Nowak Zdzisław
Gr. III , II Rok Doradztwa Społecznego
Wyższej Szkoły Humanistycznej TWP
w Szczecinie
Praca pisemna z Edukacji ekologicznej na temat :
,, Metody uzdatniania wody ”
Szczecin 2003 r.
SPIS TRE¦CI
I . Wstęp ........................................ 3
II . Jako¶ć wody ........................................ 3
III . Zanieczyszczenia wody ........................................ 3-4
IV . Zużycie wody ........................................ 4
V . ¬ródła wody ....................................... 4
VI . Klasy czysto¶ci wód powierzchniowych w Polsce ..................... 4-5
VII . Ujęcia wody ...................................... 5-6
VIII . Metody uzdatniania wody ...................................... 6-7
IX . Magazynowanie wody ...................................... 7-8
X . Poprawa jako¶ci wody ....................................... 8
XI . Bibliografia ....................................... 9
I . WSTĘP
Życie człowieka w dużej mierze zależy od wody . Potrzebujemy jej do picia , gotowania , sprzatania , higieny osobistej , w przemy¶le i rolnictwie .
Z występuj±cej w przyrodzie wody prawie 97% stanowi woda zasolona , dalsze 2% uwięzionych jest w lodowcach , pozostałe 1% wody to woda słodka na potrzeby ludzko¶ci .
Na ¶wiecie jest około 1,40 mld km3 wody z czego 35 mln km3 to wody słodkie .
Woda w stanie naturalnym nie nadaje się do picia i celów gospodarczo-bytowych gdyż jest zanieczyszczona i wymaga uzdatnienia .
II . JAKO¦Ć WODY
Jako¶ć wody zależy od jej przeznaczenia . Inne wymagania dotycz± wody przeznaczonej na cele gospodarczo-bytowe , a inne na cele przemysłowe .
Warunki jakim powinna odpowiadać woda do picia i na ptrzeby gospodarcze okre¶lono w rozporz±dzeniu Ministra Zdrowia z dnia 4 wrze¶nia 2000 roku .
Zgodnie z wymienionym rozporz±dzeniem woda do picia i na potrzeby gospodarcze nie może być Ľródłem zakażenia i zatrucia oraz zawierać składników i domieszek szkodliwych dla zdrowia , wskazuj±cych na zanieczyszczenie lub wywieraj±cych ujemny wpływ na smak i wygl±d wody . Oprócz tego woda powinna być przezroczysta , bezbarwna , bez zapachu .
Dopuszcza się w wodzie zawarto¶ć zwi±zków chemicznych po oczyszczeniu :
§ chlorków do 300 mg Cl/dm3 ,
§ fluorków do 1,5 mg F/dm3 ,
§ siarczanów do 200 mg SO4/dm3 ,
§ żelaza do 0,5 mg Fe/dm3 ,
§ manganu do 0,1 mg Mn/dm3 ,
§ miedzi do 0,5 mg Cu/dm3 ,
§ cynku do 5,0 mg Zn/dm3 ,
§ ołowiu do 0,05 mg Pb/dm3 .
Woda nadaj±ca się do picia powinna posiadać odczyn pH od 6,5 do 8,5 , twardo¶ć od 5 do 20o N ( stopni niemieckich ) . Pod względem bakteriologicznym w wodzie uzdatnionej nie powinno być baktrii typu coli i gronkowców .
III . ZANIECZYSZCZENIA WODY
Do zanieczyszczeń wody zaliczamy :
§ zanieczyszczenia fizyczne , s± to wszelkie ciała stałe , takie jak piasek , żużel , resztki ro¶lin , szcz±tki zwierz±t , ekstrementy ,
§ zanieczyszczenia biologiczne powstaj± na skutek rozkładu czę¶ci organicznych , znajduj± się w odchodach ludzkich i zwierzęcych , bakterie chorobotwórcze , ple¶nie i grzybki ,
§ zanieczyszczenia chemiczne s± to sole mineralne , gazy , zwi±zki żelaza i manganu , rozpuszczone w wodzie , siarczany i chlorki znajduj±ce się w ¶ciekach odprowadzanych do wody .
