Kazimierz Wielki

Następcą Władysława Łokietka i dziedzicem korony został jego syn- Kazimierz Wielki, przed którym stanęły następujące problemy:

-problem krzyżacki Karol

-problem pretensji J.Luksemburczyka

Kazimierz nie był pozbawiony sojuszów. Jego sojusznikiem był władca Węgier- Karol Robert, żoną którego była siostra Kazimierza- Elżbieta Łokietkówna. Kazimierz zdawał sobie sprawę z tego, że królestwo nie jest w stanie rozwiązać swoich problemów środkami militarnymi. Korzystając z mediacji władcy Węgier przystał na przedłużenie rozejmu i rozmowy pokojowe. Do rokowań doszło w Wyszehradzie(Węgry). Stronami rozmów byli: Zakon Krzyżacki, Jan Luksemburski, Karol Robert i Kazimierz. Zjazd miał miejsce w 1335 r.(I zjazd). W trakcie tego zjazdu J. Luksemburski (władca Czech )zrzekł się pretensji do korony polskiej w zamian za 20 tyś. kop groszy praskich. Jednocześnie J. Luksemburski chciał uzyskać zrzeczenie się praw Kazimierza do Śląska.Na tym samym zjeździe król węgierski Karol Robert i król czeski Jan Luksemburski orzekli wyrok przyznający Polsce Kujawy pod warunkiem zrzeczenia się przez Kazimierza Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej na rzecz Krzyżaków.

Jeśli chodzi o Krzyżaków, Kazimierz nie chciał zrezygnować ze swych uprawnień do Pomorza Gdańskiego. Ponownie odwołał się do drogi procesowej. Proces taki miał miejsce w neutralnej Warszawie w 1338 r. i toczył się do roku 1339. Trybunał obradujący w Warszawie pod przewodnictwem legata papieskiego skazał Krzyżaków na zwrot zagrabionych ziem(Pomorza i ziemi Chełmińskiej ) i zapłacenie wysokiego odszkodowania. Ale wyrok miał tylko znaczenie moralne, ponieważ Krzyżacy wnieśli apelację do papieża.

W 1339 r. miał miejsce II zjazd w Wyszehradzie. W trakcie tego zjazdu zapadły następujące postanowienia:

-jeśli by Kazimierz zszedł z tego świata bez dziedzica, wówczas królem Polski miał zostać syn Karola Roberta i E. Łokietkówny - Ludwik

-władca węgierski zobowiązywał się w zamian poprzeć roszczenia Polski w stosunku do Krzyżaków oraz udzielić poparcia dla polskich praw na Rusi Halickiej.

Prawa Kazimierza na Rusi Halickiej wyglądały w następujący sposób: Księciem halickim był Bolesław Jerzy Trójdenowicz z mazowieckiej lini Piastów. Władca ten zmarł bezpotomnie, a więc Kazimierz uchodził za jego prawowitego spadkobiercę. W trakcie procesów z Krzyżakami zaczyna się wykształcać pojęcie Korony Królestwa Polskiego, jako instytucji prawnej niezależnej od osoby władcy. Tak więc w trakcie procesów w Warszawie świadkowie operują argumentacją, że Pomorze jest ziemią przynależną do Korony Polskiej. W poprzednim procesie w Inowrocławiu, operowano argumentacją, że Pomorze było dziedzictwem rodu piastowskiego. W trakcie ekspansji na Ruś Halicką, aczkolwiek używano pojęć z prywatnego prawa spadkowego, to jednak ziemie te po przyłączeniu nie były prywatną własnością władcy, lecz ziemiami przyłączonymi do Korony K.P.Pojęcie Korony odpowiadały naszym pojęciom państwa lub najwyższego urzędu sprawowania władzy. Korona stanowiła konstrukcję prawną - osobę prawną niezależną od osób fizycznych. Ekspansja na Ruś była zgodna z interesami państwa(zwiększenie dochodów państwa skarbu ), zgodna z interesami możnowładztwa Małopolskiego, które spodziewało się nadań i majątków na tamtych terenach, było także zgodne z interesami mieszczaństwa Małopolskiego (Kraków), możliwość bezpiecznych i korzystnych kontraktów handlowych. Zaangażowanie się Kazimierza w sprawy ruskie(1340 - 1351), a także konflikt o Śląsk z Luksemburgami(1341-1345) w jakiś sposób rozproszyły siły Królestwa. Tak więc w 1343 r. Kazimierz został niejako zmuszony do podpisania z Krzyżakami pokoju wieczystego w Kaliszu. Mocą tego pokoju Pomorze Gdańskie miało być wieczystą jałmużną dla Zakonu Krzyżackiego, natomiast Polska odzyskiwała Kujawy .Prawie wszyscy książęta śląscy pozostali lennikami Jana Luksemburskiego także po jego rezygnacji z praw do korony polskiej. Weszli tym samym w skład królestwa czeskiego. W oporze trwał tylko książę świdnicki Bolko popierany przez Kazimierza Wielkiego. Doprowadziło to do kilkuletniej wojny polsko- czeskiej, w czasie której wojska Kazimierza operowały na Śląsku, a Czesi atakowali Kraków.

