Stanisław I. Witkiewicz pseudonim Witkacy (1885-1939), syn S. Witkiewicza, dramatopisarz, prozaik, filozof, teoretyk i krytyk sztuki, malarz. Dzieciństwo i młodość spędził w Zakopanem, ucząc się prywatnie pod kierunkiem ojca. 1904-1905 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Wyjeżdżał kilkakrotnie do Włoch, Niemiec i Francji. 1914 odbył podróż do Australii z wyprawą etnograficzną B. Malinowskiego. Po wybuchu I wojny światowej wyjechał jako obywatel rosyjski do Petersburga, wstąpił do szkoły oficerskiej, następnie brał udział w walkach na froncie. 1918 wrócił do Polski i osiadł na stałe w Zakopanem. Popełnił samobójstwo w trakcie ucieczki po wkroczeniu Armii Czerwonej na wschodnie ziemie Polski we wrześniu 1939. Poglądy na sztukę wyraził w szkicach: Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia (1919), Szkice estetyczne (1922), Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze (1923). Autor dramatów, w których, posługując się groteską, parodią i tzw. czarnym humorem, ukazywał dekadenckie tendencje i zagrożenia cywilizacyjne świata w katastroficznym świetle. Uważany za jednego z prekursorów teatru absurdu w Europie.
Utwory sceniczne, m.in.: Tumor Mózgowicz (wystawienie i wydanie 1921), Gyubal Wahazar, czyli Na przełęczach bezsensu (1921, wystawienie 1966), Nowe Wyzwolenie (Zwrotnica 1922-1923, wystawienie 1925), W małym dworku (wystawienie 1923), Mątwa, czyli Hyrkaniczny światopogląd (Zwrotnica 1923, wystawienie 1933), Matka (1924, wystawienie 1964), Jan Maciej Karol Wścieklica (wystawienie 1925), Szewcy (1934, wystawienie 1957), Sonata Belzebuba, czyli Prawdziwe zdarzenia w Mordowarze (Ateneum 1938, wystawienie 1963), Szalona lokomotywa (wystawienie 1965).
Powieści: Pożegnanie jesieni (1927), Nienasycenie (1930), nie ukończona Jedyne wyjście (1931-1933, wydanie 1968). Także szkice o polskiej kulturze i obyczajowości (wydanie łączne Narkotyki. Niemyte dusze, 1975), rozprawy filozoficzne, m.in. Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia (1935).
Zbiory dzieł: Dramaty (tom 1-2, 1962, wydanie rozszerzone 1972), Wybór dramatów w serii Biblioteka Narodowa (1974), Pisma filozoficzne i estetyczne (tom 1-4, 1974-1978), Wybór pism filozoficznych (Würzburg, 1974), Bez kompromisu. Pisma krytyczne i publicystyczne (1976), Czysta Forma w teatrze (1977), Dzieła zebrane (tom 1-5 i 12, 1992-1995).
Pożegnanie jesieni (wyd. 1927) jest drugą z czterech powieści Stanisława Ignacego Witkiewicza, powieściopisarza, dramaturga, malarza i filozofa. Jest to powieść filozoficzna, prezentująca różne katastroficzne stanowiska wobec społecznej rewolucji. Tytuł nawiązuje jednocześnie do śmierci bohatera, Atanazego Bazakbala i katastrofy zachodniej cywilizacji; upadek bohatera jest prefiguracją zmierzchu społeczeństwa indywidualistycznej kultury Zachodu. Powieść ukazuje, według stów autora, „przeżycia bandy zdegenerowanych byłych ludzi na tle mechanizującego się życia" i zamachu niwelistów. Wśród bohaterów Pożegnania jesieni znajdujemy główne postacie „fauny ludzkiej" Witkacego: niespełnionego artystę, demoniczną kobietę, przywódcę rewolucji, a także arystokratyczną i artystyczną elitę starego, skazanego na zagładę społeczeństwa. Fabułę powieści wypełniają przeżycia i przygody erotyczne oraz filozoficzne dysputy ukazane na tle dekadencji świata, poprzez trzy etapy, którymi są kolejne rewolucje, zmierza do ostatecznej katastrofy - powstania państwa totalitarnego. Atanazy, „mdły demokrata", zajmuje początkowo wobec rewolucji bierną postawę, przekonany o bezskuteczności walki z „lokomotywą dziejów". Groteskowa jest śmierć Bazakbala, który wraca z misją dobrej woli do kraju opanowanego przez niwelistów, wierząc, że wystarczy zaapelować do rozsądku obywateli, aby odmienić bieg historii. Zostaje rozstrzelany na granicy. Zanim jednak do tego dojdzie, Atanazy, wzgardziwszy mieszczańskim społeczeństwem i gnany metafizycznym nienasyceniem, poszukuje, jako artysta, sensu życia. Szuka go w erotyce - rozdarty między