Natomiast ze względu na pochodzenie zanieczyszczenia wody można podzielić na :
§ zanieczyszczenia gospodarczo-bytowe , powsałe w czasie używania wody w gospodarstwie domowym , s± to odchody ludzkie , czę¶ci ro¶lin i zwierz±t , papier , mocznik , detergenty ,
§ zanieczyszczenia przemysłowe , powsałe w zakładach produkcyjnych w czasie używania wody w procesie produkcyjnym , s± to zwi±zki chemiczne , kwasy , zasady , sole , mydła ,
mocznik ,
§ zanieczyszczenia opadowe , powsałe w czasie deszczu i topnienia ¶niegu oraz lodu , s± to zaniczyszczenia wypłukiwane z dachów , placów i ulic , piasek , czę¶ci ro¶lin i zwierz±t , papier .
Dopiero w procesie oczyszczania i uzdatniania wody można usun±ć większo¶ć z zanieczysczeń i nadać wodzie parametry zdatnej do picia .
IV . ZUŻYCIE WODY
Szacunkowo w Polsce jedna osoba zużywa 50 litrów wody dziennie , z czego zużycie rozkłada się następuj±co :
§ woda do picia 5 litrów ,
§ woda do toalety 20 litrów ,
§ higiena i k±piel 15 litrów ,
§ woda używana w kuchni 10 litrów .
Jednak zużycie wody zależy od wielu czynników między innymi od liczby mieszkańców , ilo¶ci punktów czerpalnych , rodzaju urz±dzeń sanitarnych . W krajach uprzemysłowionych zużycie wody na 1 osobę waha się od 100 do 500 litrów dziennie .
Zużycie jest też zależne od zasobu wody w danym kraju . W Polsce na jednego mieszkańca przypada ¶rednio 1500 m3 wody rocznie , a przy latach suchych wielko¶ć ta spada do
1000 m3 . S± to jedne z mniejszych zasobów wody w Europie .
Najwięcej wody zużywa się w przemy¶le , póĽniej w gospodarstwie domowym , a najmniej w rolnictwie .
V . ¬RÓDŁA WODY
Rozróżniamy Ľródła wody powierzchniowe i podziemne .
Do Ľródeł wody powierzchniowej zaliczamy wody płyn±ce z rzek , potoków i strumieni ;
a ze stoj±cych wody z jezior naturalnych i sztucznych .
Do Ľródeł wody podziemnej zaliczamy , Ľródła podziemne płytkie i Ľródła podziemne głębokie . Wody podziemne płytkie występuj± jako bezci¶nieniowe o swobodnym zwierciadle wody , a wody podziemne głębokie znajduj± się w głębszych warstwach wodono¶nych s± one pod ci¶nieniem .
Wody gruntowe mog± posiadać dużo zanieczysczeń i bakterie chorobotwórcze z tego wzlędu wymagaj± uzdatnienia .
Wody gruntowe głebokie s± mało zanieczyszczone , ale posiadaja dużo soli mineralnych , wymagaj± jedynie odżelazienia lub odmanganienia , czasami zmiękczania .
Do celów gospodarczo-bytowych najlepsz± wod± jest woda gruntowa pochodz±ca z głębokich Ľródeł podziemnych .
VI . KLASY CZYSTO¦CI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W POLSCE
Zostały ustalone na podstawie rozporz±dzenia Ministra Ochrony ¦rodowiska , Zasobów Naturalnych i Le¶nictwa z dnia 5 listopada 1991 r.
Do klasy I zalicza się wody z przeznaczeniem do :
§ zaopatrzenia ludno¶ci w wodę pitn± ,
§ zaopatrzenia zakładów przemysłowych , które do produkcji wymagaj± wody o jako¶ci zdatnej do picia ,
§ bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych .
Do klasy II zalicza się wody z przeznaczeniem do :
§ bytowania w warunkach naturalnych ryb z wyj±tkiem łososiowatych ,
§ hodowli zwierz±t gospodarskich ,
§ celów rekreacyjnych , urz±dzeń zorganizowanych k±pielisk , uprawiania sportów wodnych .
