cd. wykładu 9…
Decydującym czynnikiem poprawy produktywności bazy surowcowej jest właściwy dobór odmian roślin uprawnych, przestrzeganie optymalnych terminów agrotechnicznych głównie siewu, sadzenia i zbiorów. Staranne wykonywanie zabiegów agrotechnicznych oraz intensyfikacja produkcji rolnej przez stosowanie optymalnego nawożenia, zabiegów ochrony roślin i regulację stosunków wodnych w glebie.
Struktura produkcji bazy surowcowej oznacza udział poszczególnych roślin uprawnych w strukturze zasiewu na terenie bazy, względny udział produkcji poszczególnych surowców w globalnym uzysku produkcji roślinnej. Duże znaczenie struktury produkcji w kształtowaniu profilu produkcji ma miejsce w przemyśle owocowo warzywnym. Właściwy dobór struktury produkcji surowców w tym przemyśle decyduje o strukturze produkcji finalnej zakładów przetwórczych i jest warunkiem pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnej zakładu oraz zapewnienia efektywności gospodarowania przedsiębiorstw a szczególnie zagwarantowania ciągłości produkcji.
Podaż surowców wyraża ilość produktów rolnych, którą uzyskano w rejonie zaopatrzenia i przeznaczono do przetwórstwa przemysłowego. Jest to więc produkcja globalna surowców pomniejszona o ilość surowców przeznaczonych na cele produkcyjne w gospodarstwach rolnych, spożycie naturalne producentów rolnych i ich rodzin oraz sprzedaż wolnorynkową, a także ubytki i straty.
W interesie sektora spożywczego i całego agrobiznesu leży wzrost przemysłowego przetwórstwa surowców rolniczych z ograniczeniem spożycia naturalnego i sprzedaży wolnorynkowej. Do czynników wpływających na rozwój bazy surowcowej roślinnej zaliczamy:
warunki naturalne, głównie klimat i glebę
strukturę agrarną rolnictwa
poziom kultury rolnej producentów
opłacalność produkcji surowców
zdolność produkcyjną zakładu przetwórczego i jego lokalizację
dostępność bazy surowcowej
podatność przewozową i wrażliwość technologiczną surowców
podaż siły roboczej do produkcji roślinnej
Warunki naturalne pełnią rolę pierwotnego czynnika produkcji w rolnictwie wpływającego szczególnie na produkcję roślinną, charakteryzują ją jakość gleb i ich przydatność do celów rolniczych, głównie ich struktura, odczyn, zasobność w składniki odżywcze i próchnicę, głębokość oraz nawodnienie. Drugim czynnikiem przyrodniczym jest klimat, który charakteryzuje temperatura, opady, nasłonecznienie i ruchy powietrza czyli wiatry. Mają one decydujące znaczenie dla produkcji roślinnej i jej rejonizacji. Postęp w zakresie uprawy roślin oraz wzrost uzbrojenia technicznego rolnictwa ograniczają wpływ warunków naturalnych na produkcję roślinną. Przykładem może być uprawa buraków cukrowych, będących roślinami o wysokich wymaganiach środowiskowych na glebach lekkich.
Poziom kultury rolnej określa wiedzę fachową producentów rolnych oraz ogólny poziom ich wyposażenia w środki produkcji. Warunkują one rozwój produkcji roślinnej a zwłaszcza roślin przemysłowych. Znajomość technologii uprawy, wysoki stopień mechanizacji prac polowych, stosowanie optymalnego nawożenia, przestrzeganie terminów agrotechnicznych i zasad ochrony roślin są konieczne do zapewnienia wysokiej i dobrej jakościowo produkcji oraz jej opłacalności.
Struktura agralna to udział we władaniu ziemią różnych sektorów własnościowych rolnictwa i różnych grup obszarowych gospodarstw rolnych. W niektórych branżach przemysłu spożywczego struktura agrarna pełni ważną rolę określającą rozmiar produkcji surowców roślinnych. Dotyczy to szczególnie upraw, które ze względu agrotechnicznych i ekonomicznych wymagają dużych areałów, np. rzepak czy zboża lub roślin pracochłonnych, np. warzywa, owoce, buraki cukrowe czy tytoń.
Opłacalność produkcji surowców wywiera decydujący wpływ na podaż tych surowców. Producenci surowców są zainteresowani powiększeniem ich produkcji jeżeli jest ona opłacalna.
Zdolność produkcyjna zakładu przetwórczego pobudza lub hamuje rozwój bazy surowcowej. Jeżeli zakład przetwórczy jest w stanie zagospodarować każdą ilość surowca, to ze strony zdolności produkcyjnej nie występują ograniczenia w rozwoju zaplecza surowcowego. Występuje dążenie do wzrostu podaży surowców. Ze względu na zmienność plonowania i podaży surowców rolnych wskazane jest by przemysł utrzymywał rezerwy mocy produkcyjnej. Przyjmuje się, że rezerwy te powinny wynosić od 10 do 25% średniej wieloletniej podaży surowców, przy czym najwyższą wartość przyjmuje się dla przemysłu owocowo-warzywnego, w którym podaż surowców podlega największym wahaniom.
