Kępiński „Psychopatologia nerwic”.
Objawy osiowe.
I. Lęk
1. Formy lęku nerwicowego
- lęk - zjawisko powszechne, występujące w większym nasileniu, gdy przeżycia wykraczają poza normę a więc nie jest on objawem specyficznym dla nerwic, ale występuje w każdej nerwicy - na nim krystalizują się inne objawy
- forma i nasilenie lęku są różne w zależności od rodzaju nerwicy
Lęk występuję w 1 z 3 możliwych postaci:
lęk stały (nieokreślony niepokój), najczęściej spotykany w nerwicach, stałe wewnętrzne napięcie trudne do sprecyzowania; stałe napięcie odbija się na czynnościach układu endokrynno-wegetatywnego - stałe pogotowie do walki i ucieczki, a to na zasadzie błędnego koła zwiększa stan wewnętrznego napięcia
lęk napadowy (paroksyzmy lękowe w postaci ataków z silnymi wyładowaniami wegetatywnymi), gwałtowne ataki trwające od kilku minut do kilku godzin, chorym towarzyszy uczucie, że umrą lub zwariują; ataki tego typu zdarzają się też w nagłych i ciężkich chorobach somatycznych
lęk zlokalizowany (gdy odnosi się do konkretnej sytuacji czy przedmiotu, które nie muszą mieć nic wspólengo z genezą lęku), np. w zespołach hipochondrycznych osoba koncentruje się na ciele (co obniża próg percepcji bodźców płynących z ciała, a więc są one uświadamiane, podczas gdy normalnie nie ma to miejsca), a w zespołach anankastycznych na myślach (obsesje), czynnościach (kompulsje) lub sytuacjach (fobie).
2. Lęk w świecie zwierzęcym
- zasadnicze reakcje lękowe niezależnie od poziomu rozwoju filogenetycznego są analogiczne: stan zastygnięcia vs. gwałtowne, chaotyczne, bezcelowe ruchy o charakterze ucieczkowym (czasem agresywnym)
3. Zasadnicza orientacja: postawy „do” (propulsja) i „od” (retropulsja)
- podział na orientację „do” (zbliżanie do bodźca) i „od” (ucieczka lub walka) od Pawłowa
- wymiana sygnałów z otoczeniem (metabolizm informacyjny) - zależność od środowiska
- pierwsze podstawowe prawo biologiczne - zachowania własnego życia, a więc wzrost negatywnej entropii ustroju, kosztem negatywnej entropii otoczenia; prawo to jest źródłem negatywnych emocji
- drugie prawo biologiczne - zachowania życia gatunku, podstawa uczuć pozytywnych; również zmierza do wzrostu negatywnej entropii, ale już nie własnej, a nowej (potomstwa)
- u ludzi występuje trzeci wektor - „nad” - aktywność twórcza, człowiek stara się tu narzucić własny porządek otoczeniu, cecha ta wywodzi się z drugiego prawa biologicznego
- zaspokojenie praw biologicznych wymaga orientacji w otoczeniu, stąd konieczność metabolizmu informacyjnego, który u człowieka góruje nad metabolizmem energetycznym
- wektorom ruchowym „od” i „do” odpowiadają postawy uczuciowe negatywne i pozytywne - życie uczuciowe jest tu subiektywnym wyrazem zasadniczej orientacji życiowej, która prowadzi do wymiany sygnałów z otoczeniem, co jest możliwe tylko przy dominacji postawy „do” nad postawą „od”.