Do klasy III zalicza się wody z przeznaczeniem do :
§ zaopatrzenia zakładów przemysłowych , z wyj±tkiem zakładów wymagaj±cych wody o jako¶ci wody do picia ,
§ nawadniania terenów rolniczych i ogrodniczych .
Wody , które s± nadmiernie zanieczyszczone i nie mieszcz± się w wyżej wymienionych klasach okre¶la się jako wody pozaklasowe .
VII . UJĘCIA WODY
Wody powierzchniowe ujmuje się zależnie od warunków miejscowych i od rodzaju zbiornika wody , warunków topograficznych , geologicznych i hydrologicznych .
Przeważnie ujmuje się wody powierzchniowe z jezior i rzek .
Ujęcia wody rzecznej wykonuje się w miejscach , gdzie jest najmniejsza możliwo¶ć zanieczyszczeń , zawsze powyżej wylotów kanalizacyjnych i ¶ciekowych . Wloty wody układa się tak , aby odległo¶ć od dna rzeki , jak i od zwierciadła wody wynosiła nie mniej niż 1 metr , co zabezpiecza przed czerpaniem mułu i organizmów żyj±cych w wodzie . Przewody wlotowe umieszcza się w naturalnych lub specjalnie wybudowanych zatokach , aby do przewodów nie mógł dostać się lód , gdy rzeka jest płytka . Wlot ujecia powinien być obudowany kamieniami i żwirem . Przewód czerpi±cy wodę z rzeki wprowadza się bezpo¶rednio do studni zbiorczej . Ze studni wodę pompuje się przewodem ssawnym zaopatrzonym w kosz ssawny do urz±dzeń oczyszczajacych .
Można rozróżnić następuj±ce ujęcia wód rzecznych :
§ nurtowe ,
§ brzegowe ,
§ zatokowe ,
§ denne .
Dla miast położonych nad brzegiem rzeki wykonuje się ujęcia wody spod dna rzeki .
Pod dnem rzeki zakłada się dreny poł±czone ze studni± wybudowan± na brzegu .
Ze studni pompuje się wodę do stacji filtrów . Podkład piasku między dnem rzeki i drenami pracuje jako naturalny filtr powolny .
Wody z jezior ujmuje się zazwyczaj tak samo jak wody rzeczne .
Wody powierzchniowe ujmowane s± głównie dla wodoci±gów .
Wody podziemne ujmuje się za pomoca studni . Rozróżnamy następuj±ce rodzaje studni :
§ studnie kopane ,
§ studnie abisyńskie ,
§ studnie wiercone .
Studnie kopane ujmuj± wody podziemne do głęboko¶ci 30 metrów . Wykonuje się je w postaci szybu obudowanego kręgami betonowymi . Dno studni zasypuje się warstw± piasku i żwiru o grubo¶ci 20 do 30 centymetrów , dzięki czemu spełnia ono rolę filtru .
Górn± czę¶ć studni zabezpiecza się przed napływem wód powierzchniowych przez obłożenie jej pier¶cieniem z gliny . ¦cianki studni , wystaj±ce ponad poziom terenu , obsypuje się piaskiem i brukuje .Wierzch studni powinien być zabezpieczony szczeln± pokryw± betonow±
ze skrzynk± włazow± uszczelnion± gum± . Do pobierania wody ze studni montuje się pompy ręczne lub mechaniczne .
Studnie abisyńskie (wbijane) ujmuj± wody podziemne do głęboko¶ci 20 metrów .Wykonuje się je wbijaj±c w grunt rurę stalow± ocynkowan± o ¶rednicy f 32 do f 50 z nawierconymi otworami na długo¶ci 1 lub 2 metrów , owinięt± siatk± miedzian± lub mosiężn± i uzbrojon± w ostrze stalowe . Rurę wbija się młotem kafarowym .
Po wbiciu rury w grunt czę¶ć jej wystaj±c± ponad teren obudowuje się studzienk± z kręgów betonowych , a następnie podł±cza się pompę ręczn± lub mechaniczn± . Cylinder pompy umieszcza się w studzience , a korpus jej wyposaża w zawór spustowy do opróżniania z wody .
