WSTĘP
Szybkość zmian zachodzących w otoczeniu wymusza na przedsiębiorstwach ciągłe dostosowywanie się, której alternatywą jest przegrywanie na coraz bardziej konkurencyjnym rynku.
Dziś już nie wystarczy tanio wytwarzać produkty o wysokiej jakości, trzeba także zwracać uwagę na obsługę klienta oraz przepływ produktów i informacji. Takie pojęcie jak logistyka, nie powinno być obce, żadnemu przedsiębiorstwu.
Według M. Gołębiowskiej logistyka- to zarządzanie łańcuchem dostaw, definiowane wcześniej w strategii militarnej sposobem najkrótszego w czasie i przestrzeni przemieszczania ładunków.
Europejska konferencja ministrów transportu uważa, że logistyka- to zsynchronizowane techniki kontroli przepływu towarów, przemieszczanych i składowanych w procesie dystrybucji (wyroby gotowe lub ich części), produkcji (produkcja w toku) i zaopatrzenia (surowce)
Według Council of logistics management w USA logistyka- jest terminem opisującym proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta
Zadania stawiane logistyce:
Koordynacja przepływu surowców, materiałów do produkcji wyrobów gotowych do konsumentów,
Minimalizacja kosztów tego przepływu,
Podporządkowanie działalności logistycznej wymaganiom obsługi klienta.
Zarządzanie tak rozumianymi przepływami może się odbywać w skali makroekonomicznej, jak również mikroekonomicznej.
Logistyka mikroekonomiczna to przede wszystkim logistyka podmiotu gospodarującego, logistyka w przedsiębiorstwie.
Makroekonomiczne ujęcie procesów logistycznych- to przede wszystkim modelowe odwzorowanie realnych strumieni przepływu dóbr w gospodarce od źródeł ich pozyskania z przyrody, przez kolejne fazy przetwórstwa, aż do końcowych ogniw popytu finalnego: konsumpcyjnego i inwestycyjnego.
Współczesna logistyka to wolnorynkowa koncepcja kształtowania gospodarki przedsiębiorstw podnosząca konkurencyjność i efektywność ich funkcjonowania, szeroko stosowana w krajach o rozwiniętej gospodarce.
Z całokształtu przepływu dóbr w gospodarce można umownie wyodrębnić kilka podstawowych faz:
Faza I- obejmuje pozyskanie surowców z przyrody i ich zagospodarowanie. Dotyczy ona przemysłu wydobywczego, leśnictwa, rybołówstwa. Produktem tej fazy są surowce pierwotne, które stają się przedmiotem, przetwórstwa w kolejnych fazach procesów przepływu. Tylko niewielka cześć surowców w postaci nieprzetworzonej trafi bezpośrednio do spożycia. Z punktu widzenia procesów logistycznych w tej fazie mamy do czynienia zarówno ze strumieniami przepływu surowców, jak i z gromadzeniem zapasów w postaci produktów gotowych w przedsiębiorstwach wydobywczych (węgiel), rolnych, leśnych.
Faza II- obejmuje procesy przetwarzania surowców w materiały o różnym stopniu przetworzenia. Do typowych gałęzi wytwórczych w tej fazie należą: hutnictwo żelaza i stali, przemysł chemiczny, drzewny. Fazę tę charakteryzuje rozwinięty system procesów logistycznych. Procesy przepływu przebiegają zarówno bezpośrednio miedzy producentami, jak i z udziałem pośredników handlowych. We wszystkich ogniwach są utrzymane zapasy.
Infrastruktura procesów logistycznych jest w tej fazie rozwinięta, gdyż strumienie przepływu cechuje masowość, szeroki asortyment materiałów. Trafiają one do większości przedsiębiorstw.
Faza III- obejmuje przetwórcze gałęzie przemysłu. Materiały są przetwarzane w wyroby popytu finalnego, o przeznaczeniu konsumpcyjnym i inwestycyjnym
Do tej fazy możemy zaliczyć: budownictwo i handel. Procesy logistyczne charakteryzuje masowość przepływu, rozwinięta struktura asortymentowana, utrzymanie zapasów we wszystkich podstawowych rodzajach, manipulacji, transportu...