4. Problem lęku w medycynie
- postawie lękowo-agresywnej („od”) towarzyszy zwiększone napięcie układu wegetatywnego, które prowadzi do różnych dolegliwości somatycznych, typowych dla nerwic, a z czasem do chorób psychosomatycznych
- irradiacja stanów uczuciowych (ich promieniowanie na otocznie) występuje silniej przy uczuciach negatywnych niż pozytywnych - ważne by w medycynie nie poddawać się tej irradiacji (bo wtedy powstające w lekarzu negatywne emocje zwrotnie wzmagają te uczucia u chorego i tak powstaje antyterapeutyczne błędne koło emocjonalne)
Ze względu na wywołującą sytuację można wyróżnić 4 gatunki lęku (klasyfikacja genetyczna): lęk biologiczny, społeczny, moralny, dezintegracyjny
5. Lęk biologiczny
5.1. Zagrożenie z zewnątrz
- sytuacją wywołującą lęk biologiczny jest zagrożenie jednego z dwóch podstawowych praw biologicznych (zachowania własnego życia i życia gatunku)
- gdy zagrożenie pochodzi z zewnątrz, mówimy o strachu
- człowiek sam szuka sytuacji wywołujących lęk, aby go przemóc, umyślne szukanie niebezpieczeństwa może zmniejszać niepokój nerwicowy
- zagrożenie z zewnątrz tylko wtedy wywołuje reakcję lękową, gdy jest widoczne (rola świadomości), ale percepcja rzeczywistości może być zniekształcona przez postawy uczuciowe
- postawa uczuciowa bywa wyprzedzeniem rzeczywistości, przygotowaniem do tego, co ma nastąpić - wyobrażenie przyszłości, a nie aktualna sytuacja może wywoływać lęk, który wzrasta wraz ze zbliżaniem się do sytuacji niebezpiecznej
- dla sytuacji związanych z silnym napięciem lękowym typowe są 3 elementy: oczekiwanie, wyładowanie, odprężenie; napięcie lękowe wzrasta gdy nie ma możliwości wyładowania go w działaniu
- gdy sytuacja zagrożenia rozwija się szybko, a obrona przed nią włącza się prawie automatycznie i nie ma czasu na przeżywanie lęku - uczucie to pojawia się w fazie trzeciej i miesza się z uczuciem ulgi i odprężenia wszystkie 3 fazy muszą wystapić, a gdy nie ma na którąś czasu, wystąpi ona później
5.2. Zagrożenie z wewnątrz - zagrożenie płynące z wewnątrz wyzwala lęk bez uświadomienia sobie istoty niebezpieczeństwa - nie znamy przyczyny lęku, dlatego obrona przed takim zagrożeniem również dokonuje się poza świadomością.
5.3. Zagrożenie prawa zachowania gatunku
- zagrożenie własnego życia jest dla ustroju ważniejsze niż zachowanie życia gatunku
- punktem wyjścia dla zachowania drugiego prawa jesr zawsze prawo pierwsze (potrzeby organizmu muszą być chociaż minimalnie zaspokojone, aby mogło działać prawo drugie)
- lęk związany z pierwszym prawem nie może trwać długo (bo inaczej przyjdzie śmierć), a lęk związany z drugim prawem trwać może nieokreśloną długość czasu, gdyż nie ma granicy czasu dla zaspokojenia tej potrzeby
6. Lęk społeczny. „Środowisko macierzyńskie”
- człowiek jako istota społeczna, niebezpieczeństwo wynikające z zerwania łączności ze środowiskiem społecznym - to środowisko społeczne (matka) zapewnia zaspokojenie podstawowych potrzeb, wymiana informacji z otoczeniem może rozwinąć się tylko na bazie bezpieczeństwa
- dziecko jest uczone jakie sygnały środowiska oznaczają niebezpieczeństwo i najczęściej nie jest to przez nie sprawdzane, a więc sygnały te są bardziej fikcyjne niż sygnały dodatnie (przychylność otoczenia sprawdzamy każdorazowo, nie dajemy jej po prostu wiary) - a więc postawa „do” sprzyja poznawczemu realizmowi, a postawa „od” postawie abstrakcyjnej
- niemożność dojścia do źródła bodźca negatywnego sprawia dodatkowo, że napięcie lękowe wzrasta, a negatywne stany emocjonalne utrzymuja się (zalegają) dłużej niż pozytywne
- zasada równowagi zasadniczych postaw życiowych - daje to częściową niezalżność od środowiska, a poza tym inaczej jedna z postaw musiałaby zaniknąć; niektóre z postaw mogą występować w sposób endogenny - postawa wywołana przez sygnał zależna jest od ustroju, na który on trafi
- ocena sygnałów z otoczenia zależy od ich społecznego wartościowania - otoczenie społeczne jako eksperymentator, filtr zniekształcający otoczenie, a więc orientacja w świecie jest orientacją społeczną - znaki dodatnie lub ujemne przyznawane sygnałom są znakami społecznymi (ten sam sygnał może jednych odpychać, a innych przyciągać, zależnie od otoczenia, w którym osoba się rozwijała)
- zasada nierozerwalności ze światem społecznym rozwija się od urodzenia - jej przerwanie stwarza sytuację zagrożenia życia
lęk społeczny a lęk biologiczny
Są one równoznaczne w tym sensie, że zerwanie powiązań ze otoczeniem społecznym grozi przerwaniem procesów metabolicznych.
