46. Architektura klasycyzmu w Polsce

Budowle klasycystyczne w Polsce głównie w Wielkopolsce i na Mazowszu. Większość architektów pochodziła z zagranicy.

Faza Stanisławowska 1764-1795

- nurt francuski 1764-1780, Ludwik XVI

- nurt rzymski 1780-1795, Stanisław August Poniatowski (mecenat królewski)

Okres Przejściowy 1795-1815

- arch. stanisławowska

- empire, styl Cesarstwa (styl Księstwa Warszawskiego)

Faza Królestwa Polskiego 1815-1930

- formy antyczne

- polonizacja (najbardziej monumentalny, portyki, wiejskie siedziby, styl dworkowy)

Główni przedstawiciele:

Efraim Schröger

- kościół ewangelicko-augsburski (Ducha Świętego), Toruń, 1755-56

- kościół karmelitów, Warszawa, 1761-83. Fasada - pierwszy przykład klasycyzmu na ziemiach polskich.

- dom Teppera, Warszawa, 1774. Wielkomiejska kamienica czynszowa, w przyziemiu część komercyjna.

- pałac Prymasowski, Warszawa, 1777-86. Założenie palladiańskie.

- kościół p.w. św. Jakuba, Skierniewice, 1779-81

Dominiki Merlini

- kaplica na Zamku Królewskim, Warszawa, 1774-77. Styl stanisławowski - mutacja stylu Ludwika XVI. Specyficzna kolorystyka.

- pałac Poniatowskich, Jabłonna, 1775-79

- Łazienki, Warszawa, 1774-93. Elewacja południowa.

- pałac Myślewicki, Warszawa, 1775-85

- Królikarnia, Warszawa, 1782-86. Podmiejski pałacyk, na planie centralnym z kopułą.

- katedra, Płock, 1787. Fasada.

Jan Chrystian Kamsetzer

- sala Rycerska, Ansamblowa, Tronowa i Pokój Marmurowy na Zamku Królewskim, Warszawa, l. 70-80 XVIII w.

- pałac Radolińskich, Sierniki, 1786-89. Plan prostokąta z 4-kolumnowym portykiem, zaprzeczenie form barokowych we wnętrzu, kondygnacja reprezentacyjna na piętrze. Typ siernicki.

- pałac Kryckich, Siedlce, 1788-90

- pałac Tyszkiewiczów, Warszawa, 1786-92. Pałac miejski, salon z dekoracją sztukatorską - nawiązanie do stylu braci Adam.

- pałac Raczyńskich, Warszawa, 1787-89

- Łazienki, Warszawa, 1788. Elewacja północna - bardziej surowa i linearna.

- Teatr na Wodzie, Łazienki, Warszawa, 1788-91

- kościół p.w. św. Doroty, Petrykozy, 1791-95. Dzieło awangardowe, użycie jak najprostszych form.

Szymon Bogumił Zug

- kościół ewangelicki, Warszawa, 1777-79. Surowy klasycyzm, wzorce antyczne, kopuła z latarnią - naśladowanie Panteonu.

- kościół i ratusz, Kock, 1778-82

- pałac Potockich, Natolin, 1780-81. Założenie palladiańskie.

- kamienica Roeslera, Warszawa, 1784-87. Parter przeznaczony na cele komercyjne.

Stanisław Zawadzki

- pałac Ogińskich, Siedlce, 1776-82. Założenie palladiańskie.

- pałac Skórzewskich, Lubostroń, 1795-1800. Nawiązanie do willi Rotundo.

- pałac Gorzeńskich, Dobrzyca, 1795-99. Na rzucie węgielnicy, wejście w miejscu styku dwóch prostokątów.

- pałac Gorzeńskich, Śmiełów, 1797-00. Założenie palladiańskie.

Wawrzyniec Gucewicz

- katedra, Wilno, 1783-98. Antyk rzymski, jedyny gmach sakralny o charakterze monumentalnym.

- ratusz, Wilno, 1785.

Jakub Kubicki

- pałac Małachowskich, Białaczew, 1797-00. Założenie palladiańskie.

- pałac Ossolińskich, Sterdyń, 1797-06

- pałac Badenich, Bejsce, 1802

- kościół p.w. św. Jadwigi, Mokobody, 1798-17. Zredukowana wersja Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie.

- rogatki mokotowskie i grochowskie, Warszawa, 1816-18. Wgłębny portyk.

- Belweder, Warszawa, 1819-22. Doskonałe proporcje, kompozycja, założenie palladiańskie.

Chrystian Piotr Aigner

- kościół p.w. św. Anny, Warszawa, 1786-88. Fasada, przykład palladianizmu w architekturze sakralnej (chodzi o łuki)

- kościół p.w. WNMP, Puławy, 1800-03

- pałac Morskich, Zarzecze, 1817-19

- pałac Namiestnikowski, Warszawa, 1818-19. „Miejski klasycyzm”, blisko neorenesansu.

- kościół p.w. św. Aleksandra na Pl. Trzech Krzyży, Warszawa, 1818-25. Nawiązanie do Panteonu.

- kościół św. Aleksandra, Suwałki, 1819-29

Antonio Corazzi

- pałac Staszica, Warszawa, 1820-23. Kompozycja wywodząca się z baroku, podcieniowe przyziemie.

- pałac Mostowskich, Warszawa, 1823-24

- Bank Polski, Warszawa, 1825-28. Jednolita zabudowa, zaokrąglony narożnik, czysty palladianizm.

- pałac Ministra Skarbu, Warszawa, 1825-28. Harmonijne powiązanie gmachów.

- Teatr Wielki, Warszawa, 1826-33. Ostatni monumentalny budynek wzniesiony przed Powstaniem Listopadowym, korpus kaskadowo zryzalitowany, kolumnowe portyki.

Styl Stanisławowski - mutacja stylu Ludwika XVI. Biel, złoto - charakterystyczna kolorystyka, lekkość, rokoko. Styl przejściowy.

Klasycyzm, nurt awangardowy - eksperymenty z bryłą, odpowiednik francuskiej architektury rewolucyjnej, podstawą antyk, geometryzacja, funkcjonalność np. kościół ewangelicki w Warszawie.

Neoklasycyzm, styl Królestwa Polskiego - budynki użyteczności publicznej, nawiązanie do antyku rzymskiego, wieńce, girlandy, dojrzały klasycyzm,

Klasycyzm, nurt antykizujący - np. katedra wileńska, Teatr na Wodzie, Świątynia Sybilli w Puławach.

Palladianizm - zastępczy nurt wobec baroku, odwołania renesansowe, jeszcze nie klasycyzm, surowość, symetria, nienaganne proporcje.

Założenie palladiańskie - do korpusu głównego dostawione skrzydła połączone z głównym budynkiem łącznikami po prostej, po półkolu, pod kątem prostym.