Faza IV- obejmuje przedsiębiorstwo handlu środkami produkcji i konsumpcji: hurtowe, detaliczne, łączące funkcje hurtu i detalu, a także inne wyspecjalizowane podmioty, np. przedsiębiorstwa pośrednictwa handlowego, usług. Podstawowymi składnikami logistyki w tej fazie, są przepływ dóbr rzeczowych, utrzymanie zapasów i infrastruktura logistyczna.
Faza V- obejmuje eksploatacje środków pracy i artykułów konsumpcyjnych trwałego użytku. W tej fazie do procesów gosp. są potrzebne środki materiałowe (paliwo, energia) oraz rozwinięta infrastruktura logistyczna (magazyny, specjalny transport).
1. MAKROEKONOMICZNE SYSTEMY LOGISTYCZNE
Rozwijające się systemy logistyczne prowadzą do makroekonomicznych systemów
o bardzo złożonych strukturach. Można przyjąć, makroekonomiczne systemy logistyczne składają się wzajemnie ze sobą sprzężonych mikroekonomicznych systemów logistycznych różnego typu. W skali gospodarki narodowej się takich sprzężonych mikrosystemów tworzy na ogół system logistyczny kraju. Elementami integrującymi podsystemy takiego systemu są najczęściej procesy transportowe oraz procesy przepływu informacji (regulacji).
Wśród wielu systemów makroekonomicznych wspomagających funkcjonowanie krajowego systemu logistycznego można wymienić:
Krajowe sieci transportowe i spedycyjne
Krajowe systemy dystrybucji produktów
Krajowe systemy informatyczne dotyczące różnych zagadnień logistyki
Krajowe systemy gospodarki opakowaniami
Współczesne procesy logistyczne przekraczają granice państw. Z takiej perspektywy należy spojrzeć na organizowanie się nowych powiązań między przedsiębiorstwami wytwórczymi i handlowymi. Centrum informacji rynkowej musi powstawać stopniowo, na podstawie naturalnych związków, jakie się wytworzą między producentami, a handlowcami. Początek mogą stanowić powiązania branżowe, które zaczną wymieniać informacje na zasadach opłatnego ich zbierania i przekazywania na użytek innych. Chodzi o informacje płynące z rynku do producentów jako oddziaływanie na strukturę produkcji, a także
o informacje płynące w stronę przeciwną, tzn. od producentów do konsumentów, poprzez ogniwa handlu, kształtując gusty i upodobania. Odpłatność za tak udzieloną informację musi się zwrócić i jest to podstawa tego typu systemów, które powstają w krajach przodujących gospodarczo. Przy okazji mogą powstawać różnego typu związki przedsiębiorstw, np. korporacje lub inne organizacje, dzięki którym przyspiesza się ten proces.
Powiązania przedsiębiorstw handlowych z przedsiębiorstwami przemysłowymi należy rozpatrywać na tle zmian w zarządzaniu. Będą one obejmowały stopniowo całą gospodarkę, zdążając w kierunku form stosowanych w krajach zachodnioeuropejskich.
Należy również wspomnieć, że logistyka, a zwłaszcza koncepcja systemu transportowego zbudowanego z zastosowaniem idei centrum logistycznego, jest bardzo podatna na wykorzystanie technologii systemów eksperckich i można się spodziewać szerokiego rozwoju badań w tej dziedzinie.
Przewiduje się zwiększenie wolumenu przewozów międzynarodowych o 40%, przy równoczesnym obniżeniu o 40% kosztów transportu. Dlatego należy przeprowadzić gruntowną reorganizację, ze szczególnym uwzględnieniem logistycznych centrów dystrybucji. Centra te zapewnią zintegrowane połączenia transportowe, z uwzględnieniem najbardziej odpowiedniej techniki transportowo-przeładunkowej i magazynowej, obszernej informacji oraz systemu kontroli. Będą to najprawdopodobniej niezależne przedsiębiorstwa usługowe działające w obrębie danego regionu ekonomicznego, niezależnie od granic państwowych. Przedsiębiorstwa te będą stanowiły element integrujący logistykę transportu na danym obszarze, tworząc w ten sposób zalążki praktycznych systemów eurologistycznych. Będzie to wymagać stopniowego zacieśnienia współpracy międzynarodowej, a zwłaszcza współpracy małych i średnich firm transportowych. Tak zorganizowane centra pozwalają na rozległy podział pracy w produkcji. Sprzyja to tym samym intensywnej wymianie towarów na poziomie krajowym i międzynarodowym oraz powstawaniu strukturalnych zmian wpływających na całe regiony, a także na parametry ekonomiczne działania przedsiębiorstw. Odczują one szczególnie wpływ zmian rynków zbytu, redukcji zapasów, wzrost jakości usług, obniżki kosztów itp.