demoniczną Helą Bertz a potulną Zosią, którą poślubia, a później doprowadza do śmierci - w perwersyjnym seksie, narkotykach, podróżach. Ukazana w powieści katastrofa społeczna i cywilizacyjna jest nieunikniona - znajdujące się w stanie rozkładu społeczeństwo nie reprezentuje już żadnych istotnych wartości, a nieuchronna rewolucja jawi się jako czynnik niweczący wszystkie wyższe uczucia, prowadzący do kryzysu i upadku ludzkości. Reprezentanci starego ustroju: Łohoyski, ksiądz Wyprztyk, Smorski, Tengier, kniaź Bazyli - ulegają bez walki niwelistom. Łohoyski spędza ostatnie chwile życia poddany narkotykom, ks. Wyprztyk niby proponuje ratować upadającą cywilizację przy pomocy chrystianizmu, ale sam nie wierzy w sukces. Kniaź Bazyli szuka ratunku w neokatolicyzmie. Smorski, Prepudrech, Tengier zamykają się w świecie awangardowej muzyki. Realistą jest bankier Bertz: znajduje wspólny język z niwelistycznym ustrojem. Jego córka Hela Bertz, była kochanka Atanazego, zostaje utrzymanką Sajetana Tempe, przywódcy niwelistów.
BAZAKBAL ATANAZY, główna posiać powieści Stanisława Ignacego Witkiewicza Pożegnanie jesieni (1927). „Niezamożny, dwudziestokilkuletni, świetnie zbudowany i niezwykle przystojny brunet", aplikant adwokacki i niedoszły artysta, żyjący nieustannie w stanie duchowej i erotycznej rozterki - kocha bowiem swoją narzeczoną,
Zosię Osłabędzką, równocześnie zaś wściekle pożąda Heli -> Bertz. W pojedynku ze swoim rywalem do względów Heli, księciem Jakubem Prepudrechem, zostaje lekko ranny w pierś, zaś nad jego łóżkiem w szpitalu grono przyjaciół (do których już się zalicza niedawny przeciwnik pojedynkowy) i obie panie toczą długie „rozmowy istotne" na temat wszędzie widocznej degrengolady ludzkości, rozchwiania społecznych i politycznych struktur, zaniku uczuć metafizycznych, duchowej pustki, upadku sztuki, postępującej uniformizacji i zagłady indywidualności. Po rekonwalescencji powraca do spotkań z Zosią i pożądliwych marzeń o Heli. Obie pary: Atanazy-Zosia i Prepudrech-Hela, biorą ślub tego samego dnia. Jeszcze przed ślubem Atanazy pozbawia dziewictwa narzeczoną, traktując to przeżycie jako rodzaj antidotum na erotyczne zauroczenie Bertzówną. Nie ustrzeże go to jednak przed zdradzeniem młodej żony podczas przyjęcia ślubnego w pałacu Bertzów - dojdzie wówczas do pośpiesznego stosunku z Helą, którego akompaniamentem jest strzelanina na ulicy - odgłos przewrotu politycznego. Mimo pozorów szczęścia małżeńskiego Atanazy nadal pozostaje pod urokiem Heli, mało zwracając uwagę na dalsze stadia rozwijającej się rewolucji. Nowym doznaniem metafizyczno-erotycznym stanie się też dla niego seans kokainowy w mieszkaniu przyjaciela, hrabiego Jędrusia Łohoyskiego, zakończony homoseksualnym stosunkiem
z perwersyjnym arystokratą. Wkrótce potem wraz z Zosią, Helą i jej mężem wyjeżdża w góry do Zarytego (Zakopanego), gdzie znowu zaczyna niebezpieczną grę perwersyjnych wtajemniczeń erotycznych z Helą. Stacza także kolejny pojedynek - tym razem ze szwedzkim instruktorem narciarstwa Tvardstrupem - i w walce na rapiery zabija przeciwnika. Zdradzając Zosię z Helą, nie przewiduje tragedii, do której dochodzi, gdy jego żona przypadkiem natyka się nocą na miłosne szaleństwa Atanazego i żony Prepudrecha. Widok ten tak wstrząsa Zosią, że, nie zważając na swoją zaawansowaną ciążę, popełnia samobójstwo strzałem z rewolweru. Dowiedziawszy się o okolicznościach tego samobójstwa, oszalały z zazdrości Prepudrech rzuca się dusić Atanazego i zostaje aresztowany. Pozbywszy się w ten sposób rywala, mimo świeżej pamięci śmierci Zosi wiarołomny mąż (a obecnie formalny wdowiec) zaczyna wraz z demoniczną kochanką nurzać się w potwornych perwersjach erotycznych, spotęgowanych egzotyczną scenerią podróży do Afryki i Indii, gdzie eksperymenty seksualne i seks zbiorowy doprowadzają wreszcie Atanazego do takiego stanu fizycznego i psychicznego, że ratuje się ucieczką od niszczącego wpływu Heli. Uzyskawszy zezwolenie na powrót do kraju dzięki dawnej znajomości z wszechwładnym w porewolucyjnym komunistycznym państwie Sajetanem -» Tempe, dostaje także dzięki jego protekcji stanowisko urzędnicze w olbrzymim aparacie Komisariatu Spraw Wewnętrznych. Podczas urlopowego wyjazdu w góry wędruje po śladach przeszłości i odwiedza grób Zosi. Zatrzymany przez straż graniczną, zostaje bez sądu rozstrzelany jako szpieg.
