WYKŁAD I

Praca- każde świadome działanie, którego celem jest zaspokojenie pojawiających się potrzeb.

Interpretacja pracy:

-fizyka-iloczyn siły i drogi

-biologia- reakcje chemiczne i ruchy substancji, który odbywa się w organizmach żywych

-fizjologia- ruch mięśni, przepływ impulsów nerwowych

-psychologia- forma aktywności umysłowej związana z osiąganiem celów

-socjologia- celowa działalność zmierzająca do zaspokojenia potrzeb ludzkich

-ekonomia- zespół czynności wykonywanych w celu wytworzenia dóbr z celu wytworzenia dóbr zaspokajających potrzeby ludzkie

Nauki zajmujące się pracą dążą do ustalenia warunków zapewniających uzyskanie pożądanej wydajności oraz uczynienie pracy lżejszą i przyjemniejszą

• Prakseologia (nauka o ludzkim działaniu, teoria sprawnego działania)

• Ogólna teoria organizacji pracy

• Nauka o kierowaniu

• Psychologia pracy

• Fizjologia pracy

• Medycyna pracy

• Higiena pracy

• Polityka socjalna

• Socjologia pracy

• Teoria podejmowania decyzji

• Badanie pracy

• Pedagogika pracy

• Prawo pracy

Znaczenie czynnościowe pracy-FORMA DZIAŁANIA

Znaczenie przedmiotowe pracy-WYNIKI (EFEKTY) DZIAŁANIA

Organizacja pracy-oznacza sposób uporządkowania w czasie i przestrzeni zespołu działań, w procesie pracy oraz odpowiedni dobór narządzi.

Charakter organizacji pracy

-procesy pracy ludzkiej

-czas

-przestrzeń

-uporządkowania organizacyjne

Historia badań nad organizacją pracy

• Podstawy metodyczne organizacji pracy i kierowania

• F.W. Taylor (Amerykanin)

• K. Adamiecki (Polak)

• H. Fayol (Francuz)

Przedstawili niemal równocześnie na początku XX wieku:

-zasada koncentracji Taylora-jeżeli stanowiska wykonujące analogiczne zadania, operacje, czynności scalimy w grupy wspólnie działające, to efektywność pracy wzrośnie.

-zasada harmonii Adamieckiego- stosowane elementy działania (ludzie, maszyny, materiały) powinny powinny być tak dobierane aby zapewnić ich optymalne charakterystyki ekonomiczne (taka produktywność pracy przy której poziom kosztów osiąga minimum).

-14 zasad kierowania (zarządzania) Fayola

System zarządzania Taylora (1856-1915)

-oddzielenie pracy koncepcyjnej od wykonawczej

-maksymalny podział pracy wykonawczej

-zbadanie sposobów wykonywania pracy i sprowadzenie jej do możliwie prostych czynności

-normowanie pracy, planowanie, premie zadaniowe, zarządzanie funkcjonalne

-selekcja robotników-dobór ludzi najbardziej nadających się do danego rodzaju pracy.

Frank i Lilian Gilberth

-opis i klasyfikacja ruchów elementarnych (mikroruchów)

Wg nich wszystkie czynności składają się tylko z odpowiednich zestawów tych ruchów

Analiza pracy za pomocą schematów mikroruchów

Henry L. GATT (1861-1919)

-opracowania premiowego systemu wynagrodzeń za pracę

-kara dziennej wydajności pracy

-wykres Ganita-przedstawia nakłady pracy w ujęciu dynamicznym

-doceniał dobre stosunki międzyludzkie w pracy

Henri L. Chatelier (1850-1936) (Francuz) - etapy cyklu organizacyjnego

- postawienie określonego celu (cel powinien być jedyny, ścisły, jednoznaczny, ograniczony i użyteczny)

-badanie środków i warunków działania

-przygotowanie środków działania uznanych za potrzebne

-wykonanie zamierzonego działania

-kontrola wyników

Piotr Drzewiecki (1865-1944)-stawiał problem należytego wykonania czasu pracy i oszczędności czasu