W 1348 r. został zawarty z Czechami pokój w Namysłowie, mocą którego potwierdzono przynależność Śląska do Korony Czeskiej, zaś Luksemburgowie ponownie zrzekli się pretensji do korony polskiej i Mazowsza, które częściowo zostało włączone do Polski częściowo stało się lennem. Na odcinku płd. - wsch. w 1351 r. ostatecznie udało się przyłączyć Ruś Halicką do Polski. Obszar Rusi Halickiej był w tym czasie obszarem konfliktów między Polską a Litwą. I nie toczono wojny z Rusią Halicką, lecz prowadzono wojny o Ruś Halicką.(1349-1351) Jednym, ostatnim zapamiętania wydarzeniem jest traktat sukcesyjny między Ludwikiem Węgierskim i Kazimierzem z 1355 r. Traktat sukcesyjny został poparty przez stany polskie w zamian za gwarancje, jakich udzielił sukcesor szlachcie polskiej (przywilej w Budzie 1355 r.)

Podsumowanie polityki zagranicznej Kazimierza Wielkiego (czy udało mu się coś osiągnąć?)

Kazimierz Wielki chciał zjednoczyć kraj w sposób prawny i administracyjny. W polityce wew. opierał się on na typowych strukturach monarchii stanowej. Dla swoich poddanych był naturalnym panem i dziedzicem tej ziemi, miał obowiązek obrony, władzę sądzenia i karania.Monarchia działała w ramach prawa i poprzez prawo. Kazimierz wprowadził nowy system zarządzania państwem. Jednostkami podziału administracyjnego były ziemie. Władza centralna była w rękach króla, kanclerza, podkanclerza, marszałka korony i marszałka dworskiego. 9panowie małopolscy ). Władza terytorialna była sprawowana przez wojewodów i kasztelanów(szlachta)-były to urzędy ziemskie i zagwarantowane były tylko dla szlachty danej ziemi. Władza lokalna była sprawowana przez starostów, którzy mieli uprawnienia administracyjne i sądownicze(powoływanych i odwoływanych przez króla). W czasach K. Wielkiego skodyfikowano prawa, osobno dla Wielkopolski, osobno dla Małopolski, były to tzw. statuty wiślicko - piotrkowskie(1346 - 1347 ). Prawa te umocniły władzę królewską. W czasach Karola sprawnie działał aparat podatkowy. Do obrony kraju zobowiązani byli rycerze, to ich jednak nie wyłączało z powinności podatkowej. Ponadto podatki płaciły miasta, sołtysi, król również czerpał dochody z myt i ceł.(za uzyskane pieniądze król budował zamki zabezpieczające go od granicy czeskiej). Monarcha prowadził także politykę gospodarczą. Liczne miasta tamtego okresu uzyskały lokację na prawie niemieckim, jednocześnie miastom przyznawano prawo składu i prawo drogi.