Do specyficznej klasy systemów logistycznych należy zaliczyć takie, które obejmują swoim działaniem określoną przestrzeń z punktu widzenia np. zaopatrzenia w dany produkt. Przykładem mogą być aglomeracje wielkomiejskie z ich złożoną problematyką zaopatrzeniową. Również w Polsce potrzeba chwili zrodziła marketingową, a właściwie logistyczną, koncepcją analizy systemu zaopatrzenia Warszawy w mleko spożywcze. Systemy zaopatrzenia aglomeracji miejskich w produkty nietrwałe należą do systemów megalogistycznych międzyorganizacyjnych, których zadania wykraczają poza ramy prawne poszczególnych organizacji. Są to na ogół systemy mieszane produkcyjno-handlowe i dlatego tym trudniej je wdrożyć.
2. Bezpośrednie instrumenty oddziaływania państwa na procesy logistyczne
Organy państwowe w warunkach gospodarki rynkowej stosują wiele instrumentów oddziaływania na przebieg procesów rynkowych, w tym także procesów logistycznych. Każde państwo, aby przeciwdziałać zakłóceniom w funkcjonowaniu gospodarki oraz celach obronnych, utrzymuje lub tworzy rezerwy rzeczowe. Rezerwy te obejmują przede wszystkim:
Rodzaje zbóż i ich przetwory(tzw. Rezerwy żywnościowe gospodarki),
Paliwa płynne, tj. ropę naftową i produkty ropopochodne,
Metale, zwłaszcza metale nieżelazne, szlachetne oraz rzadkie,
Inne surowce, takie jak kauczuk naturalny, wełna, bawełna.
Zakres rzeczowy rezerw i ich wielkość w relacji do zużycia są kształtowane przez wiele czynników. Funkcje rezerw są zmienne i zróżnicowane w poszczególnych krajach i wyróżniamy:
Realizacja zadań związanych z obronnością i bezpieczeństwem państwa (zaspokojenie potrzeb sił zbrojnych w sytuacjach militarnego zagrożenia państwa lub destabilizacji jego funkcjonowania),
Eliminacja zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki, wynikających z nieprzewidzianych zdarzeń i okoliczności,
Aktywne oddziaływanie na przebieg procesów gospodarczych w tym łagodzenie lub eliminowanie zakłóceń na rynku wewnętrznym.
Funkcjonowanie rezerw w gospodarce jest przede wszystkim istotnym składnikiem logistyki makroekonomicznej, który obejmuje:
Ustalanie struktury rzeczowej rezerw oraz ich wielkości odpowiednio do potrzeb obronnych i gospodarczych kraju,
Lokalizacje rezerw w skali kraju,
Infrastrukturę magazynową oraz transportową utrzymania rezerw,
Zasady odnowy i wymiany rezerw, organy decyzyjne w zakresie rezerw.
Najczęściej są stosowane następujące rozwiązania w utrzymywaniu rezerw to:
Utrzymywaniem rezerw zajmują się wyodrębnione organy lub instytucje rządowe, np. agencje (w specjalnych bazach, składnicach, magazynach) bądź wyspecjalizowane organizacje gospodarcze;
Organy rządowe pełnią funkcję koordynacyjną, a obowiązek utrzymania rezerw jest nałożony - zgodnie z ustaleniami prawnymi i finansowymi - na wybrane podmioty gospodarcze, np. rafinerie, importerów, wielkich odbiorców;
W zależności od rodzaju utrzymywanych rezerw część decyzji jest scentralizowana, część zaś podejmowana przez rozproszone podmioty gospodarcze.
