PSYCHOLINGWISTYKA

Jednostka: Instytut Języka Polskiego

Prowadzący: dr Agnieszka Mikołajczuk

Kierunek: filologia polska

Specjalność: językoznawczo-literaturoznawcza

Rodzaj zajęć: wykład

Rok studiów: 1 studiów magisterskich uzupełniających

Liczba godzin: 14

Tryb: zaoczny

Przedmiot: specjalizacyjny

Semestr: II

Założenia i cele

Celem wykładu jest zapoznanie słuchaczy z problematyką z pogranicza psychologii i językoznawstwa, ze szczególnym uwzględnieniem tematów ważnych z punktu widzenia dydaktyki języka polskiego.

Warunki wstępne

Pierwszeństwo mają studenci wpisani na specjalizację nauczycielską.

Szczegółowy program zajęć

1. Przedmiot, historia i metodologia badań psycholingwistycznych. Psycholingwistyka wobec psychologii i językoznawstwa. Podstawowe pojęcia i terminy: mowa - języka - akt komunikacji; tekst i dyskurs; wiedza językowa - kompetencja językowa - kompetencja komunikacyjna. [2 godz.]

2. Elementy neurolingwistyki: budowa i funkcjonowanie mózgu w zakresie czynności odpowiedzialnych za mowę i myślenie. [2 godz.]

3. Pamięć - mowa - język. Wiedza językowa i wiedza o świecie w świetle wybranych teorii pamięci. Organizacja słownika umysłowego. [2 godz.]

4. Filogeneza języka: powstanie i rozwój języka ludzkiego. Język ludzi a język zwierząt. [2 godz.]

5. Ontogeneza języka: biologiczne i społeczne uwarunkowania rozwoju mowy dziecka. [2 godz.]

• Chomskiego i Piageta spór o język: natywizm i konstruktywizm (różne teorie podstaw języka naturalnego).

• Charakterystyka etapów rozwoju mowy dziecka (L. Kaczmaerek).

• Kulturowo-społeczne uwarunkowania mowy (teoria Basila Bernsteina i jej losy).

Wybrane zaburzenia mowy (np. jąkanie, dysleksja, dysgrafia i dysortografia - źródła, objawy, zalecenia wychowawcze i dydaktyczne). [2 godz.]

Bilingwizm, czyli podwójne życie człowieka dwujęzycznego (przyswajanie mowy a uczenie się języka - problemy glottodydaktyki, submersja i immersja, kompetencja kulturowa i komunikacja międzykulturowa). [2 godz.]

Metody oceny pracy studenta

• końcowe zaliczenie pisemne [90%]

• kontrola obecności [10%]

Szczegółowe wymagania zaliczenia

Test zaliczeniowy obejmuje zagadnienia omawiane na wykładach i prezentowane w lekturach.

Literatura obowiązkowa

1. Jean Aitchison, Ssak, który mówi. Wstęp do psycholingwistyki, Warszawa 1991 (roz. 1-3).

2. Jean Aitchison, Ziarna mowy. Początki i rozwój języka, tłum. Magdalena Sykurska-Derwojed, Warszawa 1999, [cz. I-III].

3. Badania nad rozwojem języka dziecka. Wybór tekstów, 1980, red. Grace Wales Shugar, Magdalena Smoczyńska, Warszawa (tu artykuły: Louise Bloom, Jeromego Brunera i R. Browna).

4. Zbigniew Bokszański, Andrzej Piotrowski, Marek Ziółkowski, Socjologia języka, Warszawa 1977 (roz.: Socjolingwistyczna teoria Basila Bernsteina).

5. Bokus B., 1991, Tworzenie opowiadań przez dzieci. O linii i polu narracji. Kielce.

6. Budohoska, Wanda, Grabowska, Anna, 1994, Dwie półkule - jeden mózg, Warszawa.

7. Diamond, Jared, 1998, Trzeci szympans. Ewolucja i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem, tłum. January Weiner, Warszawa [roz. 2, 8].

8. Dell Hymes, Socjolingwistyka i etnografia mówienia, [w:] Język i społeczeństwo, red. M. Głowiński. Warszawa 1980.

9. Leon Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1988.

10. Ida Kurcz,Dwujęzyczność, jej rodzaje i związane z nią problemy, [w:] tejże, Pamięć, uczenie się, język. Warszawa 1992.

