LEON DYCZEWSKI „RODZINA SPOŁECZEŃSTWO PAŃSTWO”
1. OKREŚLENIE RODZINY
Różne definicje co innego akcentują, aspekty biologiczne, prawne, kulturowe, wszystkie jednak podkreślają ogromne znaczenie rodziny dla jednostki i życia społecznego.
Znaczenie to opiera się chociażby na:
A. Rodzina jest miejscem biologicznych narodzin człowieka.
B. Rodzina jest podstawowym środowiskiem biologicznego i duchowego rozwoju
człowieka - miłość.
C. Rodzina jest środowiskiem realizacji społecznej natury człowieka.
D. Rodzina bazując na związku małżeńskim dwóch osób dorosłych odmiennej płci jest najbardziej naturalnym środowiskiem zaspokojenia popędu seksualnego.
Dwa podstawowe wymiary istnienia i funkcjonowania rodziny - grupy o charakterze wspólnotowym i instytucji społecznej. Obecnie pomija się instytucjonalny wymiar rodziny, czy słusznie?
Rodzina małą i podstawową grupą społeczną.
Rodzinę tworzą osoby powiązane dwoma, a najczęściej trzema podstawowymi układami stosunków:
- między małżonkami na mocy ich wzajemnej decyzji wspólnego życia.
- stosunki między małżonkami, którzy stają się rodzicami, a ich dziećmi.
- plus układ, który powstaje między rodzeństwem
Rodzina może zatem liczyć najmniej trzy osoby.
Rodzina rozszerzona, zmodyfikowana rodzina duża - rodzina nuklearna + dziadkowie, rodzeństwo, wybrane osoby z szerszego kręgu pokrewieństwa.
Obojętnie jaki typ rodziny będziemy brali pod uwagę, zawsze jest jasne, kto do niej należy. Jest ona niewielką grupą o stałym układzie swoich członków i wyraźnej granicy przynależności. Wyznaczają ją związek małżeński, pokrewieństwo lub specjalny akt prawny, na mocy którego konkretna osoba zostaje włączona do rodziny.
Nie ma tu płynności członków jak w innych grupach społecznych, do których można wejść i z nich wypisać się. Dla swoich członków rodzina jest grupą pierwotną i podstawową.
O tym, że rodzina jest grupą podstawową dla swoich członków, decydujące znaczenie mają takie jej cechy:
w rodzinie wszyscy spotykają się ze sobą na co dzień i wzajemne kontakty są bezpośrednie i nasycone przeżyciem emocjonalnym. Obejmują całego człowieka i kształtują jego dyspozycje, poglądy i reakcje, całościowe postawy życiowe.
W rodzinie, mimo jej małych rozmiarów, występuje duża różnorodność ról: męża, żony, matki, ojca, gospodyni…ta różnorodność ról tworzy bogatą sytuację społeczna, w której następuje samoczynne wprowadzenie dziecka od najwcześniejszych lat w pełnienie przez nie przyszłych ról w rodzinie i społeczeństwie.
Rodzina instytucją społeczną - instytucjonalny charakter rodziny widoczny jest w następujących jej cechach:
rodzina jest grupą formalną i społecznie uznawaną, nie jest tylko sprawą prywatną, ale podlega prawu i kontroli społeczeństwa.
Rodzina w każdym społeczeństwie ma sobie właściwą strukturę i pełni odpowiednie funkcje zarówno wobec jednostki jak i społeczeństwa. Ani struktura ani funkcje nie są dowolne, są ściśle określone, większość z nich jest skodyfikowana i przez społeczeństwo kontrolowane. Z chwilą ich naruszenia społeczeństwo przez swoje autorytety, instytucje i urzędy interweniuje w życie rodziny i dąży do przywrócenia jej uznawanej powszechnie struktury i pomaga jej we właściwy sposób spełnić swoje funkcje.
Zadania czyli funkcje rodziny są liczne . Najczęściej wymienia się następujące: prokreacyjna, seksualna, socjalizacyjna, emocjonalno - ekspresyjna, rekreacyjno - towarzyska, integracyjna, religijna, gospodarcza, opiekuńczo - zabezpieczająca, stratyfikująca i legalizacyjno - kontrolna.
Rodzina zajmuje zawsze określoną przestrzeń i posiada dobra materialne. Przez społeczność lokalną, a następnie przez państwo jest uznawana jako podmiot do posiadania własności.
