchnia, wieczory spędzane z rodziną i przyjaciółmi przy kominku.
Życie szlachcica - ziemianina i jego rodziny upływa zgodnie z rytmem natury, która wyznacza mu zajęcia, ale daje też czas na odpoczynek. Na wiosnę wyrusza on z żoną i dziećmi na spacery po sadach i ogrodach, sadzi drzewa owocowe, usuwa chwasty, sieje zioła i warzywa. Latem dogląda on wzrastających roślin, korzysta z efektów własnej, ciężkiej pracy, co daje mu wiele radości. Jesień to czas zbierania plonów, przetwarzania owoców i przygotowywania się na nadejście zimy, którą można przeznaczyć na odpoczynek, polowania, zbieranie sił przed nadejściem wiosny.
Praca, choć tak ciężka, sprawia szlachcicowi wiele przyjemności, bo przynosi efekty. W jego Arkadii niczego mu nie brakuje, gdzie się nie obejrzy, widzi dostatek. Takie życie w harmonii z przyrodą jest gwarancją cnotliwego, długiego życia. Zapewnia również spokojną starość, której „człowiek poczciwy” nie musi się obawiać, gdyż może to być etap życia równie pogodny jak pozostałe. Wypełniają go spotkania z przyjaciółmi, spacery, ciekawa lektura, dzieci i wnuki.
Rej kreśli więc portret idylli rodzinnej, która zapewnia szczęśliwemu ziemianinowi pomyślne, spokojne i radosne życie.
-1-