Fiodor Kowalow (1948)-metoda badania i upowszechniania doświadczeń nowatorów produkcji, polegająca na selekcji i uogólnieniu najbardziej doskonałych sposobów pracy (przodownicy)

H. Fayol (1841-1925) - założyciel klasycznej szkoły kierowania

W działalności gospodarczej przedsiębiorstwa wyodrębnił podstawowe grupy czynności (podsystemy)

-techniczne-wytwarzanie produktów

-handlowe-kupowanie surowców i czynników produkcji, sprzedawanie produktów

-finansowe- pozyskiwanie i użytkowanie kapitałów

-ochronne-strzeżenie pracowników i własności

-rachunkowe-ewidencja i rachunek kosztów, obliczanie czynników (zysków), sporządzanie bilansów i statystyk

-kierownicze- planowanie, organizowanie, rozkazywanie (motywowanie0, koordynowanie, kontrolowanie.

Max Weber (1864-1920) (Niemiec)

-badał psychofizyczne przyczyny wahań wydajności pracy

-opracował model biurokratycznej struktury administracyjnej (sztab kierowania)

Prakseologia (Kotarbiński T)

-teoria sprawnego działania

-nauka teoretyczna i uniwersalna

Postulaty dotyczące wzrostu sprawności

-uwarunkowania sprawności

-jak działać najsprawniej

-prakseologia gospodarcza

Sprawność

-ekonomiczność

-skuteczność

-korzystność

-racjonalność

-dokładność

-wydajność

-czystość

-zręczność

Prakseologia jako nauka z zakresu logiki pracy

Sprawne działania

Skuteczność - prowadzenie przedsiębiorstwa powinno być działaniem skutecznym, czyli takim, które prowadzi do skutku zamierzonego jako cel

Korzystność - wyniki użyteczne powstające w przedsiębiorstwie, powinno być wyższe niż koszty jego działania, wtedy działalność jest korzystna

Ekonomiczność - miarą ekonomiczności jest relacja wyniku użytecznego do kosztów działania przedsiębiorstwa

Techniki i etapy prac analitycznych

Metoda indukcyjna (scalania)

- polega na przyjęciu kierunku badania od szczegółowych zjawisk gospodarczych do ogólnych

-od przyczyn do skutków

-od czynników do wyników, na które te czynniki oddziaływają

Metody dedukcji

-przyjmuje się odwrotny kierunek badań niż w metodzie indukcji

-rozpoczyna je się od zjawisk ogólnych do szczegółowyc

-od skutków do przyczyn

-od wynników do czynników, które na nie wpłynęły

Badanie pracy

Studium pracy-szczegółowe i systematyczne badanie pracy oraz czynników, które ją warunkują w celu jej uproszczenia i poprawienia

Badanie doraźne pracy

Na badanie pracy składa się:

-technika badania metod

-mierzenie pracy

-kwalifikowanie pracy

Badanie metod pracy - można najogólniej określić jako kompleks przedsięwzięć zmierzających do dokonania oceny stosowanych lub projektowanych metod wykonywania pracy oraz opracowanie i wdrożenie metod efektywniejszych

Cele ogólne badania pracy

-zwiększenie wydajności pracy

-obniżenie kosztów

-poprawa jakości produkcji lub usług

- doskonalenie warunków pracy

Cykl badania metod pracy obejmuje następujące etapy:

-wybór celu i przedmiot badania

-rejestracja stanu faktycznego

-krytyczna analiza i ocena stanu faktycznego

-projektowanie stanu proponowanego

-wprowadzenie w życie proponowanego rozwiązania i jego ocena

Badanie czasu pracy

Czas-jest takim zasobem, który nie ma substytutu, nie można go kupić, pożyczyć, czy w inny sposób uzyskać więcej