W Polsce problematyka rezerw rzeczowych została po raz pierwszy uregulowana ustawowo w 1996 r. Ustawa reguluje zasadnicze kwestie związane z funkcjonowaniem rezerw, zwłaszcza:
Precyzuje pojęcie rezerw, ich funkcje oraz zakres przedmiotowy,
Określa zadania organów państwowych przedmiocie tworzenia i gospodarowania rezerwami,
Ustala źródła finansowania rezerw,
Powołuje nowe organizacje i określa ich zadania dotyczące gospodarowania rezerwami,
Wprowadza obowiązek utrzymywania przez niektóre podmioty gospodarcze zapasów paliw ciekłych, węgla kamiennego i gazu ziemnego,
W przypadku naruszenia postanowień ustawy ustanawia się wysokość kar pieniężnych tryb ich nakładania.
Nowym rozwiązaniem systemowym w Polsce jest wprowadzenie kategorii obowiązkowych zapasów paliw. Zapasy te są tworzone przez wybrane przedsiębiorstwa i stanowią składnik ich majątku, ale wykorzystywanie interwencyjne tych zapasów leży w kwestii ministra gospodarki. Proces tworzenia obowiązkowych zapasów paliw płynnych rozpoczął się w 1998 r. W roku 2001 nastąpiła istotna modyfikacja ustawy o rezerwach państwowych zapasach obowiązkowych paliw w części dotyczącej zasad kształtowania zapasów obowiązkowych paliw. Zgodnie z wymogami Unii europejskiej Polska do 2008 r. powinna osiągnąć 90-dniowy poziom zapasów paliw ciekłych. Poziom ten, uzyskiwany stopniowo, będzie się opierać na dwu segmentach:
Rezerwach państwowych paliw ciekłych, które powinny stanowić ok. 15 dni popytu krajowego,
Zapasach obowiązkowych paliw ciekłych tworzonych przez przedsiębiorców sektora paliwowego, tj. producentów importerów.
Decyzje w tej sprawie podejmuje minister gospodarki. Zapasy obowiązkowe paliw stanowią majątek przedsiębiorstw, podczas gdy rezerwy państwowe są składnikiem majątku Skarbu Państwa. Oparcie systemu tworzenia zapasów strategicznych na dwu członach, pozwala szybciej osiągnąć wymagany poziom tych zapasów. Może także wpływać na stabilizacje systemu, co ma istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego segmencie paliw ciekłych.
Innym instrumentem oddziaływania państwa na przebieg procesów rynkowych, w tym także logistycznych, są zamówienia publiczne. W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej zamówienia publiczne:
Są formą racjonalnego wydatkowania środków budżetowych według ustalonych powszechnie procedur;
Są instrumentem pobudzania koniunktury gospodarczej(wykorzystania potencjału produkcyjnego);
Mogą korzystnie wpływać na rozwiązywanie ważnych społecznych problemów, intensyfikacje rozwoju wybranych dziedzin nauki oraz techniki.
W polskiej gospodarce do 1990 r. funkcjonowały zamówienia rządowe, których głównym celem było pobudzanie podaży i przez to łagodzenie niedoborów rynkowych. Producenci podejmujący produkcję wyrobów objętych zamówieniami rządowymi mieli ułatwienia w dostępie do źródeł zaopatrzenia i dewiz a także uzyskiwali ulgi podatkowe. Bariera popytu i zrównoważenie podstawowych rynków towarowych już w 1990 r. spowodowały, że dotychczasowa forma zamówień rządowych utraciła swój sens ekonomiczny.
W warunkach zrównoważonego rynku stymulowanie podaży stało się zbędne. Pozostała Jednak do rozwiązania sprawa zamówień publicznych kierowanych do sektora przedsiębiorstw
przez jednostki sfery budżetowej, a więc przez wyspecjalizowane instytucje resortu obrony
narodowej, spraw wewnętrznych, zdrowia, administracji rządowej i samorządowej itp.
Na wydatki rzeczowe, w tym inwestycje, sfera budżetowa przeznacza rocznie kwoty, równe
kilkunastu miliony złotych. Jest to popyt znaczący na rynku dóbr zarówno konsumpcyjnych,
jak i produkcyjnych (zaopatrzeniowych). Kierowanie znaczących środków finansowych
przez jednostki sfery budżetowej, a nawet szerzej - finansów publicznych, na zamówienia
publiczne stanowi istotny czynnik oddziaływania na kształtowanie koniunktury gospodarczej.
