GRUPY 20-LECIA

Postawa ewolucyjna:

Skamandryci

- pisma: Skamander (1920-1928; 1936-1939), Pro Arte (wcześniej Pro Arte et Studio akademickie; 1916-1919), Wiadomości Literackie (1924-1939), Cyrulik Warszawski (satyryczne, 1926-1934)

-kawiarnia „Pod Picadorem” Nowy Świat Warszawa (29 listopada 1918 - marzec 1919)

-programowo bezprogramowi (w pierwszym numerze Skamandra opisali swój „program” zaznaczając że „nie występują z żadnym programem”) - Irzykowski zarzucał im programofobię, uważał on, bowiem że każda grupa literacka program posiadać powinna

- grupa swobodna pod względem programu i poetyki, zwarta p.w. towarzyskim - tzw. Grupa sytuacyjna

- twórcy wybitnie utalentowani: Lechoń, Tuwim, Wierzyński, Iwaszkiewicz, Słonimski

- silna ekspansywność

- „mniejsi” współtwórcy tzw. Krąg Skamandra: Staff, Pawlikoska - Jasnorzewska, Broniewski, Liebert, Przysiecki (poezja dnia codziennego i skamandrycki sentymentalizm), Sebyła, Jasturn

- charakterystyka poetyki:

- silny nacisk na tonizm (+ nowości: asonans, rym niedokładny, )

- dyskursywny wywód, retoryczne ukształtowanie składni (nieobecny styl „telegraficzny” tj. przerywanie logiki zdania)

- tonacja emocjonalna i normy obyczajowo - językowe (odstępstwa: Wiosna - Tuwima, Dionizje - Iwaszkiewicza)

- mocne osadzenie w tradycji (Lechoń: romantyzujący „Karmazynowy przypływ”, sonety Słonimskeigo)

- konkretność, sensualizm, powszedniość:

-język zbliżony do kolokwialnego, potocznego - jednocześnie dbałość o poziom artystyczny (pisz o czym chcesz byle dobrze)

-sytuacje codzienne

-przedmioty jednostkowe, rzeczy

-świat intensywnie odczuwany wszystkimi zmysłami

-konkretność miejsca i czasu

- tzw. Metafizyka dnia codziennego

- jako konkretne osoby wobec publiczności (nie bogowie itd.) - chcemy być poetami nikim więcej, poetami dnia dzisiejszego

-odrzucenie wzniosłej bezosobowości

- skamandrycka pointa: (Lechoń i Pawlikowska)

-dytyrambizm: (zbliżenie do ekspresjonizmu i futuryzmu)

-podwyższona tematyka emocjonalna,

- pewien patos, (Karmazynowy poemat)

- atmosfera entuzjazmu i frenezji

-formy dłuższe i wierszem luźnym, wolnym

- Tuwim, Wierzyński, Słonimski

- z początku dionizyjskość (elan vital)

- jednocześnie: codzienność i wielka tradycja polska oraz europejska (zaspokojenie wyższych ambicji czytelnika za sprawą prostego języka)

- poeci apollińscy przede wszystkim - przejście w nurt bardziej klasyczny 1927 i dalej:

- „Rzecz czarnoleska” Tuwima

-Kochanowski wzorcem

- renesans twórczości Staffa (jako mistrz skamandrytów)

- dystans wobec wzruszeń i przeżyć ja lirycznego

- optymizm, postawa opanowanego poczucia mocy

- stylizacja: oda, hymny, elegia przy prostocie wyrazu

- w latach 30-tych ich drogi się rozchodzą

Ekspresjoniści

- pismo: poznański Zdrój (1917-1922)

- współpraca z grupą malarską Bunt (zbliżenie do niemieckiego ekspresjonizmu)

- nawiązania do romantyzmu (gł. patron Słowacki wraz z jego ewolucjonizmem mistycznym z Genezis Ducha, mistycyzm

-sztuka Ducha(ekspresjonizm) zamiast sztuki Materii (impresjonizm)

- potrzeba duchowego odrodzenia narodu i ludzkości po wojnie i w zetknięciu z nowoczesnością

- programotwórczy i założyciele Zdroju: S. Przybyszewski, J. Hulewicz, J. Stur orza Z. Kosidowski, A, Bederski, S, Kubicki