Badanie czasu roboczego jest podstawowym narzędziem, wykrywania, zmniejszania i eliminowania czasu nieużytecznego, czyli czasu traconego przez pracownika zarówno z przyczyn obiektywnych (niezawinionych) jaki i subiektywnych (zawinionych)

Czas pracy maszyna dzieli się na:

-czas pracy użytecznej (produkcyjnej, efektywnej)

-czas biegu jałowego (zależnego, niezależnego od robotników)

-czas przestojów:

*z przyczyn uzasadnionych (firma nie pracuje, planowany remont, zbyteczna maszyna)

* z przyczyn organizacyjno-technicznych (brak energii, wyposażenia, awaria, nieplanowany remont)

* z przyczyn nieobecności robotnika (brak obsady, absencja, niezdyscyplinowanie pracowników)

WYKŁAD II

Czynniki wpływające na wydajność pracy

1.obiektywne

-poziom technicznego uzbrojenia pracy

-organizacja pracy

-sprawne kierownictwo

-system motywacyjny

-warunki psychospołeczne (atmosfera pracy)

-warunki naturalne środowiska

2.subiektywne

- „natura” pracownika

-umiejętności i kwalifikacje

PRODUKTYWNOŚĆ PRACY - stosunek czasu przeznaczony na właściwą pracę do czasu całkowitego zużytego na produkcję

PP=Twp/Te

gdzie:

Twp - czas przeznaczony na właściwą pracę

Te - czas całkowity

EFEKTYWNOŚĆ PRACY - stosunek wyniku użytecznego do nakładów poniesionych na jego uzyskanie

EP =Wu/N

gdzie:

Wu - wynik użyteczny

N - nakłady

SKUTECZNOŚĆ PRACY - wyróżnia się dwie formy skuteczności pracy w zależności od kierunku pożyteczności skutku rzeczywistego

1.Jeżeli pożądany jest wzrost skutku zamierzonego

SP=Sz/Sr

gdzie:

Sz - skutek zamierzony

Sr - sktek rzeczywisty

2.jeżeli jest pożądane zmniejszenie skutku zamierzonego

SP=Sr/Sz

SZYBKOŚĆ PRACY - stosunek planowanego czasu trwania pracy do rzeczywistego czasu trwania pracy

VP=Tz/Tr

gdzie:

Tz - planowany (zamierzony) czas trwania pracy

Tr - rzeczywisty czas trwania pracy

SPRAWNOŚĆ PRACY - stosunek rentowności rzeczywistej do rentowności planowanej

NP=Rr/Rp

gdzie:

Rr - rentowność rzeczywista

Rp - rentowność planowana

RENTOWNOŚĆ

R=Z/Kw

gdzie:

Z - zysk

Kw - koszty własne

NORMOWANIE PRACY

NORMOWANIE - proces powstania norm, uwzględniający do racjonalnego zużycia czynników produkcji przy jednoczesnym zmniejszeniu uciążliwości pracy w danych warunkach

NORMATYW - parametr określający ile czynnika produkcji potrzeba na wykonanie całego zadania

CERTYFIKAT - dokument stwierdzający stosowanie określonych norm przy produkcji danych wyrobów.

NORMA ILOŚCIOWA PRACY - ilość pracy w czasie np. 2szt/rbh

NORMA CZASU PRACY (norma pracochłonności) - średni czas potrzebny na wykonanie zadania w określonych warunkach np. 0,5rbh/szt.

