ZAGROŻENIA ZDROWOTNE
I ZWIĄZANE Z GLOBALIZACJĄ
Proces globalizacji wiąże się również ze sprawami zdrowia mieszkańców globu. Wiele czynników wpływających na nasze zdrowie może być w prosty sposób rozpowszechniane, co wiąże się z możliwością zagrożenia w miejscu naszego zamieszkania. Współpraca międzynarodowa w tej dziedzinie istnieje już od ponad 150 lat, jednak dopiero od momentu powołania w 1948 roku Światowej Organizacji Zdrowia można mówić o jej globalnym wymiarze. Od początku istnienia ŚOZ pomaga rządom w umacnianiu zdrowia ludzi, przekazując know-how nieodzowną w zwalczaniu chorób oraz pomoc ekspertów, a opracowywane standardy umożliwiają korzystanie z osiągnięć technologii i praktyki medycznej w skali globu.
Do zagrożeń zdrowotnych w miejscu zamieszkania związanych z globalizacją należą:
Choroby zakaźne.
Obecne globalne zagrożenia zdrowia są wynikiem nasilającej się migracji ludzi, a z nimi
mikrobów. Podczas gdy w roku 1980 liczba podróżnych w ruchu międzynarodowym wynosiła 1 milion, to w roku 2000 uległa trzykrotnemu wzrostowi, osiągając w 2006 roku 2 miliardy. Każdego dnia dochodzi więc do tysięcy kontaktów stwarzających groźbę zawleczenia chorób zakaźnych do najdalszych zakątków świata, a nawet najdłuższy lot międzykontynentalny trwa znacznie krócej niż okres inkubacji niemal wszystkich chorób zakaźnych uniemożliwiając rozpoznanie początków infekcji. Stąd zapobieganie przenoszeniu chorób zakaźnych, z kraju do kraju wymaga innego niż dotychczas podejścia, a działania zdrowia publicznego stają się strażnikiem bezpieczeństwa zdrowotnego świata.
Obecnie choroby zakaźne nie tylko przenoszą się szybciej, ale także pojawiają się szybciej niż uprzednio. Od roku 1970 nowe choroby występują z częstością od 1-2 rocznie i obecnie istnieje około 40 nowych chorób zakaźnych nieznanych uprzednio.
Przykłady:
-epidemia cholery,
-wirus Ebola,
-SARS,
-grypa,
-gorączka Denga,
-encefalopatia gąbczasta,
-gruźlica,
-wirus HIV,
-WZW.
2) Media.
Globalnie dostępna telekomunikacja i Internet powodują również, że w nasze życie wkraczają nowe wzorce zachowań, nowe obyczaje i sposoby myślenia, powodujące zmiany wartości społecznych, kulturowych i warunków życia, a w konsekwencji zmiany struktury zachorowań i przedwczesnych zgonów. Te nowe zagrożenia zdrowotne Arne Karlen nazwał erą biokultury cechującą się zmianami w środowisku życia oraz w zachowaniach wpływających na nasze zdrowie.
Główna zaletą telewizji i komputerów jest ich funkcja edukacyjna. Niestety należy je traktować jako uzależnienie. Szczególnie destrukcyjny wpływ mają na dzieci i młodzież. Doskonałym przykładem jest historia Tajwańczyka, który leżał martwy dziewięć godzin w kafejce internetowej w Tajpej. Młody mężczyzna grał przez wiele godzin w słynne League
of Legends. W trakcie dostał zawału. Atak serca był spowodowany kombinacją takich czynników jak : zmęczenie, wielogodzinny brak ruchu, niska temperatura.
3)Zmiany demograficzne.
Historycznie śledząc zmiany demograficzne, możemy dostrzec dynamikę wzrostu liczby ludności świata. Biorąc pod uwagę rok 1820, w którym to roku liczba ludności wynosiła 1 miliard i szukając momentu, w którym liczba ludności wzrosła o kolejny miliard, czyli wynosiła 2 miliardy, odnotowujemy, że nastąpiło to w roku 1930. Oznacza to że miliardowy przyrost liczby ludności, w owym czasie wymagał aż 110 lat. Kolejny miliard osiągnęliśmy po 30 latach (1960), następny po 16 latach (1976), a w 1987 roku było nas już 5 miliardów, czyli na wzrost liczby ludności o 1 kolejny miliard potrzebowaliśmy zaledwie 11 lat. Obecnie zakłada się, że przyrost liczby ludności o 1 miliard nastąpi w przeciągu około 10 lat. Prognozuje się następujący wzrost liczby ludności: w 2020 będzie nas powyżej 8 miliardów, a w 2050 aż 10 miliardów, przy jednoczesnym spadku przyrostu naturalnego, który w roku 2010 obniży się do 1,3% a w 2050 do 0,5%.
