O czasie naświetlania, przysłonie i czułości

Czas naświetlania, przysłona i czułość (materiału fotograficznego lub matrycy) - te trzy parametry są bezpośrednio związane z naświetlaniem filmu lub matrycy. Aby uzyskać prawidłowo naświetlone zdjęcie należy do matrycy (filmu) dostarczyć odpowiednią ilość światła. Czułość określa nam "zapotrzebowanie" na światło; czas naświetlania określa przez jaki czas będzie naświetlana matryca (film) a przysłona  - jak duży strumień światła zostanie przepuszczony przez obiektyw.

Czułość

Jeszcze niedawno w użyciu było kilka systemów czułości materiałów fotograficznych: DIN, ISO, GOST, PN, ASA. Obecnie funkcjonuje tylko jednostka ISO, która jest obowiązującym standardem na całym świecie, zarówno w fotografii tradycyjnej jak i cyfrowej.

W tabeli poniżej został przedstawiony podstawowy ciąg wartości czułości w jednostkach ISO. 

Widzimy kolejno po sobie występujące wartości czułości, przy czym im wyższa wartość, tym materiał jest bardziej czuły, co oznacza, że potrzebna jest mniejsza porcja światła do prawidłowego jego naświetlenia.
Jak łatwo zauważyć, sąsiadujące ze sobą wartości różnią się pomiędzy sobą dwukrotnie. Jest to jednoznaczne z tym, że materiał o czułości np. 100 ASA jest dwa razy bardziej czuły od materiału o czułości 50 ASA i jednocześnie dwa razy mniej czuły od materiału o czułości 200 ASA. Reguła ta obowiązuje w całym zakresie czułości. W tabeli przedstawiono podstawowe wartości czułości, istnieją też wartości mniejsze, większe i pośrednie.
Dwukrotny skok czułości w górę oznacza, że matryca (film) o wyższej czułości będzie potrzebowała dwa razy mniej światła do takiego samego naświetlenia, co przy czułości niższej. Natomiast przy dwukrotnym obniżeniu czułości zapotrzebowanie na światło wzrasta - dwukrotnie. Skok o jeden stopień czułości jest określany w żargonie fotograficznym jako skok o jedna "działkę". Czyli "działka" w tym wypadku oznacza dwukrotne zmniejszenie lub zwiększenia czułości.

Kolejna tabela przedstawia zestawienie jednostek czułości ISO i jednostek ASA, DIN i GOST.

Są one spotykane w starszym sprzęcie fotograficznym. Dodatkowo czułość została podana z dokładnością do 1/3 działki. Dokładność z jaką można nastawić czułość w aparacie cyfrowym jest cechą indywidualną każdego modelu. W bardziej zaawansowanych modelach aparatów użytkownik sam może zdecydować czy czułość będzie nastawiał ze skokiem czułości 1 działki, 1/2 czy 1/3 jej części.

Czas naświetlania

Czas naświetlania to czas otwarcia migawki, czyli urządzenia, które otwiera i zamyka dostęp światła do filmu w aparatach wyposażonych w migawkę mechaniczną. Natomiast w aparatach cyfrowych mamy najczęściej do czynienia z migawką elektroniczną. Polega ona na tym, że matryca na określony czas przechodzi w stan rejestracji obrazu.
Istnieje prosty sposób aby rozróżnić czy w aparacie jest migawka mechaniczna czy elektroniczna. Jeżeli w aparacie możemy na ekranie LCD cały czas obserwować obraz i w ten sposób kadrować zdjęcia - to świadczy o tym, że w aparacie funkcjonuje migawka elektroniczna - światło cały czas pada na matrycę i dlatego możemy mieć ciągły podgląd tego, co widzi obiektyw. W aparatach mających migawkę mechaniczną nie ma możliwości podglądu obrazu przed zrobieniem zdjęcia - światło pada na matrycę tylko w czasie gdy migawka jest otwarta. Obraz jest obserwowany przez optyczny wizjer, czyli użytkownik patrzy przez obiektyw (lustrzanki) lub celownik - wizjer, niezależny od obiektywu.

Ustawiając określony czas naświetlania decydujemy o tym, jak długo matryca (film) będzie naświetlana - czyli jaka porcja światła zostanie dostarczona. Zakres czasów, jakim możemy dysponować, zależy od modelu aparatu. W poniższej tabeli pokazany jest podstawowy szereg czasów naświetlania.

Najkrótszym dostępnym w aparatach czasem jest 1/8000 sekundy. Wyjątek stanowią specjalne kamery do zdjęć technicznych i jeden z modeli firmy Minolta, w którym najkrótszy czas naświetlania wynosi 1/12000 sekundy. Najdłuższy dostępny czas otwarcia migawki jest praktycznie nieograniczony, jest to tzw. czas B - migawka jest otwarta tak długo, jak długo będzie naciśnięty spust aparatu. Pewną modyfikacją tego czasu jest czas T, który polega na tym, że pierwsze naciśnięcie spustu powoduje otwarcie migawki a drugie naciśnięcie ja zamyka. Można się z nim spotkać w starszych aparatach mechanicznych. W aparatach, w których migawka jest sterowana elektronicznie najdłuższy czas naświetlania ograniczony jest pojemnością baterii (akumulatorów), natomiast w prostszych modelach aparatów bywa ograniczony do kilku - kilkunastu sekund.

Jak łatwo zauważyć, kolejne czasy są różnią się od poprzedniego dwukrotnie. I tak, zmieniając czas naświetlania o jeden stopień spowodujemy, że migawka będzie otwarta dwa razy krócej lub dłużej, w zależności czy skrócimy czy przedłużymy nastawiany czas. Oznacza to, że ilość światła, która zostanie wpuszczona przez migawkę, też ulegnie dwukrotnej zmianie. Dla wygody często stosowany jest uproszczony zapis czasów, zamiast np. 1/4000  - 4000, w szczególności na gałkach nastawczych lub wyświetlaczach aparatów fotograficznych.

Podobnie jak przy czułości, skok o jeden stopień w podstawowym szeregu określimy jako skok o jedną działkę. Dokładność z jaką można nastawić czas naświetlania w aparacie jest cechą indywidualną każdego modelu. W bardziej zaawansowanych modelach aparatów użytkownik sam może zdecydować czy czas będzie nastawiał ze skokiem 1 działki, 1/2 czy 1/3 jego części.

Paweł Duma

---