Powstanie styczniowe.
Klęska Rosji w wojnie z Turcją 1853-56r dowiodła zacofanie armii, słabość oraz uświadomiła wprowadzenie reform. W politce nastąpiła tzn. odwilż 1856-60 :
*rozluźnienie cenzury
*ożywiła się polityka
*w Warszawie wybuchały demonstracje, chcące przywrócenia autonomii Królestwu
Rosja w 1861r wprowadziła stan wojnny. 8 kwietnia 1861r Rosjanie zabili 100 manifestujących na placu Zamkowym w Warszawie oraz rozgromili świątynie (Św. Przymierze rozwiązane).
Samorzutnie powstawały kółka spiskowe.
Biali - chceli pokojowych manifestacji, działań dyplomatycznych, pomocy zachodnich cesarstw (zamożna szlachta i mieszczaństwo)
Czerwoni - chceli powstania (uboższa ludność mieszczańska, część szlachty)
W 1862r Czerwoni utworzyli Komitet Centralny Narodu (ok 20 tys zaprzysiężonych)
własna administracja, policja, ściąganie podatko od ludności. Wszystko było tajne, istniało podziemne państwo polskie. Na to wladze rosyjskie zooranizowały tzn. BRANKĘ z 15 na 16 stycznia w Warszawie (pobór do wojska rosyjskiego, wg list imiennych) wydana przez Wielopolskiego.
Komitet Centralny Narodu wyznaczył wybuch powstania na 22 stycznia 1863r . Przekształcił się w Rząd Narodowy i ogłosił manifest :
*wezwanie do walki
*zniesienie pańszczyzny
*ziemia dla chłopów na własność
*przydział gruntów bezrolnym z dóbr narodowych pod warunkiem udziału w walce.
Jednakże to nie przyniosło oczekiwanych skutków. Car wydał ukaz nadaniu chłopom ziemi bez udziału w walce (3marca). Mimo że Biali przyłączyli się do powstania, to brak broni, przewaga liczebna wroga i uwięzienie Traugutta (kwiecień) doprowadziła do końca walk zimą 1864r.
Bilans powstań.
Powstania były jedynie sprzeciwem przeciwko polityce zaborców. Mała liczba powstańców polskich doprowadziła, że Żadne z powstania nie miało szans na zwycięstwo. Powstania dały jedynie pretekst państwom zaborczym do usunięcia autonomi Królestwa.
Wiele wartościowych ludzi ginęło lub zostało zsyłanych na Syberię, udawało się na emigrację.
Jednakże ukształtowała się polska świadomość narodowa. Powstania były również ważne dla Litwy i Białorusi, które poparły Polaków, jak i również przyspieszyły proces odrodzenia narodowego.