zwierciadło społeczne (sprzężenia zwrotne)
- więź społeczna ogranicza swobodę poruszania się w otoczeniu
- otoczenie jako zwierciadło, które odbija nasze zachowania i dzięki temu pozwala je korygować - sygnały zwrotne wpływają na nasze struktury czynnościowe osłabiając je, wzmacniając lub modyfikując
- zasadnicza orientacja uczuciowa zależy w dużej mierze od stosunku otoczenia społecznego do dziecka
imprinting (wdrukowanie)
Okresy krytyczne, w których pewne zachowania są najłatwiej przyswajane, wtedy też największa jest siła modelująca otoczenia społecznego; struktury powstałe w tych okresach są wyjątkowo trwałe, trudno jest się ich później oduczyć; w pierwszych latach życia tworzy się imprinting dla zasadniczych form interakcji z otoczeniem społecznym (np. relacje z pierwszymi ważnymi postaciami stają się matrycą dla wszystkich późniejszych relacji) - ten pierwszy okres życia pokryty jest niepamięcią, a więc nastawienie uczuciowe do otoczenia przyjmowane jest automatycznie; dodatkowo brak jest wtedy granic między jednostką, a otoczeniem, stąd powstałe postawy emocjonalne skierowane są nie tylko wobec innych, ale i wobec siebie.
7. Lęk moralny (internalizacja zwierciadła społecznego)
- lęk moralny jako dalszy etap rozwoju lęku społecznego - zwierciadło społeczne ulega internalizacji - sygnały zwrotne z otoczenia zostają zastąpione sygnałami płynącymi z własnych zapisów pamięciowych; to, co było początkowo na zewnątrz, staje się później integralną składową osobowości
zniekształcanie własnego odbicia wskutek internalizacji z powodu okresu, w którym dokonuje się imprinting (wszyscy są wtedy „więksi” od dziecka) i z powodu samej internalizacji (nie możemy kierować elementami wewnętrznymi, stają się one autonomiczne)
2 wnioski płynące z faktu internalizacji:
- dziedziczenie społeczne - otoczenie społeczne jest najważniejszym źródłem sprzężeń zwrotnych, które pobudzają lub hamują rozwój planu genetycznego
- schizis - idealizacja zwierciadła społecznego powoduje rozszcepienie między id i superego - 2 plany aktywności, lęk moralny powstaje gdy jeden z nich jest niezgodny ze sprzężeniem zwrotnym
8. Lęk dezintegracyjny. Dynamiczna struktura metabolizmu informacyjnego.
-lęk ten powstaje przy każdorazowej zmianie struktury metabolizmu informacyjnego; mimo że metabolizm informacyjny jest dynamiczny i zmienny, to nie wychodzi poza pewną typową strukturę
- zasada prawdopodobieństwa - wynika ze strukturalności jako cechy metabolizmu informacyjnego - prawdopodobne jest to, co mieści się w tej strukturze, a nieprawdopodobne to, co się w niej nie mieści, a więc sygnały mają pewien stopień prawdopodobieństwa, gdy pojawią się sygnały nieprawdopodobne (np. trzęsienie ziemi) utrwalona struktura zostanie naruszona, a towarzyszyć temu będzie lęk; lęk występuje albo gdy nie dzieje się nic nowego - zbyt duże prawdopodobieństwo (monotonia życia), albo gdy wszystko co nas otacza jest niezwykłe - zbyt małe prawdopodobieństwo.
- gradient trwałości - nastawienie na zmienność występuje w stosunku do otoczenia, a nie w stosunku do środowiska wewnętrznego człowieka; struktura metabolizmu informacyjnego ma zatem określony gradient trwałości - najmniejszy na styku z otoczeniem zewnętrznym, największy na styku z otoczeniem wewnętrznym, stąd zmienność pierwszego jest łatwo tolerowana, a drugiego bardzo trudno.