3. RODZINA SYSTEMEM SPOŁECZNYM
Rodzina jako samodzielna, wyodrębniona grupa społeczna o charakterze wspólnoty oraz instytucji tworzy swoisty system. Bazuje on na panujących wewnątrz rodziny powiązaniach, które są komplementarne i sprawiają, że rodzina jest w miarę samowystarczalną grupą społeczną dla życia i rozwoju swoich członków. W powiązaniach wewnątrzrodzinnych możemy wyodrębnić cztery układy, które się wzajemnie uzupełniają:
Układ postaw miłości
Jedną z podstawowych cech człowieka jest jego zdolność do kochania kogoś drugiego. Najpełniej zdolność ta realizuje się w małżeństwie oraz rodzinie. Wszystkie definicje miłości podkreślają, że miłość jest odpowiedzią uczuć i woli człowieka na wartość.
U podstaw miłości leży więc akt poznania. W wypadku rodziny małżonkowie, dzieci, rodzice wzajemnie dostrzegają się jako wartość. Tworzą swoistego rodzaju triadę wartości.
Postawa wzajemnej miłości sprawia, że członkowie rodziny tworzą jedność, w której jeden służy drugiemu, nie pytając, co za to otrzyma. Samo dawanie i kontakt z drugą osobą jest już wartością - nagrodą. Dawanie opiera się na regule: według potrzeb
i możliwości służyć drugiemu.
Układ uzupełnień i dominacji
Układ ten tkwi już we wzajemnych postawach miłości, których podstawą jest odmienność wartości posiadanych przez poszczególne osoby w rodzinie. Owa odmienność wartości wypływa z różnicy płci, predyspozycji psychicznych, uzdolnień, zamiłowań i aspiracji. Niemałą też rolę odgrywa tu różnica wieku oraz środowisko pochodzenia i wychowania. W rodzinie jednostka nie traci swojej indywidualności, ale łączy ją z indywidualnością współmałżonka i dzieci. Rodzina jest wielością z której powstaje jedność. Rodzina to dynamiczna jedność osób, wzbogacana w procesie starzenia się rodziców i dorastania dzieci.
W rodzinnej wielości i jedności istnieje wzajemne podporządkowanie się osób, które tworzy kolejny układ stosunków - dominacji. Głównymi podstawami istnienia tego układu są płeć i wiek. W zależności od poglądów na kobietę i mężczyznę oraz na dzieci
i rodziców, Układ dominacji w rodzinie ma różne formy. Związane są one z całościową kulturą danego społeczeństwa i zmieniają się wraz z nią.
Układ dominacji w rodzinie nie jest więc odgórnie raz na zawsze ustalony,
ale kształtuje się w trakcie wzajemnego poznawania się członków rodziny.
Układ ten jest skierowany w mniejszym stopniu niż dawniej na utrzymanie rodziny,
a w większym na rozwój i zadowolenie jednostki. Stąd też wzajemne stosunki w rodzinie nabierają coraz wyraźniej cech bezpośredniości i intymności.
Układ socjalizacji
Układ socjalizacji w rodzinie tworzą realizowane przez nią wartości, normy, nie pisane
i pisane prawa, wzory postępowania, zwyczaje i święta, system kontroli, rodzaj kar
i nagród. Normuje on życie wewnątrz rodziny i jej stosunek do społeczeństwa. Spełnia szczególnie ważne zadanie wobec dzieci i młodzieży. Wprowadza je w świat wartości
i stosunków społecznych, kształtuje predyspozycje do wykonywania wielu skomplikowanych w dzisiejszym społeczeństwie działań, na przykład do robienia zakupów , korzystania ze służby zdrowia i ubezpieczeń społecznych…
Układ socjalizacji obejmuje w życiu rodzinnym wszystkich, zarówno młode,
jak i starsze pokolenie. Pokolenie starsze wprowadza młodzież w to, co jest już ugruntowane w kulturze społeczeństwa, natomiast dzieci wprowadzają rodziców w to,
co nowe, co dopiero wchodzi w kulturę, z czym rodzice nie mają bezpośredniego kontaktu. Dzięki temu, że socjalizacja obejmuje młodych i dorosłych, rodzina znajduje się w centrum przemian kulturowych, żywo w nich uczestniczy, a jednocześnie ma zagwarantowaną trwałość i kontynuację kulturową.
