MIKOŁAJA DOŚWIADCZYŃSKIEGO PRZYPADKI
OPRACOWANIE DO ,,CZĘŚCI II ”cz. 1
1.UTOPIA I MIT STANU NATURY J.J. ROUSSEAU
a. Utopia-historia i rozwój:
Druga księga ,,Doświadczyńskiego” posiada kształt typowej utopii oświeceniowej, gatunku powieściowego, który w XVIII wieku osiągnął szczególną popularność. W tradycji europejskiej sięga on starożytności- słynnej ,,Rzeczypospolitej” Platona, opisu doskonałego państwa rządzonego przez filozofów. Narodziny nowożytnej utopii jako gatunku literackiego przypadają na czasy Odrodzenia, kiedy to powstaje ,,Utopia” Tomasza Moore'a. Od niej to powstał termin ,,utopia” , a samo słowo z greckiego znaczy ,,nigdzie”- kraj w rzeczywistości nie istniejący. Inne XVII-wieczne utopie to ,,Miasto Słońca” Campanelli i ,,Nowa Atlantyda” Bacona.
W czasach oświecenia zapomniano o nazwie ,,utopia”, zastąpiły ją popularne voyages imaginaires (fantastyczne podróże), dopiero wiek XIX zacznie używać utopii jako terminu literackiego. Osiemnastowieczne utwory tego typu to relacje podróżnicze do nieistniejących lądów i wysp, często można w nich spotkać elementy robinsonady. Powieści te ulegają w XVIII w. przemianie: zamiast utopii politycznych, przedstawiających idealny ustrój państwa, pojawiają się utopie edukacyjne , w których nowa etyka , wychowanie człowieka według ,,praw natury” uzyskują rangę pierwszoplanową.
b.Filozofia J.J. Rousseau:
Ten francuski myśliciel głosił powrót do stanu natury. Swoje poglądy wyłożył w kilku dziełach :
,,Rozprawa o naukach i sztukach”- potępienie cywilizacji, powrót do natury. Twierdził , iż w okresie przedspołecznym człowiek żył szczęśliwie na tle natury w doskonałej harmonii wartości wewnętrznych . Powstanie własności, rozwój cywilizacji spowodował degenerację form wzajemnego współżycia , w stosunki międzyludzkie wkroczyła zawiść, nienawiść, przemoc, wojny. Doszło do rozpadu pierwotnej harmonii. Powrót do źródeł, do stanu natury nie oznaczał porzucenia miast i cywilizacji, lecz miał pomóc człowiekowi w indywidualnej realizacji i przeżyciu ładu moralnego, odtworzeniu pierwotnej harmonii, uznaniu wartości autentycznych .Człowiek ma znów stać się człowiekiem natury- ma we własnym wnętrzu mieć zasady postępowania. Człowiek człowieka- jest wytworem cywilizacji i społeczeństwa, w opinii innych ludzi szuka uzasadnienia dla swoich poczynań.
,,Emil” i ,,Julia, czyli nowa Heloiza”- tu wyłożył swoje poglądy edukacyjne i pedagogiczne. Wychowanie powinno być naturalne- powinno rozwijać tylko to, co leży w psychice ludzkiej. Natura każdego jest indywidualna, więc wychowanie też powinno być indywidualne, bez schematu. Natura człowieka jest duchowa i cielesna, więc wychowanie winno objąć też cielesny rozwój człowieka. W ,,Julii, …” (to powieść w listach) ukazał emocjonalne czynniki osobowości ludzkiej , podkreślił rolę bezpośrednich więzi międzyludzkich , głosił pochwałę życia w ścisłym związku z przyrodą.
,,Umowa społeczna” i ,,Uwagi nad rządem polskim”- filozofia społeczna ma za zadanie ustalenie ustroju idealnego, zbliżonego do natury, dążył do państwa wolności i równości. W ,,Uwagach …” z inspiracji M. Wielhorskiego, wysłannika konfederacji barskiej, stworzył program dość umiarkowany i proponujący zmiany ewolucyjne do ustroju bardziej demokratycznego.
c. XVIII-wieczne utopie i robinsonady:
Przygody Telemaka Fenelona,
Podróże Guliwera Swifta ,
Nowy Robinson Cruzo Defoe
Listy perskie Monteskiusza
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki I.Krasickiego,
Wojciech Zdarzyński Krajewskiego,
Podolanka Krajewskiego.
d. Jaka utopia?
Utopia wypełnia braki cywilizacji świata zastanego. Utopia literacka to ukazanie wizji świata doskonałego, antytetycznego wobec świata rzeczywistego, który fantazja pisarska umieszcza poza przestrzenią i czasem historycznym, na nieznanych wyspach, wśród bajecznych ludów, czy wręcz w przestworzach poza ziemskich . Konstrukcji tej patronuje czynnik intelektualny -tzn. idea ustroju polityczno-społecznego zaproponowanego w dziele oraz czynnik fantastyczny , czyli wyobraźnia obmyślająca fabułę. Utopia zawsze dotyczy przestrzeni wyizolowanej: Eden w Biblii, Nowe Jeruzalem , Arkadia, wyspa Feaków, Eldorado, Atlantyda.
4 elementy charakterystyczne dla utopii:
Artystyczne traktowanie treści, tzn: wizja Nipu nie jest programem politycznym Krasickiego,
Organizacja społeczeństwa,
Intencjonalna doskonałość ustroju,
Brak takiego ustroju w rzeczywistości współczesnej.
2