WARUNKI TWORZENIA NORM CZASU PRACY

1.środowisko pracy jest normalne to znaczy odpowiednie do wymagań organizmu człowieka i pracy

2.pracownik wykonujący zadanie ma cechy przeciętne konieczne do wykonania pracy, w szczególności:

-cechy fizyczne, umysłowe i moralne

- wyszkolenie w zawodzie

- chęć do pracy

- może pracować

3.wykonana praca ma charakter ustabilizowany

4.produkty pracy są policzalne

5.praca jest wykonywana z optymalną prędkością

6.praca jest wykonywana określoną metodą

7. zachowana jest wymagana jekość produktów pracy

STRUKTURA NORMY CZASU

N=n*tj+tp

gdzie:

N - norma czasu na wykonanie zadania (obejmującego n jednostek obmiaru pracy, np. sztuk).

n - liczba jednostek obmiaru pracy

tj - czas na wykonanie jednej jednostki obmiaru pracy, zwany czasem jednostkowy

tp - czas przygotowawczo-zakończeniowy przeznaczony na wykonanie wszystkich czynności związanych z przygotowaniem zadania oraz jego zakończeniem. Jego cechą charakterystyczną jest to, że występuje raz w analizowanym zadaniu i jest niezależny od liczby jednostek obmiaru pracy (liczba zadań jednostkowych)

METODY NORMOWANIA

1. grupa metod sumarycznych (szacunkowo-statystycznych)

-metoda szacunkowa (metoda ekspertów)

-metoda statystyczna (dane statystyczne. Jej dokładność zależy od danych statystycznych)

-metoda porównawcza (ta sama technologia w innych warunkach lub różne technologie w takich samych warunkach)

2.grupa metod technicznie uzasadnionych:

-metoda analityczno-obliczeniowa (może powstać na podstawie elementarnych normatywów)

-metoda analityczno-doświadczalna ( na podstawie doświadczeń nie obejmujących całego procesu pracy na danym stanowisku)

-metoda analityczno-badawcza (szczegółowe badania obejmują pełną analizę krytyczną i pełną racjonalizację pracy)

-metoda symulacji modelowej (matematyczno-statystyczna bez danych z praktyki produkcji)

-metoda MTM (analiza fotoelektryczna)

ETAPY METODY ANALITYCZNO-BADAWCZEJ

-obserwacja badanej pracy

-pomiar czasu poszczególnych czynności

-obliczanie struktury czasu pracy i współczynników wykorzystania czasu pracy

-analiza krytyczna pracy

-racjonalizacja pracy i analiza jej efektów (do uzyskania optimum)

-ostateczna fotografia dnia pracy jako podstawa do obliczenia norm

-skorygowanie współczynnika Kot dla stosowanych maszyn

-obliczanie norm z wykorzystaniem skorygowanych parametrów

Struktura czasu pracy - kartki!!

TEMAT: Normy i zasady organizacji pracy

Formy organizacji pracy - dany poziom (stopień) organizacyjnego zespolenia wykonawców w procesie pracy w celu spełnienia wyznaczonego zadania.

Im wyższa forma organizacji pracy wytwórczej tym większa występuje organizacyjna współzależność m/dzy wykonawcami.

Formy organizacji pracy wytwórczej:

- praca indywidualna

-praca zbiorowa

- praca zespołowa

- praca rotacyjna

Praca indywidualna - brak bezpośrednich czasowych i przedmiotowych powiązań z pracą innych ludzi.

Praca zespołowa - równoczesne wykonywanie tych samych czynności przez wielu wykonawców, jednak pracę łączy wspólny cel. Wynik pracy zbiorowej powstaje z sumy rezultatów pracy pojedynczych osób wykonujących podobny ciąg czynności. (Ma charakter pracy indywidualnej) (wspólne obieranie ziemniaków).

Praca zespołowa - wyznaczone zadanie realizowane jest przez zespół ludzi, spośród których każdy wykonuje w ustalonej kolejności operacje (czynności) lub część zadania głównego, występuje tu wspólny cel i jakościowy (rodzajowy) podział pracy i ścisłe współdziałanie wykonawców (taśma produkcyjna).

Praca rotacyjna - występuje wówczas kiedy wykonanie zadania (pewnych uporządkowanych zbiorów czynności, operacji lub elementu wytworu) powierza się niewielkim autonomicznym zespołom roboczym i co pewien czas następuje zmiana rodzaju pracy tj. rotacja pracowników na stanowiskach danego odcinka pracy (drużyna piłkarska).