BERTZ HELA, jedna z głównych postaci powieści Stanisława Ignacego Witkiewicza Pożegnanie jesieni (1927). Urodziwa młoda Żydówka, córka bardzo bogatego finansisty Belzebuba Bertza, inteligentna, pełna seksapilu, świadoma swej atrakcyjności, perwersyjna, słowem - „demon pici". Romansując z perskim księciem Jakubem Cefardim Azalinem Belial-Prepudrechem, zwodzi i podnieca Atanazego —> Bazakbala. W poczuciu absurdalności egzystencji bogatej i nudzącej się panny poszukuje silnych doznań w erotyce, sztuce, przeżyciach metafizycznych, aranżuje niezwykłe i szokujące sytuacje. Na dzień przed zamierzonym przejściem na katolicyzm traci dziewictwo
podczas szalonej nocy miłosnej z Prepudrechem, którego oczekuje pojedynek z rywalem, Atanazym. Rankiem zaś odbywa długą dysputę religijno-filozoficzną z księdzem-misjonarzem z zakonu paralelistów, ojcem Hieronimem Wyprztykiem, w której udaje jej się rozgniewać teologa pochwałą buddyzmu. Zaraz potem niezwykła neofitka podejmuje próbę samobójstwa, by następnie kornie się wyspowiadać i razem z ojcem przyjąć tymczasowy chrzest wodą. Na jakiś czas znajduje zaspokojenie w praktykach religijnych i narzuconej przez spowiednika ascezie. Odwiedza także rannego w pojedynku Atanazego i zaprzyjaźnia się z jego narzeczoną, Zosią Osłabędzką. W wigilię swojego ślubu z księciem Prepudrechem znowu podejmuje próbę samobójstwa, zakończoną przestrzeleniem z browninga ramienia. Z pokorą odbywa ceremoniał chrztu i akt zaślubin, tej samej jednak nocy w pokojach pałacu Bertzów, w których odbywa się wspólne przyjęcie ślubne dwu par (tego samego dnia Atanazy żeni się z Zosią), oddaje się Atanazemu przy odgłosach strzałów rozpoczynającego się właśnie przewrotu. Na tle rozwijających się wydarzeń rewolucyjnych Hela kontynuuje swoje poszukiwania metafizyczno-erotycznych przeżyć z Bazakbalem - trwający pod bokiem księcia Prepudrecha i żony Atanazego związek doprowadza wreszcie do samobójczej śmierci
Zosi, wstrząśniętej widokiem szalonego aktu miłosnego męża z księżną Prepudrech w podgórskiej willi. Dalszy ciąg tego demonicznego romansu rozwija Hela w scenerii egzotycznej: w czasie podróży z kochankiem do Afryki i Indii. Jak zwykła dotąd łączyć ekstazy religijne z erotycznymi, tak postępuje nadal: spotęgowaniu perwersji w erotyce towarzyszy jej przejście na buddyzm. Obrzędy religijne zamieniają się w seanse narkotyczne, w zbiorowych orgiach aranżowanych przez Hele zaczynają uczestniczyć lesbijki, małe dziewczynki i chłopcy, stale postępuje zaprojektowane przez demoniczną nimfomankę „potęgowanie potworności". Po ucieczce Atanazego Hela kontynuuje swoje wyższe wtajemniczenia erotyczne, ostatecznie jednak powraca do kraju i zostaje
kochanką Sajetana —> Tempego i funkcjonariuszką komisji śledczej w nowym komunistyczno-totalitarnym państwie. Znudziwszy Sajetana „okrucieństwem i nimfomanią" i porzucona przez dyktatora, godzi się z mężem, księciem Prepudrechem, i po mianowaniu go ambasadorem w Persji wyjeżdża do Teheranu, gdzie jest „ozdobą balów". Aranżuje później rewolucję pałacową, osadza męża na tronie perskim, faktycznie sama sprawując rządy w państwie.
