Fundusz celowy jedną z form organizacyjno-prawnych jednostek należących do finansów publicznych. Są stworzone do finansowania takich zadań należących do organów publicznych (państwowych lub samorządowych), które mogłyby być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy stworzyć odrębne budżety.
Cechy funduszu celowego(5):
- powoływany celowo
- ściśle określony przedmiot finansowania
- zasada ciągłości( środki można wykorzystać w innych latach)
- musi być powołany ustawowo
- dopływ środków musi mieć charakter stały
Funkcje funduszu celowego:
- Alokacyjną- polegająca na alokacji zasobów gospodarczych wykorzystując mechanizm administracyjny,
- Redystrybucyjną- polegającą na zmianach w proporcjach wykorzystania dochodu narodowego poprzez przymusową ingerencję w dochody osób i podmiotów gospodarczych lub poprzez dobrowolną rezygnację przez te podmioty z części dochodów na rzecz funduszy,
- Mobilizacyjną- czyli sprzyjanie powiększaniu środków publicznych, zwłaszcza w sytuacjach, gdy nie jest to możliwe przy użyciu tradycyjnych instrumentów fiskalnych,
- Racjonalizacji wydatków publicznych- odnoszącą się do stabilizacji hierarchii zadań i celów.
Różnice między budżetem a funduszem celowym(5):
- przedmiot finansowania:
budżet: ogólny
fundusz celowy: ściśle określony
- okres finansowania
budżet: roczny
fundusz celowy: nieokreślony
- ciągłość finansowania
budżet: brak
fundusz celowy: zapewniona
- możliwość akumulacji środków finansowych po roku finansowym
budżet: brak
fundusz celowy: istnieje
- zasady gosp. Finansowej
budżet: sztywne
fundusz celowy: elastyczne
- możliwość mobilizacji(zwiększania) dochodów:
budżet: minimalne
fundusz celowy: znaczne
Przykłady funduszy celowych(~4):
- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
- Fundusz Pracy
- Fundusz Administracyjny
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
- Fundusz Prewencji i Rehabilitacji
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest państwowym funduszem celowym, powołanym w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Dysponentem FUS jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Finansowany głównie z wpływów ze składek ale także ma inny wpływy, w których dominuje dotacja z budżetu państwa.
W skład ubezpieczeń społecznych wchodzą 4 rodzaje ubezpieczeń:
- emerytalne ( 9,76% płaci pracownik, 9,76% pracodawca = 19,52%)
- rentowe (6% pracodawca, 1,5% pracownik)
- chorobowe (2,45% pracownik)
- wypadkowe (do 3% z hakiem, w całości pracodawca, poziom ubezpieczenie zależy od ryzyka)
Ubezpieczenie emerytalno-rentowe
Zgodnie z art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są np.:
- pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów,
- osobami wykonującymi pracę nakładczą,
- osobami pobierającymi stypendium sportowe.
Ubezpieczenie emerytalne, stanowi najważniejszą część systemu ubezpieczeń społecznych. Płatnicy składek z tego tytułu zapewniają sobie dochody po osiągnięciu tzw. wieku emerytalnego, czyli 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Wyjątek przy ustalaniu wieku emerytalnego stanowią osoby zatrudnione na stanowiskach w branżach wymienionych w Ustawie.
Ubezpieczenie rentowe gwarantuje świadczenia w przypadku trwałej utraty zdolności do osiągania dochodu z pracy, wtedy potocznie mówimy o rencie, bądź z tytułu śmierci żywiciela rodziny, wówczas mówimy o rencie rodzinnej.
Ubezpieczeniem z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych objęci są, m.in., pracownicy, osoby zatrudnione na umowę zlecenia oraz osoby prowadzące własną działalność gospodarczą.
Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują osobie objętej tym ubezpieczeniem . Są to:
- zasiłek chorobowy
- świadczenie rehabilitacyjne
- zasiłek wyrównawczy
- jednorazowe odszkodowanie
- renta z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
- renta szkoleniowa
- renta rodzinna
- dodatek pielęgnacyjny
- pokrycie kosztów leczenia
Ubezpieczenie zdrowotne
Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają:
- Pracownicy
- Osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych
- Emeryci i renciści
- Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą
- Niektóre grupy osób, np. osoby bezrobotne zarejestrowane w urzędzie pracy, pobierające zasiłek z opieki społecznej
Fundusz pracy - państwowy fundusz celowy, który działa od 1990 roku.
Cel działania - promocja zatrudnienia, aktywizacja zawodowa, łagodzenie skutków bezrobocia.
Źródło dochodów - obowiązkowe składki opłacane przez pracodawców za zatrudnionych pracowników i przez osoby prowadzące firmy oraz dotacje z budżetu państwa i budżetu UE.
Przeznaczenie - zasiłki dla bezrobotnych, prace interwencyjne, roboty publiczne, szkolenia i przekwalifikowywanie bezrobotnych.
System ubezpieczeń społecznych:
3 filary:
I - zreformowany ZUS
II - OFE, obowiązkowy dla roczników 69 wzwyż
III - zupełnie dobrowolny, indywidualne konta emerytalne(nie płacimy podatku belki! Chyba, że chcemy wcześniej wypłacić pieniądze)
Rodzaje świadczeń(3 przykłady):
- wypłata rent/emerytur
- zasiłek wyrównawczy
- zasiłek chorobowy
Cel ubezpieczeń społecznych - polega zapewnieniu świadczeń w wypadkach, w których człowiek nie może zapewnić sobie i swojej rodzinie środków utrzymania.
Czynniki podczas wyboru OFE:
- ! stopa zwrotu(stopa zysku)
- wielkośc aktywów funduszu
- opłaty
2 metody powiązania z budżetem państwa:
- metoda brutto - budżetowe - całość dochodów jest ujęta
- metoda netto - pozabudżetowe
Od nowego roku funkcjonują tylko fundusze państwowe, nie ma już funduszy celowych jst!
!zmiany jakie nastąpiły: co zlikwidowano, co nowego, jakie są różnice
!2-3 cechy agencji wykonawczej
!Czym jest budżet ue, zasady(pokrywają się z naszym budżetem oprócz: nie dopuszcza się deficytu)
!Dochody unii