TRUDNOŚCI UCZNIÓW W POZNAWANIU MATEMATYKI
W KLASACH POCZĄTKOWYCH
Z problemem efektywności uczenia się i nauczania matematyki ścisłe wiąże się zagadnienie trudności w rozwiązywaniu zadań. Trudność ta polega na przyswojeniu wiedzy i umiejętności oraz wdrażaniu do posługiwania się nabytą wiedzą w rozwiązywaniu różnych zadań zarówno teoretycznych jak i praktycznych. Ludwik Bandura twierdzi, że: „trudność jest stanem psychicznym człowieka, w którym odbija się określona sytuacja zewnętrzna, zatrzymująca go w realizacji dążenia. W wyniku trudności człowiek albo szuka nowych rozwiązań, albo powstrzymuje się od wykonywania czynności ..." T.Tomaszewski uważa, że nie ma trudnych przedmiotów ani programów. Dla jednego ucznia matematyka jest trudna, a dla innego zbyt łatwa. Przedmiot sam przez siebie nie jest, ani trudny, ani łatwy może natomiast być odczuwany przez poszczególnych uczniów jako trudny, może im sprawiać trudności. Trudność jest więc przeżyciem wewnętrznym, które każdy sam odczuwa i sam musi rozwijać.
Do warunków wewnętrznych wywołujących trudności w uczeniu się zaliczamy pewne właściwości układu nerwowego, osobowości i zdrowia ucznia. Upośledzenie zmysłów lub wyższego układu nerwowego prowadzi do nieprawidłowych spostrzeżeń, małej ilości skojarzeń i słabego zapamiętywania. Słaby wzrok może prowadzić do błędnego odczytywania tekstów, błędnego przepisywania, a w dalszej kolejności do utrwalania się błędów. Groźniejsze bywają skutki słabego słuchu, gdyż niedosłyszenie słów prowadzi do luki w wiadomościach i wadliwej wymowy.
Uczeń rozwiązując zadanie, albo zwiększa swój wysiłek myślowy, albo przerywa pracę w momencie kiedy czuje, że nie da rady rozwiązać zadania.
Gdy dziecko uczy się na przykład w dusznym pokoju czy klasie, gdzie brak jest tlenu, wówczas występuje zaburzenie w jego czynnościach umysłowych - trudno mu skupić uwagę, trudno przypomina sobie potrzebne wiadomości, łatwo popełnia błędy i dochodzi do fałszywych rozwiązań.
Bardzo charakterystyczne dla sytuacji trudnych jest to, że nie udaje się od razu czynności doprowadzić do końca dlatego potrzebne jest ponawianie prób, powtarzanie czynności albo zmienianie tak by zadanie doprowadzić do końcowego rozwiązywania. Dokonuje się to przede wszystkim metodą prób i błędów. W przeżywaniu trudności dużą rolę odgrywa nauczanie problemowe. Postawienie problemu i elementy sytuacyjne z nim związane prowadzą do ogólnej mobilizacji sil dziecka. Towarzyszą temu stany emocjonalne, wyrażające się zaciekawieniem. Badania psychologiczne nad analizą trudności doprowadziły do takiego stwierdzenia, że zadania praktyczne są dla uczniów trudniejsze, niż zadania sformułowane werbalnie. Podstawowe trudności w rozwiązywaniu zadań matematycznych pojawiają się więc wtedy, gdy powstaje konieczność samodzielnego myślenia abstrakcyjnego. Wśród trudności, jakie dane zadanie przysparza uczniom możemy wyróżnić:
Trudności związane z koncentracją uwagi na elementach istotnych dla rozwiązywanego problemu.
Trudności związane z brakiem planowania czyli przewidywania.
Z całą pewnością możemy stwierdzić, że trudności występujące w procesie ucznia się, zwłaszcza w młodszym wieku szkolnym, nie zawsze świadczą o brakach w dziedzinie myślenia uczniów, lecz o brakach w zakresie skupienia uwagi, umiejętności wyobrażenia sobie sytuacji wyrażonej werbalnie, a przede wszystkim o brakach odpowiednich umiejętności postępowania w toku rozwiązywania zadań.
Najwięcej trudności sprawia uczniom rozwiązywanie zadań typu problemowego oraz zadania na wyznaczenie relacji. Rozwiązywanie tych zadań wymaga wyższego poziomu abstrakcji i uogólnienia, sprawnych operacji myślowych oraz zmiany systemu działania. Trudności z jakimi spotykają się uczniowie w toku rozwiązywania typu rachunkowego związane są z rozwiązywaniem działań na odejmowanie liczb dwucyfrowych, zwłaszcza z użyciem nawiasów, ze sformułowaniem zadań w innej postaci, niż to ma miejsce w klasycznych słupkach.
Trudności związane z rozwiązywaniem zadań tekstowych możemy w znacznym stopniu likwidować przez to, że stwarzamy dziecku takie sytuacje, w których ono samo układa zadania. Przykładowo — można na stole utworzyć odpowiednią sytuację i udzielić dziecku potrzebnych objaśnień — umieszczamy obok siebie 3 filiżanki i 4 talerzyki i proponujemy dziecku, aby ułożyło zadanie tekstowe o kupowaniu tych przedmiotów. Dziecko musi ustalić cenę przedmiotów i ułożyć zadanie. Taka sytuacja zmusza go do wysiłku myślowego, porównania, kojarzenia. Rodzic może zmieniać sytuację zmniejszając lub powiększając zbiory przedmiotów. Nigdy nie narzucamy dziecku mojego sposobu rozwiązywania zadania.
W rozwiązywaniu zadań tekstowych obowiązuje zasada, że należy wychodzić od prostych zadań i przechodzić kolejno do coraz bardziej złożonych.
Najłatwiej jest uczyć matematyki małe dzieci, gdyż jak twierdzi Sawyer, one są bardzo samodzielne i dociekliwe. Czynności operowania zbiorami przedmiotów, a wiec przekształcanie, określanie, nazywanie nie sprawiają im większych trudności.
Bardzo ważną rolę w poznawaniu matematyki i likwidowaniu trudności pełnią zabawy i gry dydaktyczne. Umożliwiają one w dużym stopniu realizację zasady aktywności uczenia w procesie nauczania - uczenia się. Zabawy te mogą być stosowane nie tylko w szkole, ale także w domu. Można do tych zabaw wykorzystać przedmioty codziennego użytku, patyczki, szyszki, kasztany itp.
Pobudzenie aktywności uczniów, zachęcanie ich do wysiłku myślowego, przygotowanie zadań i materiałów do indywidualizowania pracy uczniów - są to nowe i trudne zadania jakie ma do spełnienia nie tylko nauczyciel, ale i rodzice.
Bibliografia:
Bandura L. : Trudności w procesie uczenia się . Warszawa 1970, PWS.
Hawlicki J. : Rozwijanie uzdolnień matematycznych. Warszawa 1960, PWS.
Hemmerling W. : Kierowanie rozwiązywaniem zadań matematycznych w klasach początkowych. Koszalin 1977.
Sawyer W.[W.J : Myślenie obrazowe w matematyce elementarnej.] Warszawa 1988.