TEMPE SAJETAN, imię, pod którym występują dwie różne postacie w dwu utworach Stanisława Ignacego Witkiewicza: powieści Pożegnanie jesieni (1927) i dramacie Szewcy (powst. 1931, wyd. 1948). "W Pożegnaniu jesieni Tempe jest młodym „bolszewizującym poetą" i dawnym przyjacielem Atanazego Bazakbala. Powraca z zagranicy na wieść o zbliżającej się rewolucji i uczestniczy w kolejnych jej stadiach jako czołowy ideolog „niwelizmu", ideologii wielce przypominającej komunizm w wydaniu bolszewickim. Na którymś z etapów ewoluującego totalnego przewrotu jest nawet więziony ostatecznie jednak dopisuje mu szczęście i staje się wszechwładnym dyktatorem, zamierzającym z czasem przekształcić panujący po rewolucji system „niwelistyczno- -komunistyczno-państwowy" w „postępowy syndykalizm". Po powrocie Atanazego z egzotycznych podróży z Helą Bertz załatwia mu pracę w Komisariacie Spraw Wewnętrznych. Po śmierci Atanazego trzyma przez jakiś czas przy sobie Hele jako kochankę, ale znudzony odprawia demoniczną nimfomankę. „Wszyscy wiedzą, jakie były dalsze koleje kraju pod rządami Sajetana Tempe, który zawsze miał rację".
Stresczenie:
Jest to właściwie historia Atanazego Bazakbala i ludzi z jego otoczenia…. Lekko zeschizowani dekadenci. W chwili rozpoczęcia akcji Atanazy zaręczony jest z Zosią Osłabędzką i wydaje mu się, że kocha ją tak bardzo, że jeśli jej nie zdradzi (programowo) to nie da sobie z tym rady, poza tym dzięki tej zdradzie (programowej) jego miłośc miała być pełniejsza… dzwoni więc do pięknej, rudowłosej Żydówki, córki bogatego Żyda o wyglądzie Belzebuba - Karalucha - Heli Bertz. Do tej pory miał wiele kochanek (Gina puściła go kantem, bo był tylko czymś tam w kancelarii prawnej… dodam, że Gina Beer - to po mężu, bo ona z Osłabędzkich - to kuzynka Zosi, która wyszła za bogatego Żyda), ale z Helą nie spał i chyba dlatego postanowił, że będzie ją miał właśnie teraz. A u Heli był w tym czasie Książe Jakub Cefardi Azalin Belial - Prepudrech. I się pokłócili i Hela postanowiła oddać się ten „pierwszy raz” Atanazemu ale jemu coś tam nie poszło :P on odszedł do swojej Zosi a Hela spędziła noc (11razy!!!!) z Azalinem i postanowiła zostać jego żoną i przejść na chrześcijaństwo i namówiła na to swojego „papę”, który wyczuł w tym interes, a który przyłapał w sypialni córki Azalia. Rano Azalin miał pojedynkować się z Atanazym a Hela rozmawiała z księdzem Hieronimem Wyprztykiem. Azalin miał dwóch świadków, którzy byli jednocześnie przyjaciółmi jego i Tazia: rotmistrz Purcel i Hrabia Łohoyski. Pojedynek skończył się szczęśliwie dla Azlina, Tazio został ranny i później leżał w szpitalu, wszyscy się nim opiekowali i Zosia zaczęła go kochać i on coraz bardziej kochał Zosię i coraz bardziej pragnął Heli. A ona była już oficjalną narzeczoną Azalia i ustalili, że ślub biorą w dzień po jej chrzcie, razem z Zosią i Taziem. W szpitalu też po raz pierwszy wspomina się o tajonej miłości Łohoyskiego do Tazia
Przed wyprawą na chrzest Heli do Tazia przychodzi Kajetan Tempe, kumpel ze szkoły, który ma rewolucyjne poglądy, mówi jemu i Łohoyskiemu, że przewroty już się zaczęły, później ta informacje potwierdza ojciec Heli. Zezie Smorski to jakiś tam krewny Łohoyskiego, ale się raczej do tego nie przyznaje, jest bardzo sławnym i bogatym kompozytorem, znaczy artystą wszyscy upijają się na tych chrzcinach i później na połączonym weselu. Przed ślubem Tazio siłą bierze swoją przyszłą żonę i czuje się bardzo dowartościowany…. :o/