- odruch orientacyjny - jest to określenie zmiany struktury wymiany sygnalizacyjnej z otoczeniem; dwa komponenty - przerwanie aktualnej wymiany i skierowanie się na źródło bodźca, czemu towarzyszy wyładowanie wegetatywne; nowy bodziec jest wartościowany (-, +, 0), a następnie zaczyna się druga faza - badawcza; siła reakcji emocjonalnej na bodziec koreluje z siłą wyładowania wegetatywnego i jest uzależniona od stopnia niezwykłości bodźca i aktualnego stanu świadomości osoby
- antycypacja - tego, co może nas spotkać ze strony otoczenia; reakcja zaskoczenia jest rodzajem reakcji lękowej proporcjonalnej do dysproporcji między przewidywaną, a faktyczną formą zakłócenia metabolizmu informacyjnego
Kępiński- objawy osiowe c.d.
ZABURZENIA WEGETATYWNE
Uwagi neuroanatomiczne i neurofizjologiczne
- układ nerwowy somatyczny i autonomiczny
Układ sygnalizacyjny dzieli się na somatyczny (zajmujący się wymianą sygnałów z otoczeniem zewnętrznym) i wegetatywny (czyli autonomiczny, zajmujący się wymianą z otoczeniem wewnętrznym).Podział ten nie jest ścisły we wszystkich sytuacjach (np. w przypadku sygnałów proprioceptywnych czy reakcjach wegetatywnych mogących być sygnałem dla środowiska, jak zaczerwienienie twarzy). Układ somatyczny jest układem wolicjonalnym, funkcjami wegetatywnymi nie można kierować. Jeśli chodzi o anatomię, to różnica między tymi układami jest wyraźna na obwodzie ciała, a w jego centrum zaciera się.
- układ współczulny i przywspółczulny
Przywspółczulny- znajduje się bliżej narządów wewnętrznych, wzmaga procesy anaboliczne (budowy), łączy się z układem centralnym w części środkowej; współczulny- odległy od terenu działania i procesy kataboliczne (rozpadu), łączy się z centralnym w częściach skrajnych (głowowa, krzyżowa). W osi centralnej zaciera się to rozróżnienie.
- podwzgórze i węchomózgowie
Podwzgórze to główny ośrodek funkcji wegetatywnych. Podwzgórze i węchomózgowie uważa się za główny ośrodek życia emocjonalnego. Wokół struktur związanych z węchem skupiają się struktury odpowiedzialne za reakcję „od” i „do”, a węch i smak stanowią granicę między metabolizmem informacyjnym a energetycznym- decydują o tym, co będzie wchłonięte i zamienione w strukturę własną ustroju, a co odrzucone. Postawa „do” wymaga mniejszej mobilizacji ustroju i nastawia układ ustroju w kierunku anabolicznym; przy postawie „od” mobilizacja jest większa i widoczna jest postawa w kierunku katabolicznym.
Tu następują suche uwagi na temat medycyny naukowej, co można ewentualnie zapamiętać to dwa główne błędy myślowe, które może popełnić eksperymentator: błąd granicy (koncentruje się na skutkach swojego działania i zapomina o granicy oddzielającej układ od otoczenia i o swoistości praw wewnątrz układu) i błąd fałszywego determinizmu (zbyt łatwo stawia znak równości między działaniem a przyczyną, nie zastanawia się, co jest pomiędzy).
- integracja genetyczna, endokrynna i nerwowa
Wiadomo, wszystko działa razem i wspólnie wpływa na organizm.
Symptomatologia zaburzeń wegetatywnych
- skargi cielesne w nerwicach
Generalnie są one bardzo różnorodne, ale charakterystyczny jest sposób ich przedstawiania przez chorego: jest nimi bardziej zaniepokojony niż powinien i jakby z nimi „złączony”- nie potrafi o niczym innym myśleć ani spojrzeć na nie obiektywnie. Najczęstsze dolegliwości nerwicowe to bezsenność, bóle głowy, bóle serca, duszności, bóle brzucha, brak apetytu i ubytek wagi, zaburzenia seksualne, bóle wędrujące, mrowienia i drętwienia palców nóg i rąk.
- zaburzenia snu
Najczęściej spotyka się duże trudności w zasypianiu, chorzy kładą się spać z lękiem na samą myśl o nieprzespanej nocy, która ich czeka. Stosują różne sposoby, mające pomóc w zaśnięciu, ale bez rezultatu. Często stosują środki nasenne w dużych ilościach. Pojawiają się błędne koła: im bardziej chce zasnąć, tym gorzej mu to wychodzi; im więcej ma negatywnych emocji, tym trudniej jest zasnąć (bezsilność wzbudza lęk lub agresję). Lęk przed bezsenną nocą jest też lękiem przed samotnością. Zazwyczaj jest tak, że chory śpi w ciągu nocy, ale te okresy snu są tak krótkie, że nie zdaje sobie z tego sprawy i wydaje mu się, że nie zmrużył nawet oka. Typowy dla nerwic, zwłaszcza neurastenicznych jest stan porannego zmęczenia. Sen nie przynosi wypoczynku. Doznania bólowe i przykre myśli, zamiast ustawać, nasilają się w nocy ponieważ nie konkurują z nimi inne bodźce. Często występują koszmary.