ZASADY ORGANIZACJI PRACY

Zasady organizacji - wyrażają ogólną istotne zależności istniejące miedzy stosowanymi regułami postępowania organizatorskiego a wynikami pracy (jej efektami).

PRZESŁANKI SKŁANIAJĄCE DO STOSOWANIA ZASAD ORGANIZACJI PRACY

- uzyskanie największej ekonomicznej efektywności działania (pracy)

-wyeliminowanie konieczności kosztownego eksperymentowania, pozwala zastąpić metodę prób i błędów metodą racjonalną.

- posługiwanie się nimi jest ,,sztuką wymagającą inteligencji, doświadczenia, zdolności decydowania i umiaru” , ale daje możliwość uzyskania najlepszych wyników (efektu) pracy.

PODSTAWOWE ZASADY PRACY WYTWÓRCZEJ

- zasada podziału pracy

-zasada harmonii (harmonizacji)

-zasada koncentracji

-zasada optymalizacji pracy

ZNACZENIE EKONOMICZNE PODZIAŁU PRACY

- większa wprawa i sprawność wykonawców

-brak strat czasu związaną ze zmianą rodzaju pracy

-lepsze przygotowanie narzędzi i maszyn

-krótszy okres przygotowania do pracy (nauki)

-możliwość przygotowania pracowników o niższych kwalifikacjach

Scalenie pracy nie jest sprzeczne z zasadą podziału lecz przeciwdziała ujemnym skutkom wynikającym z nadmiernego rozdrobnienia pracy. Polega ono na łączeniu ze sobą kilku czynności wiążących się ze sobą logicznie w jedną całość charakteryzujących się najlepszym rytmem pracy.

ZASADA HARMONII PRACY MOŻE SŁUŻYĆ DO:

-projetkowania doskonałego planu -zarówno pod względem dobory jak i pod względem działania.

-badania każdego zakłady wytwórczego, a więc do analizy wskazującej jak dalece jego organ(np. maszyny i urządzenia) odchylają się do harmonii w doborze i w działaniu

ZASADA KONCENTRACJI (INTEGRACJI)

-Jeżeli w jednym miejscu skupimy podobne czynności jednorodne procesy bądź jednorodne funkcje i następnie powierzymy ich wykonanie organom najlepiej do niej przystosowanym to podniesiemy sprawność sprawność działania i zwiększymy wynik użyteczny pracy (przy oszczędności wysiłku i zaangażowanych środków).

Koncentracja jest funkcją specjalizacji

ZASADA OPTYMALIZACJI PRACY

Istota zasady optymalizacji pracy: jeżeli w określonych warunkach, będziemy zwiększać wysiłek fizyczny (lub zużycie środków), to w określonym punkcie osiągniemy najkorzystniejszy (optymalny) wynik użyteczny i dalsze zwiększenie nakładów po przekroczeniu tego punktu, nie zapewni już poprawienia tego wyniku ( w praktyce z reguły wartość stosunku rezultatów do nakładów maleje).

ZASADY ORGANIZACJI PRACY TYPU SZCZEGÓŁOWEGO

-z. równomierności (rytmiczności)

-z. minimalizacji interwencji osobistej

-z. zapobiegania (działania zapobiegawczego)

-z. ścisłości zadań produkcyjnych

-z. prawidłowej gospodarki materialnej

-z. normalizacji

-z. wydajności zbiorowej

-z. wydajności indywidualnej

-z. intensyfikacji pracy

-z. elastyczności (operatywności) działania

Ergonomia - nauka stosowana, zmierzająca do dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń technologicznych, materialnego środowiska pracy i życia człowieka oraz przedmiotów codziennego użytku do wymogów fizycznych i psychicznych człowieka.