Na weselu się upija i daje namówić Łohoyskiemu na „coco”, poczym idzie do sypialni Heli i bzyka się z niż, dlatego ona później nie chce tego robić ze swoim świeżo poślubionym mężem (w noc poślubną!). Po miesiącu małżeństwa Zosia oświadczyła, że Tazio będzie tatusiem i on się totalnie załamał. Polazł na spotkanie u Łohoyskiego, na którym miał być jeszcze Azalin, Purcel, Chwazdrygiel, Zezie Smorski i Kajetan Tempe, który jednak szybko się zmył. Wszyscy się naćpali i wygadywali straszne bzdury, ale po tym Azalin postanowił dać Heli nauczkę za pogardliwe traktowanie go (bo mu Tazio powiedział, że ją bzykał…psychicznie tylko :P). potem wszyscy poszli a Tazio i Łohoyski używali sobie…siebie, świntuchy :o/ Rano Tazio był zgorszony i uznał rzecz na niebyłą. Azalin stał się artystą, tworzył i w głębokim poważaniu miał Helę, co ją wściekało. On za to pocieszał się kochankami…nawet małoletnimi, bo takie akurat były w modzie i polecił mu je Smorski…(też narkoman zresztą). Gdy zaczęły się rozruchy Sajetana, Hela zaproponowała wyjazd do jej posiadłości w Zarytem, niestety bez „papy”, bo on starał się zrobić karierę jako socjalista - chłopoman. A w Zarytem…Łohoyski przestał brać na prośbę Tazia, Azalin tworzył i zdradzał Helę z Góralką, Hlusiówną, Smorski brał i bawił się, Łohoyski uwodził młodych Górali. Hela i Atanazy kombinowali jak tu się spiknąć i się spiknęli… tylko, że wcześniej on zabił Szweda, który dostawiał się do Heli. A jak już się do siebie dorwali to przyłapała ich Zosia i popełniła samobójstwo, jej trupa znalazł Łohoyski. Tazio się załamał, a jak przyjechała policja to akurat Azalin dowiedział się prawdy o romansie Heli z Taziem i chciał zabić niewierną, ale mu się nie udało… przyznał się jednak od razu do swego czynu i poszedł do więzienia (tam w spokoju mógł tworzyć swoje maszkary). Hela opiekowała się zmaltretowanym Taziem…z odrętwienia wyrwał go dopiero dziki sadystyczno - masochistyczny seks z Helą (zapomniałam dodać, że ta wariatka przed ślubem z Azalinem próbowała się zabić, miała obsesję śmierci). Niedługo potem spotkali Wyprztyka, który przepowiedział im marną przyszłość i stwierdził, że nimi pogardza. Wkrótce wyjechali do Indii. Podczas podróży Hela kilkakrotnie zmieniała religię, próbowała chyba wszystkiego. Tazio w końcu nie wytrzymał tych ekscesów i zostawił ją. Wrócił do Kraju, gdzie niepodzielnie rządził już Sajetan, dał mu tam jakąś posadkę, choć pogardzał takimi jak Tazio. „Papa” Heli umarł, kiedy byli jeszcze w podróży, Łohoyski ożenił się w Zarytem, Smorski przedawkował. Tazio spotkał Ginę, której mąż już nie żył i romansował z nią, ale szybko wyjechał do Zarytego szukać pamiątek (był na grobie Zosi). Przed jego wyjazdem wróciła Hela, która jednak już się z nim nie widziała, była kochanką Tempego a potem na koniec wróciła do Azalia i byli już chyba przykładnym małżeństwem ( o tyle o ile, bo wyjechali do Teheranu, gdzie Hela zrobiła rewolucje pałacową i osądziła na tronie Azalia, choć właściwie to ona rządziła). A Tazia zabili na granicy, bo nielegalnie przekroczył ją w górach, dodam tylko, że był naćpany jak wieprzyk .
Ogólnie cała powieść naszpikowana jest ciężkostrawnym metafizycznym bełkotem, cytatami z Micińskiego, filozofią Chwistka i Bóg jeden wie, czym jeszcze :o/
„POŻEGNANIE JESIENI” - STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ |
3