- „zaraźliwość” nerwicowych zaburzeń wegetatywnych
Często zaburzenia występujące w najbliższej rodzinie wcale nie są spowodowane dziedziczeniem genetycznym, ale nieświadomym przejmowaniem nerwicowego sposobu reagowania (np. trudna sytuacja= ból głowy).
- zaburzenia łaknienia
Dwie formy: brak łaknienia (częstszy, prowadzi do spadku wagi) lub jego nadmiar (przebieg łagodniejszy, ale bardziej utrwalony). W obu przypadkach działa błędne koło: gdy wskutek napięcia nerwicowego traci się chęć do jedzenia, po pewnym czasie coraz mniejsze ilości pokarmu zaspokajają głód, aż w końcu chory może w ogóle nie jeść i nie odczuwać głodu. W przypadku nadmiaru apetytu, przybiera on charakter nerwicowy i chory je nie dlatego, że jest głodny, ale dlatego, ze jest zdenerwowany. Mniej się rusza, bo jest ciężki przybiera na wadze. Charakterystyczny jest tu bardzo emocjonalny i silny stosunek do jedzenia: albo nienawiść i wstręt, albo miłość i przyjemność (co jest normalne dla fazy niemowlęcej, więc mamy tu przykład regresji). Błędem jest więc leczenie będące jeszcze większym zwróceniem uwagi na jedzenie (jakiekolwiek diety, tuczące lub odchudzające).
- zaburzenia seksualne
Najczęściej spotyka się te o charakterze minusowym- obniżenie popędu i sprawności, rzadziej plusowe- wzmożenie popędu seksualnego (dla rozładowania niepokoju, partner traktowany jak przedmiot, często autoerotyzm i niemożność realizacji tego popędu). W akcie seksualnym można wyróżnić dwie fazy: przywspółczulną (śluz, wzwód itd.) i współczulną (wytrysk, orgazm). U M częściej zaburzona jest pierwsza faza, u K druga (anorgazmia pierwotna i wtórna). Ogólne obniżenie przyjemności jest typowe dla obojga płci w nerwicy. Dyspareunia (bolesność) i pochwica mogą też mieć podłoże nerwicowe. Gdy zaburzenia tego typu będą jedynym objawem nerwicy mówimy o nerwicy seksualnej.
- inne zaburzenia wegetatywne
Wiążą się one zazwyczaj ze skurczem mięśni gładkich, np. naczyniowe bóle głowy, bóle serca w wyniku skurczu naczyń, bule brzucha wywołane skurczem w różnych odcinkach przewodu pokarmowego, uczucie zimna wiążące się ze skurczem naczyń, podobnie jak mrowienia, drętwienia, znieczulice itd. Napięcie mięśni prążkowanych powoduje bóle w krzyżu, wędrujące bóle mięśniowe, zmęczenie w oczach i drgania powieki, ogólne poczucie zmęczenia. Niemożność wyładowania się na zewnątrz w celowym działaniu i przeniesienie ciężaru na ruch wewnętrzny wydaje się tłumaczyć istotę zaburzeń wegetatywnych w nerwicach. Dlatego zaleca się pracę fizyczną i wygadanie się jako czynności przynoszące ulgę. Zaburzenia wegetatywne są więc wyrazem mobilizacji ustroju, która towarzyszy negatywnym postawom uczuciowym. Fakt, że trwają one tak długo (miesiące, lata) tłumaczy się trzema czynnikami: po pierwsze negatywne postawy uczuciowe łatwo ulegają utrwaleniu, po drugie procesy wegetatywne mają duży stopień inercji (zakłócenie wolno wygasa), po trzecie- możliwa jest wrodzona nadpobudliwość układu wegetatywnego (a także jego części, np. ktoś ma tendencje do bólów głowy czy wymiotów). Kępiński pisze o nerwicach narządowych (np. żołądek, serce), meteoropatiach o charakterze nerwicowym.
