Biologiczne Podstawy Zachowania - 11 -

„Życie społeczne”

Zjawiska społeczne:

• Wynikają z wzajemnego oddziaływania na siebie jednostek i zbiorowości zwierząt znajdujących się na pewnym ograniczonym obszarze.

Zbiór i zbiorowość:

• Zbiór - ogół osobników o wspólnej cesze wyróżnionej przez obserwatora,

• Zbiorowość społeczna (zespół) - skupienie osobników, w którym występuje więź społeczna (ogół relacji, połączeń, zależności).

Stosunki międzygatunkowe:

• Hierarchia biologiczna - dominowanie osobników jednego gatunku nad osobnikami innego gatunku,

• Zespoły wielogatunkowe - styczność osobników różnych gatunków:

• pasożytnictwo (trwałe, czasowe, lęgowe, pracy),

• komensalizm,

• protokooperacja,

• symbioza,

• stada heterotypowe.

Zespoły jednogatunkowe:

• Czynnikiem grupującym zwierzęta jest przyciąganie społeczne,

• Przyciąganie społeczne może być stałe lub czasowe.

Zespoły anonimowe:

• Agregacja - czasowa zbiorowość o charakterystyce tłumu,

• U zwierząt występuje tylko jeden rodzaj tłumu - uciekający,

• W zależności od gatunków:

• Chmara- ptaki, owady,

• Pochód - gąsienice,

• Ławica - ryby i skorupiaki,

• Zgraja - ssaki.

Grupy o trwałej więzi:

• Krąg społeczny - luźny związek bez trwałych stosunków np. psy na spacerach,

• Para lub dwójka - związek seksualny lub oparty na przywiązaniu (kompani),

• Grupa społeczna - co najmniej 3 osobniki, które pozostają w stałych relacjach - (gromada).

Typy gromad:

• Grupy rozrodcze - są związane wspólnym pochodzeniem:

• rodzinne - przynajmniej jeden rodzic i potomstwo,

• szczepy - więcej niż dwa pokolenia,

• Grupy wielorodzinne - pochodzące od więcej niż jednej pary rodziców:

• w nazewnictwie etologicznym horda - jest to pierwotna grupa dla naszego gatunku,

• Grupy terytorialne:

• kolonie lęgowe,

• wspólnoty gniazdowe (grupy celowe),

• grupy tokowiskowe.

• Grupy składające się z osobników o jednakowym charakterze biologicznym:

• np. kasty (gdy w obrębie jednej płci występują co najmniej 2 typy osobników o różnej budowie i funkcji).

Państwa:

• Wysoko uorganizowane zbiorowości owadów:

• Rodzinne,

• Wielorodzinne.

• Członkowie takich zbiorowości są uzależnieni społecznie.

Adaptacyjna funkcja życia w grupie:

• Ponieważ zbiorowości występują powszechnie w świecie zwierząt warto rozważyć ich funkcję adaptacyjną,

• Według ekologów podstawowe korzyści i koszty życia w grupie związane są z presją drapieżników i zasobami pokarmowymi.

Presja drapieżników:

• Korzyści z życia w grupie: to jesteś debilem, że tego nie widzisz

• wzrost czujności,

• efekt rozproszenia,

• obrona grupowa,

• efekt konfuzji.

• Koszty:

• wzrost zainteresowania drapieżników.

Dostęp do pokarmu:

• Korzyści z życia w grupie:

• odnajdywanie pokarmu,

• chwytanie trudnej zdobyczy,

• wykorzystywanie odnawiających się zasobów.

• Koszty:

• wzrost konkurencji.

• Inne korzyści:

• Obrona łupu,

• Obrona grupy przed przedstawicielami tego samego gatunku,

• Redukcja szkodliwego wpływu czynników abiotycznych,

• Optymalizowanie warunków środowiskowych.

• Inne koszty:

• Zamiana potomstwa,

• Pasożytnictwo lęgowe,

• Spadek pewności ojcostwa,

• Kanibalizm (także przypadkowe uśmiercanie młodych),

• Pasożytnictwo.

Dobór grupowy i indywidualny:

• Dobór grupowy - faworyzuje cechy korzystne dla grupy,

• Dobór indywidualny - faworyzuje cechy korzystne dla osobnika.

Argumenty na rzecz doboru grupowego:

• Altruizm,

• Agresja zrytualizowana,

• Samoregulacja populacji.

Argumenty na rzecz doboru indywidualnego:

• Wątpliwa realność istnienia gatunku,

• Zasada oszczędności w wyjaśnianiu,

• Obserwacje niewyjaśnione dobrem gatunku.

Argumentacja C.G. Williamsa przeciwko doborowi grupowemu:

• Adaptacja na każdym poziomie hierarchii biologicznej wymaga procesu doboru operującego na tym poziomie,

• Dobór grupowy jest teoretycznie możliwy, ale jest nieistotny w naturze (dobór wewnątrzgrupowy, czyli indywidualny wywiera silniejszy wpływ na zmiany ewolucyjne, niż dobór międzygrupowy),

• Ani grupy, ani nawet osobniki nie są przedmiotem doboru naturalnego, ponieważ nie powielają się z dostateczną dokładnością (są nim geny).

Terytorializm a hierarchia społeczna:

• Obydwa zjawiska odgrywają rolę w regulacji dostępu do zasobów,

• Strategia legalisty określa rodzaj hierarchii,

• U niektórych gatunków w zależności od zagęszczenia terytorializm i hierarchia występują naprzemiennie (np. samogłowy, myszy, nosorożce).

Hierarchia społeczna:

• zespół podtrzymywanych relacji dominacji/uległości,

• ustala się w rezultacie interakcji agresywnych,

• ma charakter absolutny lub względny,

Typy hierarchii:

• despotyczna,

• rangowa,

• kołowa.

Korzyści „grupowe” z hierarchii dominacji:

• większa „efektywność” działania grupy,

• pokój silnego przywódcy,

• obecność pariasa.

Korzyści z dominacji:

• pierwszeństwo w dostępie do zasobów,

• redukcja stresu poprzez zmniejszenie liczby walk, w których osobnik musi brać udział.

Ewolucja hierarchii:

• Hierarchia jest właściwością grupy korzystną dla poszczególnych osobników,

• U jej podstaw leży strategia warunkowa uwzględniająca asymetrię fizyczną ocenianą na podstawie doświadczenia osobniczego,

• Istnieje związek między możliwościami pamięciowymi a rodzajem hierarchii.

Agresja wojenna:

• Wojna - zorganizowana przemoc grupy wobec innej grupy,

• Taka forma agresji występuje u wielu gatunków (np. szympansy, lwy, mrówki).

Model agresji międzygrupowej W. Durhama:

• Agresja międzygrupowa będzie faworyzowana przez dobór naturalny, gdy:

• zasób limitujący można kontrolować,

• ma miejsce rywalizacja międzygrupowa o zasób limitujący,

• grupy rywalizujące nie są blisko spokrewnione,

• koszty agresji są stosunkowo niewielkie (liczebność grupy, zdolności militarne, organizacja, technologia).