Celem ergonomii jest kształtowanie warunków pracy niezbędnych do ochrony pracownika przed przedwczesną utratą sił biologicznych w następstwie pracy oraz warunków ich regeneracji w toku pracy.

Ergonomia koncepcyjna (perspektywna) - ma na celu zastosowanie ergonomicznie prawidłowych rozwiązań w fazie przygotowania projektów maszyn, urządzeń, narzędzi, stanowisk pracy, hal, budynków, a także szkół i mieszkań

Ergonomia korekcyjna - odgrywa dużą rolę w przypadku usuwania drobnych usterek. Tak więc punkt ciężkości prac z zakresu ergonomii korekcyjnej znajduje się na stanowisku pracy, zaś ergonomii koncepcyjnej - w biurach konstrukcyjnych i projektowych.

Elementy fizjologii pracy

Praca fizyczna występuje w dwóch zasadniczych postaciach, tj. w postaci:

1. Dynamicznej, związanej z przemieszczaniem ciała ludzkiego,

2. Statycznej, przebiegającej w warunkach bezruchu z jednoczesnym napięciem mięśni.

Praca umysłowa przebiega w dwóch zasadniczych postaciach:

1. Przy przeważającym obciążeniu emocjonalnym,

2. Przy przeważającym obciążeniu umysłowym. Charakterystycznym przez napięcie uwagi i procesy myślowe.

Zmęczenie

- Trudność zdefiniowania zmęczenia jako zjawiska fizjologicznego tłumaczy się różnorodnością jego postaci.

- Każdy rodzaj pracy powoduje odrębny zespół objawów zmęczenia.

- W myśl jednej z wielu definicji zmęczenie można określić jako okresowe zakłócenie równowagi podstawowych procesów życiowych, prowadzące do obniżenia zdolności do pracy.

Pamięć

- źródłem informacji niezbędnych w pracy są nie tylko maszyny, aparaty i urządzenia, ale również pamięć, z której czerpie się fachowe wiadomości i doświadczenia zawodowe. Są to informacje płynące z wewnątrz ustroju, a więc sygnały interoceptywne.

Uwaga

- sprawny przebieg pracy uzależniony jest także od uwagi. Rozróżnia się 2 rodzaje uwagi: uwagę dowolną i uwagę mimowolną.

Uwaga dowolna - podlega woli człowieka i służy w badaniach, uczeniu się i skupianiu przy pracy.

Uwaga mimowolna - nie wymaga wysiłku ani skupienia woli, np. mimowolne działanie barw, mowy czy muzyki na nasze czynności myślowe.

Czynniki o negatywnym oddziaływaniu na organizm człowieka (definicje).

- czynnik niebezpieczny - czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

- czynnik szkodliwy - czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do stopniowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka

- czynnik uciążliwy - którego oddziaływanie może utrudniać pracę lub obniżać zdolność wykonywania, nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

Źródła stresu psychospołecznego w pracy:

- nadmierne wymagania,

- zbyt niskie wymagania,

- ograniczenie roli zawodowej,

- złe stosunki międzyludzkie i brak wsparcia społecznego,

- niejasność roli zawodowej,

- przeszkody w rozwoju kariery zawodowej.

Konsekwencje stresu na poziomie organizacji:

- wzrost absencji,

- spadek produktywności,

- wzrost wypadków,

- wyższa fluktuacja,

- zwiększone koszty ponoszone przez organizację.

Prewencja stresu skierowana na organizację

- optymalizacja treści zadań

- zwiększenie partycypacji pracowników

- ustalanie ram czasowych pracy

- doskonalenie kierownictwa

- rozwój kariery zawodowej

- kształtowanie efektywnych zachowań organizacyjnych

1

PRAKSEOLOGIA

„logika pracy”

Gramatyka czynu

„logika”

-nauka

-wiedza

-prawidłowość

„praxis”

-działanie

-dzielność

-przedsiębiorczość

Przepisy, zasady, reguły

Cele, środki, warunki

---