EGOCENTRYZM
W mniemaniu neurotyka nie ma ludzi bardziej chorych i nieszczęśliwych niż oni. Egocentryzm objawia się w charakterystycznym sposobie mówienia: eksponowanie zaimków „ja” „mój” oraz przymiotników opisujących ich cierpienie. Zdrowych ludzi irytuje ktoś, kto mając takie same problemy jak wszyscy, eksponuje je i uważa za najgorsze. Egocentryzm jest subiektywnym wyrazem faktu, że jest się centralnym układem odniesienia. Ma tu też miejsce przewaga postawy „biorę” nad postawą „daję”. Równowaga między tymi elementami jest analogiczna do równowagi między procesami anabolicznymi i katabolicznymi, dlatego egocentryzm w okresie dzieciństwa jest czymś naturalnym. Każda choroba wiąże się z regresją do takiego egocentryzmu, w nerwicy postawa ta jednak jest znacznie silniejsza. W egocentryzmie nerwicowym wyraźna jest pretensja w stosunku do otoczenia, jest wynikiem jego słabości i potrzeby opieki ze strony otoczenia (to są różnice między egocentryzmem dziecięcym a nerwicowym). Chory z nerwicą znajduje się na granicy między chorobą somatyczną a psychiczną. Nie może odszczepić części chorej od zdrowej (jak chory somatycznie), gdyż cały czuje się chory; ale fakt, że czuje się chory sprawia, że nie przeszedł jeszcze granicy dzielącej go od psychotyków, gdzie „ja” jest zmienione i obce. Neurotyk czuje się zagrożony w ludzkim świecie, uważa, że wszyscy są od niego szczęśliwsi i dlatego pragnie pomocy i zrozumienia ze strony otoczenia. Jego kontakt ze światem jest bolesny, bo nie ma zdrowej części do komunikacji (jak chory somatycznie) ani nie żyje w innym świecie, jak chory psychicznie. Egocentryzm jest więc jedyną możliwą postawą, bo chory czuje się całościowo chory (musi więc się sobą zajmować), a poza tym nie może zajmować się niczym innym, bo kontakt ze światem jest bolesny. Nerwicowiec czuje „ja jestem chory” i jest całkowicie ogarnięty chorobą, co dziwi lekarzy i innych ludzi. Egocentryzm jest objawem wskazującym na zakłócenie w relacji danego człowieka z jego środowiskiem, a nie tylko w nim samym. Jest wyrazem buntu przeciw losowi, jest w nim agresja w stosunku do siebie i do świata. Stosunek do siebie jest ambiwalentny- „kocham i nienawidzę”, ale ładunek uczuciowy jest nadmierny (uczucia zostały zablokowane w swym ujściu na zewnątrz). Egocentryzm jest wyrazem zaburzonego stosunku do siebie samego. Postawę tę zmniejsza wyładowanie negatywnych uczuć w stosunku do najbliższych w rozmowie z lekarzem oraz uzyskanie obiektywnego spojrzenia na samego siebie, a także znalezienie wyjścia z ogólnego nerwicowego impasu (tu opisuje ewolucję form czynnościowych pojedynczej jednostki, czyli potrzeba aktywności i twórczości, która w nerwicy jest zahamowana). Ustępowanie egocentryzmu jest często pierwszym objawem ustępowania nerwicy.
BŁĘDNE KOŁO
Objaw ten polega na zamknięciu się w nerwicowy krąg przyczyny i skutku. Przykłady:
Nerwicowy lęk zaburzenia wegetatywne silniejszy lęk
poczucie krzywdy zachowanie chorego wobec otoczenia negatywna reakcja otoczenia poczucie krzywdy
Egocentryzm odsuwanie się od otoczenia większy egocentryzm
Zaburzenia potencji koncentracja na nich większe zaburzenia potencji (to samo ze snem, jedzeniem, natręctwami itd.)
Powiązanie członów przyczynowych jest tego rodzaju, że wzrost jednego powoduje wzrost następnego. Walcząc z dolegliwością nerwicową wywołuje się wzrost jednego z ogniw łańcucha przyczynowego, co w końcu prowadzi do nasilenia objawu, z którym się walczy.
Sprzężenie zwrotne dodatnie- działa w nerwicy, przez co objawy się nasilają. Ujemne służy zachowaniu stabilności układu.
6