W XIX wieku popularna była teoria Malthusa twierdząca, że z powodu naturalnego wykładniczego wzrostu populacji ludzkiej i co najwyżej arytmetycznego wzrostu dostępnej żywności, musi w końcu nastąpić masowy głód, wymieranie i choroby. O ile oryginalna teoria Malthusa może być uznana za martwą, to wywodzi się z niej wiele nowych teorii. Rozważane przez nie czynniki to m.in. erozja gleb (i zmniejszenie ilości dostępnego na lądzie fosforu), zanieczyszczenie środowiska, brak słodkiej wody i naturalne wypieranie populacji o niższym tempie przyrostu przez populacje o tempie wyższym. Problem przeludnienia jest zazwyczaj rozpatrywany z punktu widzenia dostępności żywności. Jednakże niektóre obserwacje i badania zachowań zwierząt sugerują, że nadmierna gęstość zaludnienia ma negatywny wpływ na społeczeństwo i nasila zachowania dewiacyjne oraz zwiększa ogólny poziom stresu w populacji. Zoolog Desmond Morris tłumaczył ten fakt większą presją do walki o status społeczny, co jest szczególnie dobrze widoczne w dużych aglomeracjach miejskich.
II ZWIĄZANE ZE STYLEM ŻYCIA
Styl życia i zachowania zdrowotne determinują w największym stopniu stan zdrowia ludności. W Polsce istnieje wiele poważnych nieprawidłowości w zakresie tej grupy czynników. Do zachowań zagrażających zdrowiu należą przede wszystkim:
Mała aktywność fizyczna ogółu ludności.
Można szacować, że zadawalający z punktu widzenia zdrowia poziom aktywności fizycznej cechuje: 70% dzieci 6-7 letnich, 20-30% młodzieży w wieku 11-15 lat i tylko 10% dorosłych. W czasie wolnym przeciętnego Polaka dominują zajęcia związane z brakiem aktywności fizycznej, głównie oglądanie telewizji (np. ok. 40% młodzieży 11-15 letniej poświęca na to 4 godz. i więcej dziennie).
Nieprawidłowości w sposobie żywienia w tym:
- nadmiar energii pobieranej z pożywieniem; spożycie tłuszczów (zwłaszcza zwierzęcych) oraz soli kuchennej (ponad 15 g przy zalecanych 5-6 g dziennie),
- niedobór spożycia mleka i napojów mlecznych, warzyw i owoców, ciemnego pieczywa,
- zbyt mała liczba posiłków i ich nieregularność (np. wśród młodzieży 11-15 letniej 15% nie spożywa codziennie pierwszego śniadania a 24% nie je posiłku w szkole),
- zbyt mała liczba niemowląt karmionych wyłącznie piersią w pierwszych 6 miesiącach życia.
3) Palenie tytoniu. W 1995 r. paliło regularnie (codziennie) papierosy 47% mężczyzn i 23% kobiet. Pali także ok. 30% kobiet ciężarnych. Największy odsetek (65%) palących stwierdza się wśród robotników niewykwalifikowanych. Wśród młodzieży w wieku 11-15 lat w 1994 r. paliło 18% chłopców i 8% dziewcząt, w tym codziennie odpowiednio 8% i 3%. Odsetki palącej młodzieży gwałtownie zwiększają się z wiekiem. W latach 1992-1995 odsetki palaczy wśród dorosłych nie uległy wyraźnym zmianom.
4) Nadmiernie spożycie alkoholu, zwłaszcza napojów wysokoprocentowych. Według danych szacunkowych rzeczywiste średnie roczne spożycie czystego alkoholu wynosiło w ostatnich latach 9-10 litrów. Szacuje się, że: uzależnionych od alkoholu jest ok. 600-800 tys. osób, pijących szkodliwie 2-3 mln, a znacznie większa, choć trudna do oszacowania jest liczba pijących alkohol w sposób ryzykowny. W latach 1989-1993 spożycie alkoholu gwałtownie wzrosło. Wśród młodzieży w wieku 11-15 lat 34% chłopców i 18% dziewcząt było w stanie upojenie alkoholowego, co najmniej 2 razy w życiu i odsetek ten wzrasta gwałtownie z wiekiem. W latach 1990-1994 zwiększył się odsetek młodzieży pijącej piwo.