Wodę z głębiej położonych warstw wodono¶nych ujmuje się przy pomocy studni wierconych.
Ujmuj± one wody do głęboko¶ci 300 metrów . Studnie wykonuje się wierc±c w gruncie kolumn± rur wiertniczych o ¶rednicy od f 50 do f 200 . Po osi±gnięciu wła¶ciwej warstwy wodono¶nej do otworu wiertniczego opuszcza się filtr studzienny . Filtr powinien być odsłonięty , dlatego rurę wiertnicz± podci±ga się na wysoko¶ć filtru . Pod filtrem znajduje się niewielka rura podfiltrowa , zamknięta w dolnej czę¶ci korkiem drewnianym lub denkiem z blachy stalowej . Nad filtrem umieszczona jest rura nadfiltrowa zakończona gwintem i zamkiem w postaci odpowiednich wycięć . Rura podfiltrowa spełnia rolę osadnika mułu .
Filtr składaj±cy się w cało¶ci z rury podfiltrowej , filtru wła¶ciwego i rury nadfiltrowej , opuszcza się do otworu wiertniczego i uszczelnia pier¶cieniem gumowym .
Po nawierceniu warswy wodono¶nej studnię obudowuje się kręgami betonowymi na poziomie terenu . Następnie przeprowadza się próbne pompowanie i pobiera wodę do analizy . Po pozytywnej analizie wody , montuje się pompę mechaniczn± i przeprowadza pompowanie próbne w celu uzyskania czystej klarownej wody .
Wydajno¶ć studni zależy od ich rodzaju i warstwy wodono¶nej , waha się od kilku litrów na minutę do kilku metrów sze¶ciennych na minutę .
Woda ze studni wierconych ujmowana jest dla wodoci±gów , natomiast woda ze studni kopanych i abisyńskich ujmowana jest dla budynków jednorodzinnych i gospodarczych .
VIII . METODY UZDATNIANIA WODY
Wodę uzyskan± z ujęć oczyszcza się i uzdatnia w stacjach uzdatniania wody .
Do I stopna uzdatniania wody zalicza się oczyszczanie mechaniczne . Stosuje się tu kraty , sita i osadniki . Usuwaj± one zanieczyszczenia fizyczne , gałęzie li¶cie , papier .
Do zatrzymania drobniejszych zanieczyszczeń służ± osadniki , które mog± być poziome , podłużne , radialne lub pionowe . Uzdatnianie wody w osadnikach polega na opadaniu na dno zanieczyszczeń cięższych od wody . Skuteczno¶ć takich osadników wynosi 70 % , większ± skuteczno¶ć uzyskuje się stosuj±c osadniki ze ¶rodkami chemicznymi zwanymi koagulantami.
Jako koagulanty stosuje się siarczan glinu i sole żelaza . Skuteczno¶ć dochodzi do 90 % .
Dalsze oczyszczanie wody uzyskuje się przez filtrację w zbiornikach zwanych filtrami .
Jako materiał filtracyjny stosuje się piaski i żwiry , pokłady węgla drzewnego , koks .
Uzdatnianie wody przez filtrację polega na gromadzeniu , zatrzymywaniu zanieczyszczeń w niej zawieszonych na powierzchni złoża filtracyjnego . Rozróżnia się filtry powolne i po¶pieszne , a ze względu na budowę na otwarte i zamknięte . Procesowi filtracji towarzyszy często napowietrzanie wody w celu szybszego wytr±cania się zanieczyszczeń na powierzchni filtrów.
Drugim etapem uzdatniania wody jest uzdatnianie chemiczne . Występuj±ce w wodzie zwi±zki chemiczne takie jak , zwi±zki żelaza , manganu , rozpuszczone gazy ( dwutlenek
węgla i siarkowodór ) , sole wapnia i magnezu ; należy usun±ć lub zmniejszyć zawarto¶ć do dopuszczaj±cej . Uzdatnianie takiej wody przeprowadza się w procesach chemicznych poł±czonych często z osadzaniem i filtrowaniem . Najczęstsz± metod± jest odżelazianie , któremu poddawane s± wody zawieraj±ce powyżej 0,3 mg zwi±zków żelaza w 1 litrze wody .