3. Struktura podmiotowa gospodarki, a procesy logistyczne
Państwo może wpływać na rynek przez kształtowanie struktury podmiotowej gospodarki. Wielkość sektorów własnościowych gospodarce i powstawanie nowych podmiotów zwiększa konkurencyjność na rynku co ułatwia procesy wymiany.
Zmiany w strukturze podmiotowej gospodarki mają niewątpliwe istotny wpływ na procesy logistyczne i są trudne do pomiaru ilościowego i wymagają oddzielnych badań. Różnorodna struktura przedmiotowa gospodarki wywiera wielostronny wpływ na procesy logistyczne. Można zwłaszcza zwrócić uwagę na następujące zjawiska, na które oddziałuje struktura podmiotowa gospodarki:
Zwiększa się zakres procesów transportowych przepływie produktów między przedsiębiorstwami, zachodzą zmiany w strukturze gałęziowej transportu;
Zwiększają się możliwości wyboru dostawców źródeł zakupu produktów usług; wyższa liczba miejsc potencjalnie utrzymywanych zapasów;
Istotnego znaczenia nabierają procesy wymiany informacji i komunikowania się między przedsiębiorstwami.
Wzrost liczby podmiotów gospodarczych, zwłaszcza w handlu i usługach, stworzył szerokie możliwości wyboru źródeł zakupu według kryteriów efektywnościowych (takich jak cena, jakość, warunki dostaw, płatności itp.).Zwiększenie liczby podmiotów gospodarczych oznacza niewątpliwie także istotną zmianę procesów transportowych, magazynowanych i manipulacyjnych. Na racjonalizację przewozów wpłynęło także przybliżenie źródeł zakupu i rozszerzenie możliwości wyboru dostawcy.
Zakończenie
Problematyka standaryzacji oraz wprowadzania przepisów międzynarodowych mających na celu unifikację w zakresie transakcji handlowych prowadzonych w przyszłości na wielką skalę wiąże się ściśle z lepszym gospodarowaniem środkami, a więc takim, które zapewni ochronę środowiska naturalnego. Zwłaszcza w okresie intensywnego rozwoju gospodarki kapitalistycznej, gdy wielu przedsiębiorcom zależy na nadrabianiu zaległości, bagatelizuje się problematykę ekologii, czemu sprzyjają warunki gospodarki rynkowej. Kierując się zyskiem, zaniedbuje się często elementarne przepisy w zakresie ochrony środowiska.
Makrologistyka w swej strategii powinna zapewnić dostrzeganie niebezpieczeństw wynikających z bagatelizowania ochrony środowiska i dzięki podejściu systemowemu może zapewnić skuteczne przeciwdziałanie niekorzystnym procesom. Na pierwszym miejscu godny podkreślenia jest sam fakt oszczędności surowców i energii, które stanowiąc istotę działania logistycznego - prowadzą tym samym do ochrony środowisk, poprzez wolniejsze zużywanie zasobów.
Ogromne możliwości tkwią jednak w systemowym podejściu do gospodarowania, jakie niesie za sobą makrologistyka. Dotyczy to zarówno działalności przemysłowej, jak
i produkcji rolnej. Wytwarzanie nowoczesnych produktów w Polsce będzie się wiązało
z reguły z wprowadzeniem nowych technologii, z lokalizacją nowych zakładów,
w odniesieniu do czego należy uwzględnić wymagania ekologiczne, jakie formułuje się
w stosunku do dużych aglomeracji miejskich, a także terenów rekreacyjnych. Oprócz tego
w tym makroekonomicznym podejściu logistycznym należy uwzględnić warunki połączeń transportowych i rozbudowy infrastruktury sieci komunikacyjnej.
Spis literatury
Woźniak S., „Koncepcje logistyczne w zarządzaniu przedsiębiorstwem”, Akademia Ekonomiczna, Katowice 1992.
Profit, Wrzesień 2003.
3. Blaik P., „Logistyka - koncepcja zintegrowanego zarządzania”, Warszawa 2001.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
1
1