11. Ida Kurcz, Język a psychologia, Warszawa 1992.

12. Ida Kurcz, Psychologia języka i komunikacji, Warszawa 2000.

13. Halina Pętlewska, Czytać wbrew genom. "Wiedza i Życie" 1996, nr 6, s. 41-44 ("Wiedza i Człowiek").

14. Halina Pętlewska, Eksplozja błędów. "Wiedza i Życie" 1995, nr 9, s. 1-5 ("Wiedza i Człowiek").

15. Halina Pętlewska, Pismo z syndromem. "Wiedza i Życie" 1995, nr 5, s. 1-4 ("Wiedza i Człowiek").

16. Józef Porayski-Pomsta, Psycholingwistyka, "Polonistyka", 1989, z. 7.

17. Józef Porayski-Pomsta, Umiejętności komunikacyjne dzieci w wieku przedszkolnym. Studium psycholingwistyczne, Warszawa 1994.

18. Katarzyna Rosner, Teoria języka i umysłu ludzkiego Noama Chomsky'ego i jej interdyscyplinarna doniosłość, [w:] Noama Chomsky'ego próba rewolucji naukowej. Antologia tekstów. Wyboru dokonała Katarzyna Rosner, Warszawa 1995, t. 1: Język i jego nabywanie, s. VII-LIII.

19. Barbara Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1987 (lub: Barbara Sawa, Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa 1990).

20. R. M. Seyfarth, D. L. Cheney, Czy małpy myślą? "Świat Nauki" 1993, nr 2.

21. Zbigniew Tarkowski, Jąkanie wczesnodziecięce, Warszawa 1992 (głównie cz. IV i V).

22. Anna Wierzbicka, Podwójne życie człowieka dwujęzycznego, [w:] Język polski w świecie, red. Władysław Miodunka, Warszawa 1990 (lub: Anna Wierzbicka, Moje podwójne życie: dwa języki, dwie kultury, dwa światy. "Teksty Drugie", 1997, z. 3).

23. Michał Zagrodzki, Słownik umysłowy, [w:] Psychologia a semiotyka. Pojęcia i zagadnienia, red. Ida Kurcz, Warszawa 1993, s. 178-190.

24. Tadeusz Zgółka, Warstwy świadomości językowej, [w:] Świadomość językowa - Kompetencja - Dydaktyka, red. Elżbieta Sękowska, Warszawa 1996.

Literatura uzupełniająca

1. Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław 1993.

2. Maria Bogdanowicz, Realność dysleksji - historia badań, terminologia, definicja [w:] Zaburzenia mowy. Mowa teoria-praktyka t.1/2001, red. S. Grabias, Lublin 2001.

3. Co to jest dysleksja? http://dysleksja.univ.gda.pl/o_dysl.htm

4. Ewa Dąbrowska, Wojciech Kubiński, Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego [w:] Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego, red. E. Dąbrowska, W. Kubiński, Kraków 2003.

5. Stanisław Grabias, Język w zachowaniach społecznych, Lublin 1994.

6. Maria Jagodzińska, Rozwój pamięci w dzieciństwie, Gdańsk 2003.

7. Bożydar Leon Kaczmarek, Mózg, język, zachowanie, Lublin 1994.

8. Maria Kielar-Turska, Eleonory Rosch koncepcja kategorii semantycznych. Badania własne [w:] Studia z psycholingwistyki ogólnej i rozwojowej, red. I. Kurcz, Wrocław 1983.

9. Janina Labocha, Dyskurs jako proces przekazywania wiedzy [w:] Dyskurs edukacyjny. Materiały z konferencji, red. T. Rittel, Kraków 1996.

10. George Lakoff, Mark Johnson, Metafory w naszym życiu, Warszawa 1988 - Wstęp Tomasza Piotra Krzeszowskiego.

11. Józef Porayski-Pomsta, Komunikacja językowa [w:] Nauka o języku dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 1999, s. 19-66.

12. Grace Wales Shugar, Dyskurs dziecięcy, Warszawa 1995.

13. Stereotypy i uprzedzenia, red. Z. Chlewiński, I. Kurcz, Warszawa 1992.

14. John R. Taylor, Kategoryzacja w języku. Prototypy w kategorii językoznawczej, Kraków 2001.

15. Michael Tomasello, Kulturowe źródła ludzkiego poznawania, Warszawa 2002.

16. Anna Wierzbicka, Język - umysł - kultura. Wybór prac, red. J. Bartmiński, Warszawa 1999 - jeden artykuł do wyboru.

17. Dorota Zdunkiewicz, Akty mowy [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław 1993, s. 259-270.

3

---