Dostępność bazy surowcowej określa gęstość sieci szlaków komunikacyjnych i punktów skupu surowców. Duża gęstość szlaków komunikacyjnych i równomierne rozmieszczenie oraz zagęszczenie punktów skupu aktywizują produkcję i podaż surowców rolno-spożywczych. Sprzyja to rozwojowi bazy surowcowej. Przy tym obecnie w wyniku rozwoju transportu mniej ważna jest gęstość sieci punktów skupu. Stąd ogranicza się terenowe punkty skupu na rzecz punktów skupu przyfabrycznych i w ten sposób zmniejsza się koszty skupu.
Podatność przewozowa surowców oznacza ich odporność na ujemne oddziaływanie operacji transportowych. Im większa jest podatność przewozowa surowca tym większe są możliwości rozwoju bazy surowcowej i większy optymalny promień tej bazy, np. wysoką podatnością transportową wyróżniają się zboża a małą owoce zwłaszcza jagodowe czyli tzw. miękkie.
Wrażliwość technologiczna surowców oznacza ich odporność na warunki transportu i przechowywania, czyli podatność na psucie się. Im bardziej wrażliwy jest surowiec, tym krótsze muszą być trasy dowozu do przetwórni i tym krótszy powinien być okres ich przechowywania od zbioru do przerobu przemysłowego.
Podaż siły roboczej na potrzeby produkcji rolnej ma wpływ na rozwój produkcji roślin przemysłowych, szczególnie pracochłonnych w przypadku których zastąpienie pracy żywej pracą uprzedmiotowioną czyli maszynami nie jest możliwe. Dotyczy to szczególnie warzyw, owoców, tytoniu i niektórych ziół.
Baza surowcowa produktów zwierzęcych.
Rejon w którym realizuje się produkcję zwierzęcą na potrzeby surowcowe zakładu przemysłu spożywczego stanowi jego bazę surowcową. Podstawowe wielkości charakteryzujące bazę surowcową zwierzęcą to poza wymienionymi już cechami charakteryzującymi bazę surowcową roślinną są:
Pogłowie zwierząt gospodarskich, ich obsada i produkcyjność czyli wydajność; pogłowie zwierząt gospodarskich wyraża ilościowo czyli w sztukach stan chowanych i hodowanych w bazie surowcowej zwierząt przeznaczonych do uboju lub produkcji innych surowców w tym mleka, jaj, wełny, miodu, itp.
Obsada zwierząt gospodarczych wyraża pogłowie zwierząt przypadające na jednostkę powierzchni bazy surowcowej. W przypadku bydła, owiec i koni wskaźnik ten oblicza się w sztukach na jeden ha użytków rolnych a w przypadku trzody chlewnej w sztukach na jeden ha gruntów ornych; obsada zwierząt gospodarczych wyraża poziom wykorzystania produkcji roślinnej na cele produkcji zwierzęcej, wzrost obsady świadczy o intensywności produkcji rolnej i o możliwościach rozwoju tej produkcji oraz podaży surowców zwierzęcych.
Struktura pogłowia zwierząt gospodarskich określa udział poszczególnych gatunków, typów użytkowych i ras oraz grup użytkowych i wiekowych zwierząt w ogólnym stanie pogłowia. Wpływa ona na wielkość, strukturą i jakość produkcji przemysłu spożywczego.
Produkcja surowców zwierzęcych wyraża ilość produktów jaką uzyskuje się w trakcie cyklu produkcyjnego np. ilość żywca rzeźnego, jaj, mleka, itp. Wielkość ta wpływa na podaż surowców zwierzęcych, często jest ona odnoszona do zamkniętego okresu czasowego, np. roku.
Wydajność produkcji surowców zwierzęcych określa ich uzysk od jednej sztuki zwierząt produkcyjnych w jednostce czasu, np. w roku. Mierzy się ją np. udojem mleka od jednej krowy, ilością jaj uzyskanych od jednej nioski w ciągu roku tzw. nieśność kur lub przyrost żywca na jedną sztukę zwierząt. Wydajność produkcji czyli produkcyjność surowców zwierzęcych wpływa na rozmiary produkcji i jej efektywność.
Podaż produktów zwierzęcych to ich ilość oferowana na rynku, na podaż surowców zwierzęcych wpływa głównie wielkość ich produkcji zależna od następujących czynników:
Poziomu produkcji roślinnej;
Zasobów paszowych rolnictwa;
Możliwości ich uzupełniania;
Możliwości rozwoju produkcji zwierzęcych w gospodarstwach rolnych, limitowanych zasobami pasz;
stanem budynków inwentarskich;
stanem stada podstawowego i zasobów siły roboczej;
opłacalności produkcji zwierzęcej, struktury agrarnej rolnictwa, organizacji skupu i rozwoju usług związanych z produkcją zwierzęcą.