Układ wspólnego działania
Układ ten wytwarza się w realizowaniu wspólnych i jednostkowych potrzeb, a swoje oparcie ma we wspólnocie mieszkaniowej i gospodarczej. Ponieważ potrzeby wciąż podlegają zmianom i rozwijają się, to i system ten wykazuje duży dynamizm.
Z wyjątkową siłą i często z dużą skutecznością działania funkcjonuje w sytuacjach kryzysowych i w zagrożeniach. Przejawia się wówczas w wyjątkowej solidarności członków rodziny, dążących do najbardziej pozytywnego rozwiązania problemów.
Wymienione cztery układy powiązań dopełniają się w takiej mierze, że scalają rodzinę
w zwartą grupę o specyficznych funkcjach. Daje to rodzinie możliwość trwania
i adoptowania się do zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych. Dzięki temu rodzina jest twórczym partnerem całości życia społecznego, które dla niej jest wielkim systemem społecznym.
4. WIĘŹ RODZINNA
Nie jest bezpośrednio zdefiniowana, bo definicja nawet samej więzi społecznej jest trudna.
Rodzina będąc grupą społeczną o swoistej strukturze, ma właściwe sobie, nader intymne życie wewnętrzne. Wspólnoty wytworzonej między członkami rodziny nie rozbija fakt ich uczestnictwa w różnych grupach zawodowych, kulturowych, politycznych, a nierzadko także ideologicznych i religijnych. W grupie rodzinnej działa cały kompleks sił przyciągających jej członków do siebie i wiążących ich nawzajem. Siły te tworzą więź rodzinną. Wynikają one ze związku małżeńskiego, ze świadomości związków genetycznych, przeżyć emocjonalnych, stosunków zależności, współdziałania, postaw wobec uwarunkowań społecznych, kulturowych i gospodarczych, w których żyje dana rodzina, z czynników prawnych, religijnych i obyczajowych. Więź rodzinna jest zatem wypadkową wewnętrznych i zewnętrznych sił istniejących w grupie rodzinnej i działających na jej członków. Więź rodzinna przejawia się w różnego rodzaju stosunkach, zależnościach i postawach członków rodziny. Precyzyjne określenie sił tworzących więź rodzinną oraz źródeł, a także określenie ich natężenia i rozłożenia w rodzinnie pozwala z kolei określić intensywność więzi w poszczególnych rodzinach i w całych zespołach rodzin. Więź rodzinna jest bowiem różna w każdej rodzinie lub w różnych okolicznościach jej życia. Jest ona zjawiskiem dynamicznym, ulegającym ciągłym przeobrażeniom.
W więzi rodzinnej można wyróżnić dwie odrębne podstawy, z których wyrastają i na których opierają się siły scalające członków rodziny.
Pierwszą z nich stanowi świadomość łączności z innymi osobami w rodzinie oraz poczucie przynależności do rodziny jako odrębnej grupy społecznej. Przejawia się to zarówno w sferze myśli, dążeń uczuć, jak i w sferze działań. Obydwie sfery wytwarzają w jednostce wspólną, podobną lub odmienną z innymi członkami rodziny postawę wobec tych samych wartości, norm, ocen, zdarzeń, przedmiotów itp. Stan ten jednostka najlepiej wyraża używając,
w odniesieniu do siebie i innych, zaimków my, nas, dla nas, itp. Jest to subiektywna podstawa więzi rodzinnej - zdaniem teoretyków - najbardziej istotna dla każdej grupy społecznej, bez której nie mogłaby ona ani powstać, ani rozwijać się.
Subiektywna podstawa więzi rodzinnej, choć rzeczywiście bardzo istotna,
nie tłumaczy w pełni jej specyfiki. W rodzinie przynależność grupowa nie zawsze opiera się na dobrowolności, jednostka może trwale lub czasowo nie wykazywać postaw unifikacji
z rodziną i jej poszczególnymi członkami, a jednak ciągle do niej należy. Wyzbycie się subiektywnego poczucia łączności i identyfikacji ze strony jednostki wcale nie oznacza,
że więź z rodziną została całkowicie zerwana. Dzieje się tak dla tego, że na jednostkę działają odpowiednie siły zewnętrzne, w wyniku których pozostaje ona w rodzinie i godzi się ostatecznie zachować dominujące w niej normy; analogicznie na rodzinę działają siły,
które zapobiegają zbyt łatwemu wykluczaniu jednostki z kręgu rodziny. Siły te wynikają
z całego splotu czynników prawnych, obyczajowych, religijnych, społecznych, gospodarczych etc. Czynniki te stanowią drugą, obiektywną podstawę więzi rodzinnej.