-teksty programowe:

-Przybyszewski:

- Ekspresjonizm, Słowacki i „Genezis z ducha”- 1918

- Powrotna fala (Naokoło ekspresjonizmu) - 1918

- Hulewicz:

- system gnostyczny nawiązujący do Wielkich wtajemniczonych Schurego i do religii wschodu, teozofii i okultyzmu

- Stur :

- skodyfikował program Zdroju

- Na przełomie - 1921

- niefortunna symbioza tradycji i nowatorstwa - nie odnieśli sukcesu (połączenie deformacji, dysonansowości, poetyckiego anty waloru, luźność wizji poetyckiej z wielosłowiem, patetyczno - hiperbolicznym języku nadużywającym abstrakcyjności)

- twórcy „przelotni”:

- J. Wittlin ekspresjonizm => skamandryzm

- E. Zegadłowicz ekspresjonizm =>ludowości

- B. Ostrowska

-Ekspresjoniści Polscy - FORMIŚCI (zał. 1917):

- gr. Malarska założona przez T. Czyżewskiego oraz Z. i A. Pronaszków

- dołączyli się: S. I. Witkiewicz (szybko odszedł) i L. Chwistek (programotwórcza)

- autotelizm, antyutylitaryzm, czysty estetyzm, upajanie się formą, forma ponad treść - również w odniesieniu do poezji

- później współpraca z futurystami

Postawa rewolucyjna:

Futuryści

- pismo: (brak konkretnych pism) „Formiści”-1919 - 1921(Czyżewski), „Nowa Sztuka” - od 1921 (oficjalne pismo, tylko 2 numery, tonacja spokojna)

- klub Katarynka (Jasieński, Młodożeniec, Czyżewski)

- w 1918r. - jako pierwsze i najgłośniejsze ugrupowanie o zapędach awangardowych

- do 1923/1924 - „Bilans futuryzmu” B. Jasieńskiego

- czerpanie z włoskich (Marinetti), rosyjskich (Chlebnikow), francuskich futurystów

-manifesty:

- język obraźliwy, pełen wulgaryzmów, dosadny, skrótowy (częste parodie języka urzędowego-obwieszczenia, rozkazy)

-paradoksy, hiperbole

-połączone z programem prymitywistycznym (nadawało to charakter zabawowy co nie sprzyjało dostrzeżeniu pozytywnych wymiarów np. demokratyzacji)

- gł. programotwórczy:

- Tytus Czyżewski

- Anatol Stern

- Aleksander Wat

- Bruno Jasieński

- Stanisław Młodożeniec

- strategia skandalu (nieważne czy mówią dobrze czy źle ważne żeby mówili obrazoburcze wystąpienia)

-założenia programowe:

- ortografia fonetyczna (prowokacja, zwrot ku językowi)

- optymizm, radość ze sztuki

- wprowadzenie sztuki w codzienność, na ulice

- słowa na wolność

- przewartościowanie sztuki - masowość

- zwrot ku kobiecie, demokratyzacji społeczeństwa, obyczajowość (nowoczesna seksualność)

-brutalny witalizm, radość życia we wszystkich przejawach

-odrzucenie przeszłości, tradycji (podkreślanie że romantycy byli ważni w swojej epoce)

- prymitywizm (swoiste katharsis od nowoczesności, której byli też piewcami)

- kult nowoczesności - technika, maszyny

- nacisk na oryginalność (- Irzykowski zarzucał im plagiat, i słusznie, bowiem niektóre manifesty były jedynie tłumaczeniami a nie własną wesołą twórczością, zarzuty dotyczą również bebechowatości i zbytniej cielesności - Witkacy i Żeromski (snobizm)) program nie mógł się wypełnić

Utwory omawiane na zajęciach: Manifesty futurystyczne

Awangarda krakowska

- z początku tylko Peiper - założył pismo „Zwrotnica” (1922-1923, 1926-1927) - później skupiał

wokół siebie innych

- istota w nowoczesnej miejskiej cywilizacji industrialnej i pracy

- rygor poetycki, poetyka zaszyfrowanego, skondensowanego zdania (por. Peiper) o wielorakim znaczeniu

-przedstawiciele: T. Peiper, J. Przyboś, J. Brzękowski, J. Kurek

- debiuty w grupie:

- „A” (1924), „Żywe linie” (1924) - Peiper

-„Tętno” (1925) - Brzękowski

- Śruby (1925), Oburącz (1926) - Przyboś

- Upały (1925) - Kurek

- nowe konstrukcje liryczne:

- układ rozkwitania: kolejne nakładanie na siebie całości wyobrażalnych od najprostszych, schematycznych do coraz bogatszych, szczegółowych ( - miał być manifestacją autonomii dzieła sztuki uwolnionego spod realizmu); układ logiczny w którym słowa i zdania narastają w sposób sprzyjający widzeniu

- budowa eliptyczna: (koncepcja Brzękowskiego)- wyrzucenie z wiesza wszystkich zbędnych słów, prozaizmów - tekst miał się składać z samych „point” wszystkie zdania miały być równie ważne

- nowe rymy - zalecanie współdźwięczności brzmieniowo niepełnych i przybliżonych oraz stosowanie rymów oddalonych (jakoby symbol stosunków międzyludzkich tamtego czasu)

- poezja ma byś budową, konstruktem (np. Notre Dame Przybosia)

- poeta ma być budowniczym

-prezentyzm:

-sformułowany głównie w pismach Peipera, rozwijana przez głównych reprezentantów

- założenie: nowe czasy wymagają nowej poezji

- w miejsce przeszłości - teraźniejszość (orientacja na teraźniejszość: miasto masa maszyna)

-odrzucenie romantyzmu i sentymentalizmu - ale nie podważanie jego wartości ówczesnej

- wykładniki prezentyzmu: (por. Peiper)

- kult nowości

- wyrafinowanie (emocjonalna powściągliwość ja lirycznego - ekwiwalentyzacja uczuć)

- kompilacjonizm artystyczny

- oryginalność ekspresji (metafora)

- konflikt: Skamander - Awangarda K. - bezprogramowość - programowość

- w latach 30-tych:

-w latach 1931-1933 - Linia - pismo Kurkowskie

- „regionalizacja” awangardy (lubelska i wileńska)

- 1934 najazd awangardy na Warszawę - impreza zorganizowana przez Czechowicza

Awangarda wileńska (żagaryści)

- pismo: Żagary (1931-1934) (przez krótki czas zastąpiony przez (przekształcony na) „Piony”)

- przedstawiciele: Czesław Miłosz, Jerzy Putrament, Jerzy Zagórski, Józef Maśliński, Stefan Jędrychowski, Henryk Dembiński (ideolog grupy) , Teodor Bujnicki, Aleksander Rymkiewicz

- postawa otwarta

- literatura podporządkowana rzeczywistości społeczno - ekonomicznej (lata kryzysu - proponowanie własnych, śmiałych rozwiązań poprawy sytuacji np. Dembiński uważał że należy dobrowolnie znacjonalizować wielkie własności)

- bez jakiegoś ścisłego programu

- poetyka (założenia):

-sugestywność

- konstruktywizm - poezja jako konstrukt

- prozaizacja

- kult faktu

- zwrot ku reportażowi

- dyktatura intelektu (zamiast emocji - racjonalizacja - ten który to wymyślił piała później wiele o religii - Miłosz)

- nawiązania:

- do poezji Mickiewicza, Słowackiego

- do klasycyzmu - oda, poemat, liryka opisowa

- przeczucie katastrofy, nieuchronnej apokalipsy czy zbliżającej się zagłady, która miała pochłonąć zarówno świat, jak i człowieka

- silne więzy przyjacielskie

- krytykowali Skamandra za zbyt powierzchowne traktowanie poezji, a Awangardę Krakowską za zbytnie stechnicyzowanie wypowiedzi

Awangarda lubelska

- pismo: Reflektor od 1923 do

- reprezentanci: Józef Czechowicz, Józef Łobodowski,

Autentyści

- twórca: Stanisław Czernik (wcześniej należał do grupy Przedmieście)

- pismo: Okolica Poetów (1935-1937;1938-1939 w Ostrzeszowie Wielkopolskim)

- przedstawiciele: Bolesław Ożóg, Józef Andrzej Frasik (młodzi poeci chłopskiego pochodzenia)