5) Używanie substancji psychoaktywnych (innych niż alkohol i nikotyna). Rozmiary tego zjawiska są trudne do określenia. Według danych szacunkowych liczba osób uzależnionych od opiatów wynosi ok. 25-30 tys.; wśród młodzieży w wieku 12-16 lat kontakt z narkotykami ma 3-8% osób, w tym 0,3-0,8% to osoby uzależnione. W ostatnich latach zwiększa się spożycie substancji psychoaktywnych wśród młodych ludzi.
III CHOROBY CYWILIZACYJNE ORAZ WYNIKAJĄCE Z NIEWŁAŚCIWEGO STYLU ŻYCIA:
1.Nowotwory.
2.Schorzenia układu krwionośnego.
3.Alkoholizm.
4.Otyłość.
5.Cukrzyca.
IV ZAGROŻENIA W ŚRODOWISKU SPOŁECZNYM
Środowisko społeczne, relacje i sposoby komunikowania się ludzi w rodzinie, miejscu nauki i pracy, w społeczności lokalnej oraz czynniki ekonomiczne wpływają w istotny sposób na kondycję psychofizyczną i stan zdrowia ludności. Procesy transformacji polityczno-społeczno-ekonomicznej, rozpoczęte w 1989 r., stwarzają zarówno nowe szanse, jak i nowe zagrożenia zdrowia. Do zjawisk, które mogą odgrywać tu istotną rolę, należą:
1)Narastające ograniczenie dostępu do podstawowych zasobów, niezbędnych dla utrzymania i pomnażania zdrowia, takich jak pożywienie, mieszkanie, ubranie i praca:
-W latach 1989-1994 nastąpiły:
*spadek realnych dochodów ludności,
*wzrost cen, spadek poziomu wydatków i zmiana ich struktury (wzrost udziału wydatków związanych z mieszkaniem, edukacją, ochroną zdrowia i transportem, mniejsze wydatki na odzież, kulturę i wypoczynek),
*zubożenie wielu grup ludności, szczególnie związanych z rolnictwem i pracujących w sektorze państwowym (w latach 1992-1993, według danych szacunkowych, 33-44% ogółu Polaków dysponowało dochodami poniżej minimum socjalnego; UNICEF szacuje, że poniżej
-Liczba oddanych mieszkań, w przeliczeniu na 1000 zawartych małżeństw, zmniejszyła się z 587 w 1989 r. do 325 w 1994 r.;
-Wzrasta stopa bezrobocia, która w 1994 r. osiągnęła poziom 16% przy 6,3% w 1990 r.
2)Uzależnienie znacznej części społeczeństwa (obecnie ok. 8%) od pomocy społecznej, przy jednoczesnym wycofywaniu się państwa z różnych form świadczeń społecznych m.in. w sferze ochrony zdrowia.
3)Niekorzystna sytuacja w dziedzinie edukacji, nauki i kultury, w tym:
-zmniejszające się nakłady budżetowe,
-niski poziom wykształcenia ludności (tylko 7% posiada wykształcenie wyższe),
-zmniejszający się odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym, zwłaszcza na wsi (pogłębienie nierówności społecznych).
4)Nasilające się patologie życia społecznego, prowadzące m.in. do spadku poczucia bezpieczeństwa osobistego, takie jak: osłabienie więzi rodzinnych, wzrost przestępczości, pojawienie się nieznanego dotąd zjawiska terroryzmu kryminalnego, wzrost problemów zdrowotnych i społecznych związanych z nadużywaniem alkoholu i przyjmowaniem substancji psychotropowych.
5)Narastanie występowania zjawiska określanego jako "syndrom opuszczonych rąk", polegającego na przekonaniu, że "nic się już nie może zmienić, chyba, że na gorsze". Ewidentnym przejawem nasilania się tego zjawiska jest m.in. rosnąca liczba samobójstw (5519 w 1994 r.).
Aby zmniejszyć śmiertelność ludzi i poprawić stan zdrowia zaleca się:
-radykalne zmniejszenie palenia tytoniu,
-walkę z alkoholizmem,
-podniesienie stanu sanitarnego warunków życia ludzi,
-bardziej racjonalne odżywianie,
-polepszenie warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,
-podniesienie kultury wypoczynku i kultury zdrowotnej,
-podniesienie opieki medycznej nad całą populacją.
Literatura:
Targowski M., Stankiewicz-Choroszucha B., Globalne zagrożenia zdrowia, 2005.
Zdrowie publiczne wybrane zagadnienia tom I, pod red. Opolskiego J., Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego , Warszawa 2011, s.63-71.