Więź rodzinna tworzy się zatem na podstawie współwystępowania czynników subiektywnych i obiektywnych, przy czym czynniki te nie muszą występować - i nie występują -
w doskonałej proporcji.
Rozróżnienie teoretyczne.
Dokonując pewnego uogólnienia i systematyzacji, z zarazem uproszczenia różnorodnych stosunków i kontaktów w rodzinie, w których wyraża się i na których jednocześnie opiera się więź rodzinna, można je sprowadzić do trzech zasadniczych zespołów. Różnią się one miedzy sobą na tyle, że na podstawie ich analizy można z kolei wyróżnić trzy rodzaje więzi rodzinnej.
Pierwszy zespół - stosunki i kontakty, między pokoleniami i w ramach pokoleń, które powstają ze względu na strukturalne zróżnicowanie w rodzinie w związku
z pełnieniem w niej ról i zadań przez poszczególne osoby i pokolenia. Ich treść koncentruje się wokół wychowania dzieci, autorytetu rodziców, prowadzenia gospodarstwa domowego, udzielania wzajemnej pomocy. Podłożem materialnym tych stosunków jest wspólnota mieszkaniowa i gospodarcza.
Więź, jaka w wyniku ich powstaje i na jakich się opiera może być nazwana więzią „strukturalno-przedmiotową”. Istnieje w każdej rodzinie, choć, w każdej jest inna.
Drugi zespół stanowią stosunki i kontakty między osobami i pokoleniami oparte
na sferze poznawczej, a przede wszystkim emocjonalno wolitywnej. Ich treścią są myśli, uczucia, pragnienia, aspiracje i wzajemne postawy zajmowane przez poszczególnych członków rodziny. Ich bezpośrednią podstawą jest wzajemne odniesienie członków rodziny przede wszystkim jako osobowości z całym ładunkiem emocjonalnym, wolitywnym i intelektualnym. I to stanowi ich charakterystyczną cechę.
Na podstawie tego zespołu stosunków i kontaktów tworzy się - i na nich się opiera - między członkami rodziny tak zwana więź osobowa.
Trzeci zespół stanowią stosunki między osobami w rodzinie, których treścią są postawy zgodności lub niezgodności wobec tych samych wartości, norm, wzorów zachowań, osób, instytucji społecznych, zdarzeń i wytworów kulturowych.
Więź, jaka wytwarza się na podstawie takich czynników, można nazwać „więzią kulturową”
Rozróżnienie to pozwala zdać sobie sprawę, pod jakimi względami należy analizować więź rodzinną.
Spójność więzi rodzinnej
4. DEFINICJA RODZINY
Rodzina jest jednocześnie małą grupą o charakterze wspólnotowym i instytucją społeczną. Wspólnotowy charakter rodziny wyraża się w tym, że jest „wspólnotą miłości i solidarności”….
Z kolei instytucjonalny charakter rodziny zawiera się w tym, że zbudowana jest na małżeństwie, jest jednostką prawną, gospodarczą i społeczną. Ma określone zadania do wypełnienia; jest postrzegana i traktowana jak instytucja.
Wszystkie wymieniane funkcje rodziny można sprowadzić do jednej, a mianowicie do rodzenia człowieka w sensie biologicznym i duchowym, w jego jednostkowym i społecznym wymiarze życia.
Definicja rodziny: RODZINA JEST WSPÓNOTĄ OSÓB I INSTYTUCJĄ SPOŁECZNĄ OPARTĄ NA MIŁOŚCI I WOLNYM WYBORZE KOBIETY I MĘŻCZYZNY POŁĄCZONYCH MAŁŻEŃSTWEM, KTÓRZY ODPOWIADAJĄC WZAJEMNIE ZA SIEBIE, RODZĄ I WYCHOWUJĄ NASTĘPNE POKOLENIE W TAKI SPOSÓB, ABY ONO TAKŻE RODZIŁO I WYCHOWYWAŁO NOWE POKOLENIE.
5