Biologiczne Podstawy Zachowania - 11 -
„Życie społeczne”
Zjawiska społeczne:
Wynikają z wzajemnego oddziaływania na siebie jednostek i zbiorowości zwierząt znajdujących się na pewnym ograniczonym obszarze.
Zbiór i zbiorowość:
Zbiór - ogół osobników o wspólnej cesze wyróżnionej przez obserwatora,
Zbiorowość społeczna (zespół) - skupienie osobników, w którym występuje więź społeczna (ogół relacji, połączeń, zależności).
Stosunki międzygatunkowe:
Hierarchia biologiczna - dominowanie osobników jednego gatunku nad osobnikami innego gatunku,
Zespoły wielogatunkowe - styczność osobników różnych gatunków:
pasożytnictwo (trwałe, czasowe, lęgowe, pracy),
komensalizm,
protokooperacja,
symbioza,
stada heterotypowe.
Zespoły jednogatunkowe:
Czynnikiem grupującym zwierzęta jest przyciąganie społeczne,
Przyciąganie społeczne może być stałe lub czasowe.
Zespoły anonimowe:
Agregacja - czasowa zbiorowość o charakterystyce tłumu,
U zwierząt występuje tylko jeden rodzaj tłumu - uciekający,
W zależności od gatunków:
Chmara- ptaki, owady,
Pochód - gąsienice,
Ławica - ryby i skorupiaki,
Zgraja - ssaki.
Grupy o trwałej więzi:
Krąg społeczny - luźny związek bez trwałych stosunków np. psy na spacerach,
Para lub dwójka - związek seksualny lub oparty na przywiązaniu (kompani),
Grupa społeczna - co najmniej 3 osobniki, które pozostają w stałych relacjach - (gromada).
Typy gromad:
Grupy rozrodcze - są związane wspólnym pochodzeniem:
rodzinne - przynajmniej jeden rodzic i potomstwo,
szczepy - więcej niż dwa pokolenia,
Grupy wielorodzinne - pochodzące od więcej niż jednej pary rodziców:
w nazewnictwie etologicznym horda - jest to pierwotna grupa dla naszego gatunku,
Grupy terytorialne:
kolonie lęgowe,
wspólnoty gniazdowe (grupy celowe),
grupy tokowiskowe.
Grupy składające się z osobników o jednakowym charakterze biologicznym:
np. kasty (gdy w obrębie jednej płci występują co najmniej 2 typy osobników o różnej budowie i funkcji).
Państwa:
Wysoko uorganizowane zbiorowości owadów:
Rodzinne,
Wielorodzinne.
Członkowie takich zbiorowości są uzależnieni społecznie.
Adaptacyjna funkcja życia w grupie:
Ponieważ zbiorowości występują powszechnie w świecie zwierząt warto rozważyć ich funkcję adaptacyjną,
Według ekologów podstawowe korzyści i koszty życia w grupie związane są z presją drapieżników i zasobami pokarmowymi.
Presja drapieżników:
Korzyści z życia w grupie: to jesteś debilem, że tego nie widzisz
wzrost czujności,
efekt rozproszenia,
obrona grupowa,
efekt konfuzji.
Koszty:
wzrost zainteresowania drapieżników.
Dostęp do pokarmu:
Korzyści z życia w grupie:
odnajdywanie pokarmu,
chwytanie trudnej zdobyczy,
wykorzystywanie odnawiających się zasobów.
Koszty:
wzrost konkurencji.
Inne korzyści:
Obrona łupu,
Obrona grupy przed przedstawicielami tego samego gatunku,
Redukcja szkodliwego wpływu czynników abiotycznych,
Optymalizowanie warunków środowiskowych.
Inne koszty:
Zamiana potomstwa,
Pasożytnictwo lęgowe,
Spadek pewności ojcostwa,
Kanibalizm (także przypadkowe uśmiercanie młodych),
Pasożytnictwo.
Dobór grupowy i indywidualny:
Dobór grupowy - faworyzuje cechy korzystne dla grupy,
Dobór indywidualny - faworyzuje cechy korzystne dla osobnika.
Argumenty na rzecz doboru grupowego:
Altruizm,
Agresja zrytualizowana,
Samoregulacja populacji.
Argumenty na rzecz doboru indywidualnego:
Wątpliwa realność istnienia gatunku,
Zasada oszczędności w wyjaśnianiu,
Obserwacje niewyjaśnione dobrem gatunku.
Argumentacja C.G. Williamsa przeciwko doborowi grupowemu:
Adaptacja na każdym poziomie hierarchii biologicznej wymaga procesu doboru operującego na tym poziomie,
Dobór grupowy jest teoretycznie możliwy, ale jest nieistotny w naturze (dobór wewnątrzgrupowy, czyli indywidualny wywiera silniejszy wpływ na zmiany ewolucyjne, niż dobór międzygrupowy),
Ani grupy, ani nawet osobniki nie są przedmiotem doboru naturalnego, ponieważ nie powielają się z dostateczną dokładnością (są nim geny).
Terytorializm a hierarchia społeczna:
Obydwa zjawiska odgrywają rolę w regulacji dostępu do zasobów,
Strategia legalisty określa rodzaj hierarchii,
U niektórych gatunków w zależności od zagęszczenia terytorializm i hierarchia występują naprzemiennie (np. samogłowy, myszy, nosorożce).
Hierarchia społeczna:
zespół podtrzymywanych relacji dominacji/uległości,
ustala się w rezultacie interakcji agresywnych,
ma charakter absolutny lub względny,
Typy hierarchii:
despotyczna,
rangowa,
kołowa.
Korzyści „grupowe” z hierarchii dominacji:
większa „efektywność” działania grupy,
pokój silnego przywódcy,
obecność pariasa.
Korzyści z dominacji:
pierwszeństwo w dostępie do zasobów,
redukcja stresu poprzez zmniejszenie liczby walk, w których osobnik musi brać udział.
Ewolucja hierarchii:
Hierarchia jest właściwością grupy korzystną dla poszczególnych osobników,
U jej podstaw leży strategia warunkowa uwzględniająca asymetrię fizyczną ocenianą na podstawie doświadczenia osobniczego,
Istnieje związek między możliwościami pamięciowymi a rodzajem hierarchii.
Agresja wojenna:
Wojna - zorganizowana przemoc grupy wobec innej grupy,
Taka forma agresji występuje u wielu gatunków (np. szympansy, lwy, mrówki).
Model agresji międzygrupowej W. Durhama:
Agresja międzygrupowa będzie faworyzowana przez dobór naturalny, gdy:
zasób limitujący można kontrolować,
ma miejsce rywalizacja międzygrupowa o zasób limitujący,
grupy rywalizujące nie są blisko spokrewnione,
koszty agresji są stosunkowo niewielkie (liczebność grupy, zdolności militarne, organizacja, technologia).