CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO
Opracował:
Paweł Onyszko
Magisterskie Studia Uzupełniające
Aby zacząć rozpatrywać znaczenie wzrostu gospodarczego i jego czynników, należy najpierw zastanowić się nad samą definicją wzrostu gospodarczego.
Wzrost gospodarczy jest to stałe zwiększenie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi.
Zdolności produkcyjne każdej gospodarki zależą przede wszystkim od ilości i jakości występujących w niej zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak i również od poziomu techniki produkcji oraz poziomu kwalifikacji pracy.
Wzrost gospodarczy polega więc na rozszerzeniu i ulepszeniu materialnych i osobowych czynników produkcji. Wymaga to ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym oszczędnościom i inwestycjom, ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania postępu technicznego.
Teoria wzrostu gospodarczego jest ważną częścią teorii rozwoju gospodarczego, która ujmuje całokształt wszystkich czynników i uwarunkowań społeczno-ekonomicznych determinujących rozwój gospodarczy krajów określonego ustroju społecznego (sposobu produkcji), bądź grup krajów i poszczególnych państw. Głównymi materialnymi źródłami wzrostu gospodarczego jest akumulacja (nagromadzenie środków na inwestycje) i postęp techniczny.
Czynników wzrostu gospodarczego jest wiele. Podstawowe z nich to inwestycje, postęp techniczny, alokacja nakładów. Rozpatrzymy je teraz nieco bliżej.
Pomiędzy czynnikami wz.gosp istnieją zawsze mniej lub bardziej ściśle związki i wzajemne relacje. Mogą one mieć charakter bezpośredni (ilościowe ujęcie), lub pośredni. Oddziaływanie tych czynników występuje w różnych okresach, z różną siła, i nie jednokierunkowo.
Schemat wzajemnych relacji między czynnikami wzrostu gospodarczego
W kwalifikowanej formie czynniki wzrostu gospodarczego mierzone przyrostem dochodu narodowego (D) można zapisać jako funkcję dochodu narodowego:
ΔD = F(S, MN, Z, WP, IE, N1, i, e, CSP...)
gdzie:
S - zasoby naturalne
MN - majątek narodowy
Z - zasoby pracy żywej (wielkość zatrudnienia)
WP - wydajność pracy
IE - wielkość i struktura nakładów inwestycyjnych
N1, i, e, - techniki i technologie łącznie z zasobami informacji (naukowej, technicznej, ekonomicznej i socjotechnicznej)
Zmienne S, MN, WP, IE, mogą być wyrażone w wielkościach fizycznych, natomiast zmienna CSP nie da się wyrazić ani w wielkościach fizycznych, ani też wartościowych, jej wpływ ujawnia się głównie poprzez zmiany jakościowe czynnika Z i N1, i, e.
Inwestycje są to nakłady gospodarcze na odtworzenie zużytego majątku narodowego oraz na jego powiększenie. W potocznym rozumieniu przez pojęcie inwestycji rozumie się procesy budowy nowych obiektów produkcyjnych i nieprodukcyjnych oraz ich wyposażenia. Inwestycje dzielą się na 4 główne grupy:
maszyny i urządzenia
konstrukcje i budowle (mosty, drogi, budynki fabryczne, magazyny)
wyposażenie nowych obiektów produkcyjnych w środki obrotowe
budynki mieszkalne (szpitale, żłobki, szkoły)
Inwestycje nieprodukcyjne są oczywiście tak samo niezbędne jak inwestycje produkcyjne, ale podobnie jak praca nieprodukcyjna nie wpływają bezpośrednio na wzrost produkcji i dochodu narodowego.
Przyrost dochodu narodowego zależy przede wszystkim od inwestycji produkcyjnych oddanych do użytku w danym roku. Efektywność inwestycji jest ważnym czynnikiem determinującym rozmiary akumulacji. Chcąc utrzymać poziom stopy życiowej ludności, uwzględniając wzrost jej liczby, trzeba na akumulację przeznaczać tym więcej środków, im niższa jest efektywność inwestycji.
Inwestycje te przynoszą większą wartość dochodu narodowego niż przynosiły zamortyzowane środki trwałe.
Na przyrost dochodu narodowego wpływają także czynniki istniejącego już majątku produkcyjnego. Jeden z nich to zużycie się, czyli amortyzacja, starego majątku produkcyjnego. Każdą gospodarkę cechuje określona przeciętna stopa amortyzacji. Jest to relacja wartości zużytego rocznie majątku produkcyjnego do jego początkowej wartości. Odzwierciedla ona przeciętny okres zużywania się środków trwałych (np.: maszyn 10 lat, budynków 25 lat). Jej wielkość przy danej wartości majątku trwałego określa sumę funduszu amortyzacji. Zastępowanie starych, zużytych maszyn na bardziej nowoczesne nazywa się czynnikiem efektywności inwestycji.. Inwestycje te przynoszą większą wartość dochodu narodowego niż przynosiły zamortyzowane środki trwałe.