Chłop płacił czynsz za użytkowanie ziemi, aby mieć pieniądze sprzedawał żywność w mieście. Miasta z kolei oferowały towary i usługi wytwarzane przez handel i rzemiosło. Wreszcie rycerstwo i duchowieństwo poprzez czynsze samo posiadało pieniądze i mogło kupować towary.

W czasach K. Wielkiego możemy mówić o Polsce IV stanów(państwo K. Wielkiego było monarchią stanową). Każdy ze stanów miał swoje uprawnienia, powinności, swoją organizację wew. i swój system prawny.

-Duchowieństwo podlegało prawu kanonicznemu, posiadało strukturę org. w postaci episkopatu, ewentualnie zgromadzeń zakonnych .Stan ten prowadził ludzi do zbawienia wiekuistego.

- Rycerzem szlachcicem mógł być tylko ten, kto urodził się z ojca szlachcica i matki szlachcianki. Z reguły szlachcic posiadał ziemię na prawie rycerskim , co zobowiązywało go do służby wojskowej na koszt własny( istniało przekonanie, że wszyscy posiadacze ziemi byli zobowiązani do służby wojskowej). Rycerstwo było zorganizowane w ziemie(rycerstwo ziemi sieradzkiej, łęczyckiej, każda ziemia miała własną chorągiew) . Istniały również rycerskie org. rodowe, ale regułą było rycerstwo ziemskie. W Polsce nie istniała drabina zależności, wszyscy mieli jednego suwerena - monarchę.

- Mieszczaństwo - prawo niemieckie, własny samorząd, z czasem przejmujący uprawnienia wójtowskie(zróżnicowany majątkowo, mający jedno prawo miejskie ).

-chłopi- położenie prawne tego stanu regulowały dokumenty lokacyjne.Mocą tych dokumentów posiadali prawo do samorządu i możliwość swobodnego opuszczania wsi.(mający jednakowe prawa i obowiązki ) Wszystkie stany miały poręczoną nienaruszalność życia i mienia. Członkowie wszystkich stanów cieszyli się wolnością osobistą.

-Niektórzy wyodrębniają, że istnieje V stan- Żydzi.

Sądownictwo zostało zreformowane według podziału stanowego. Dla rycerza funkcjonowały sądy ziemskie.Ważne zmiany zaszły w sądownictwia miejskim. Najwyższą instytucją dla mieszkańców miast był sąd królewski.

W czasach K. Wielkiego doszło do oddzielenia pojęć prawnych. W tym czasie pojawiło się pojęcie państwa jako bytu niezależnego od osoby władcy i nazywało się Corona Regni Polonia. Korona wieńczyła korpus praw królestwa. Natomiast władca był tylko kimś w rodzaju fizycznej personifikacji korony- obok tego, że był źródłem praw królestwa, był również ich wykonawcą. W tym czasie w Polsce ufundowany został Uniwersytet Krakowski(1364 r. ), z silnym wydziałem prawa, zaś na wydziale prawa obowiązywały tradycje prawa rzymskiego, i był on pod silnym wpływem realistów( istnieją jedne niezmienne idee, a byty fizyczne są przejawem istnienia tych idei ) .

Ówczesną politykę prowadzono przede wszystkim w kategoriach dynastycznych: słusznych bądź niesłusznych praw do korony. Drugą kategorią prowadzenia działań politycznych była walka w obronie wiary. Trzecią kategorią było tłumienie buntu poddanych. Były to wojny usprawiedliwione. W czasach Karola mamy wyraźne przejście od patrymonium do monarchii stanowej, gdzie państwo jest konstrukcją prawną: Corona Regni Polonia - Korona Królestwa Polskiego. Ziemie należą do korony a nie do władcy. Władca nie może jej już dzielić, nie może ją dowolnie dysponować (korona staje się urzędem )

---