- obojętność na problematykę społeczną

-położenie nacisku na sferę przeżyć wewnętrznych - pojęcie rzeczywistego, pełnowartościowego przeżycia poety jako podstawa prawdziwej liryki (surogaty jako przeciwieństwo)

- rozróżnienie na autentyzm przeszłości (oparty na intuicji, instynkcie) i na autentyzm teraźniejszy (oparty na świadomych zamierzeniach i metodach)

- poeta ma prawo do każdej formy byleby była autentyczna

- skrajność (jeśli nie widziałeś morza to nie masz prawa go opisywać)

-przesunięcie akcentów ku psychologicznej i biograficznej genezie poezji

- grupę łączyło chłopskie pochodzenie i wiejska tematyka

Kwadryga

- pismo: Kwadryga (1928-1930)

- przedstawiciele: M. Bibrowski, S. R. Dobrowolski, W. Sebyła, S. Flukowski, L. Szenwald N. Rydzewska (Przelotnie Gałczyński)

-postulat: sztuka uspołeczniona, sprawiedliwość społeczna i godność pracy

- powoływali się na: Norwida (jako piewca pracy), S. Witkiewicza (ojca)

- pod wpływem Brzozowskiego

- artykuły bojowe wymierzone w Skamander (za brak programu) (paradoks polegał na tym że pozostawali pod wpływem Skamandra)

- grupa sytuacyjno-programowa

- tematy: praca robotnicza, bezrobocie, nędza, wyzysk, postawa niezadowolenia i buntu

- unikanie w poezji wyznań osobistych

- brak oryginalnej, własnej poetyki (wtórność twórcza - Skamander)

Przedmieście - grupa prozatorska

- przedstawiciele: H. Boguszewska, J. Kornacki (założyciele), Z. Nałkowska, W. Kowalski, G. Morcinek, S. Rey, H. Krahelska - oddział warszawski, H. Górska, A. i J. Kowalscy, J. Brzoza - oddział lwowski

- gł. postulat: kult faktu

- pierwsze głosy:

- Nałkowska w 1926 r. w artykule „Pisana rzeczywistość” - zwrócenie uwagi na zwrot w lit. Fr. Ku autentyczności, przedstawienie w lit. Tego co było naprawdę

- charakter instytucjonalny:

- założone jako ZESPÓŁ LITERACKI PRZEDMIEŚCIE w 1933 - rozwiązane dobrowolne w 1937

- prowadzili działalność społeczno-polityczną (współpraca m. in. z Ligą Obrony Praw Człowieka i Obywatela)

- program / statut grupy:

- odrzucenie fikcji i fantazjowania

- kult faktu

- nacisk na „obserwację” (przekształcanie utworu w instrument badania społecznego)

- stworzenie nowych form tworzenia indywidualnych i zbiorowych

- żądali zwrócenia uwagi i talentu na życie proletariatu (w szczególności na

bezrobotnych)

- koniczność nawiązania kontaktów z literatami mniejszości narodowych

- związki z:

- Zolowskim naturalizmem

-francuskim populizmem

- niemiecką Naue Sachlichkeit

- z rosyjską gr. Lefu i Nowego Lefu

- różniło ich od naturalizmu:

- rezerwa wobec tendencji autentystycznych

- rezerwa wobec pasji ukazywania brutalności i brzydoty świata

- społecznikowski humanitaryzm łagodzący turpistyczne demaskatorstwo

- wyróżniki: (w przeciwieństwie do prozy realizmu psychologicznego)

- realizm- język dążący do przeźroczystości, niezauważalności (co odróżnia go od ekspresjonizmu)

- bardziej uprawdopodabnia świat przedstawiony (przerzucenie rzeczywistości w książkę), brak fikcji

- „społeczność” - skupienie się na człowieku w gromadzie, spojrzeniu socjologicznym, na cechach łączących ludzi z warstw, środowisk czy zawodów w określonym momencie (w psych. kładzie się nacisk na różnice psychologiczne między jednostkami)

- trudno oddzielić od prozy realizmu psychologicznego

- książka „Przedmieście” - 1934 praca zbiorowa o charakterze migawek z życia proletariatu

- Pierwszy maja - praca zbiorowa z 1934

Kraków (formiści)- większy dynamizm

Warszawa

Dynamizm, patos, praca, robotnik, nowoczesna cywilizacja

---