Postęp techniczny to także źródło wzrostu gospodarczego jest to doskonalenie środków produkcji i metod wytwarzania, doskonalenie wytwarzanych dóbr oraz przedmiotowych warunków pracy i urządzeń. Postępy techniki, technologii i organizacji pracy zwiększają z reguły efekty produkcyjne uzyskiwane z danych zasobów lub pozwalają na osiąganie dotychczasowych efektów przy zużyciu mniejszych zasobów. Rodzaje postępu technicznego mogą być różnie ujmowane.
Zasoby naturalne to kolejny istotny czynnik wpływający na wzrost gospodarczy. Surowce, ich jakość i ilość zależy od złóż geologicznych w danym kraju oraz nakładu inwestycji w ich wydobywanie czyli tworzenie zakładów przemysłu wydobywczego np.: kopalni, rud żelaza itp.
Majątek produkcyjny gospodarki narodowej stanowi materialną (rzeczową ) bazę produkcji, a więc dochodu narodowego. Wymienione wyżej czynniki są więc materialnymi czynnikami wzrostu gospodarczego. Istnieją także niematerialne czynniki, za które uznajemy pracę producentów dóbr, czyli żywa praca produkcyjna, jej ilość, liczba zatrudnionych, przeciętny roczny czas pracy oraz wydajność pracy. W skali całej gospodarki przeciętna wydajność pracy jest mierzona relacją wytworzonego dochodu do liczby zatrudnionych produkcyjnie. W mierniku wydajności pracy jest zawarty czas pracy. Miernik ten należy zdezagregować na roczną liczbę godzin lub dni przepracowanych przeciętnie przez jednego zatrudnionego oraz przeciętną wartość dóbr wytworzonych przez niego w ciągu dnia pracy (w cenach stałych).
Roczny przyrost dochodu narodowego, co wynika z powyższego określają rozmiary wzrostu zatrudnienia i wzrostu przeciętnej wydajności pracy wszystkich zatrudnionych produkcyjnie. Wzrost liczby zatrudnionych określają warunki demograficzne tzn. liczba osób rocznika osiągającego wiek produkcyjny kończących szkolenie zawodowe o profilu pracy produkcyjnej. Wzrost ten jest oczywiście pomniejszony o liczbę osób odchodzących z działów produkcji materialnej na emeryturę lub rentę. To jednak, czy wszyscy zostaną zatrudnieni, zależy od liczby nowych, wolnych stanowisk pracy, a więc od rozmiarów inwestycji. Jeżeli inwestycje nie zostały właściwie zaplanowane (uwzględniony przyrost chętnych do pracy minus odchodzący z pracy) wtedy powstaje zjawisko bezrobocia.
Wzrost wydajności pracy zależy przede wszystkim od postępu technicznego, w tym także od ulepszeń organizacji pracy. na wzrost wydajności wpływają także inne czynniki, należy z nich wymienić: wzrost zawodowych kwalifikacji, działanie systemu motywacji, warunki i bezpieczeństwo pracy.
Wykazując, że wzrost dochodu narodowego jest określany przez wzrost wydajności pracy i wzrost zatrudnienia, przytoczona analiza wskazuje jednocześnie, iż tempo jednego i drugiego zależy głównie od czynników materialnych tj. inwestycji i postepu technicznego. Postęp techniczny i inwestycje zależą jednak w dużym stopniu od typu stosunków ekonomicznych, systemu gospodarowania i ustroju społeczno-ekonomicznego. Istotny wpływ na wzrost gospodarczy mają także jego bariery np.: bariera siły roboczej, bariera surowcowa, bariera handlu zagranicznego lub bariera konsumpcji.
Ale wróćmy do czynników społeczno-ustrojowych. Spośród wielu z nich należy wskazać na układ stosunków międzyludzkich w zakładach pracy oraz układ stosunków społeczno-politycznych. Konflikty w zakładach pracy, a w jeszcze większym stopniu konflikty w skali działów produkcji czy całego społeczeństwa (na tle sprzeczności klasowych) wpływają na spadek stopy wzrostu gospodarczego bądź nawet są czynnikiem jego załamania. Odwrotny wpływ wywiera natomiast stan tzw. spokoju społecznego. W określonych sytuacjach historycznych np.: w okresach odbudowy gospodarki ze zniszczeń wojennych, społeczeństwo może wykazać niezwykłą ofiarność i zapał do pracy. Dzięki takim zrywom okresy te cechuje szybkie tempo wzrostu gospodarczego.
Z innych czynników należałoby wskazać na tak zwane nieuchwytne środki, do których zaliczamy specyficzne cechy narodowe, mentalność społeczną i psychiczną, tradycje historyczne, pracowitość oszczędność. Czynniki te mają charakter egzogeniczny. Do czynników czysto egzogenicznych zaliczamy: rolę środowiska geograficznego (klimat, ukształtowanie terenu, zasoby wody, bogactwa naturalne) oraz uwarunkowania zewnętrzne (dogodne rynki zbytu, współpraca i kooperacja gospodarcza).
Bibliografia:
„Makroekonomia” A. Limański, M. Syrek
„System rynkowy” M. Nasiłkowski
„Ekonomia - zarys popularny” M.Mieszczankowski
„Podstawy ekonomii” E.Nojszewska