Odżelazianie polega na działaniu tlenem zawartym w powietrzu na kwa¶ne zwi±zki żelaza zawarte w wodzie . Dzęki tej metodzie powstaje w wodzie wodorotlenek żelaza , wytr±caj±cy się jako brunatne zanieczyszczenia , zatrzymywane na złożu filtracyjnym . Ze względu na budowę rozróżniamy dwa typy odżelaziaczy ; otwarte i zamknięte.
Trzecim etapem uzdatniania wody jest oczyszczanie biologiczne . Woda oczyszczona w dwóch procesach nie zawsze jest wolna od bakterii chorobotwórczych . Z tego względu wodę przeznaczon± do picia i na potrzeby gospodarcze poddaje się dezynfekcji , polegaj±cej na chlorowaniu lub ozonowaniu .
Chlorowanie jest najczę¶ciej stosowanym sposobem dezynfekcji wody . Bakterie zawarte w wodzie niszczy się działaj±c na wodę czystym chlorem ( dostarczonym w butlach stalowych pod ci¶nieniem 0,6 do 0,8 MPa w stanie płynnym ). Dawka chloru dla wód naturalnych czystych i przefiltrowanych wynosi od 0,3 do 1,0 mg Cl2 na 1 litr wody , a dla wód zanieczyszczonych dawka może wynosić do 2 mg Cl2 na 1 litr wody . Ujemn± cech± tej metody jest specyficzny smak , zapach i kolor wody .
Inn± metod± dezynfekcji wody jest ozonowanie . Polega na działaniu ozonem na bakterie zawarte w wodzie . Ozon dostarcza się butlach stalowych lub wytwarza sztucznie podczas wyładowań elektrycznych . Zużycie ozonu O3 zależy od zanieczyszczenia wody i wynosi od 0,2 do 6,0 mg O3 na 1 litr wody . W efekcie tej metody otrzymuje się czyst± bakteriologicznie wodę o przyjemnym orzeĽwiaj±cym smaku .
Tak uzdatniona woda nadaje się do picia i celów gospodarczo-bytowych .
Do celów przemysłowych wodę należy zmiękczyć . Twardo¶ć wody powoduje duża zawarto¶ć soli mineralnych , tlenku wapniowego , tlenku magnezowego , węglanu wapniowego i węglanu magnezowego . Twardo¶ć wody oblicza się w stopniach niemieckich
oN . Jeden oN jest to zawarto¶ć 10 mg CaO albo 7,19 mg MgO w 1 litrze wody . Woda użytkowa ma twardo¶ć w granicach 5 do 20 oN .
Do zmiękczania twardej wody stosuje się ¶rodki chemiczne takie jak , mleko wapienne , sodę lub ług sodowy . Użycie odpowiedniego ¶rodka zależy od składu chemicznego zanieczyszczeń wody . Do zmiękczania wody stosuje się również filtry permutytowe . S± to aparaty z zawarto¶ci± glinokrzemianów sodu . Wymieniaj± one zawarty sód na sole wapnia i magnezu znajduj±ce się w wodzie , nie powoduj±c jej twardo¶ci .
IX . MAGAZYNOWANIE WODY
Do magazynowania wody do celów użytkowych i przeciwpożarowych służ± zbiorniki .
Głównym zadaniem zbiornika jest zapewnienie równomiernej dostawy wody przez utrzymanie równomiernego ci¶nienia w sieci wodoci±gowej w okresach maksymalnego poboru oraz akumulacja nadmiaru wody w okresie zmniejszonego poboru .
Wybór typu zbiornika do magazynowania wody zależy od warunków miejscowych i ukształtowania terenu .
Można spotkać następuj±ce typy zbiorników :
§ wieżowe zwane wieżami ci¶nień ,
§ terenowe podziemne zamknięte ,
§ terenowe otwarte ,
§ hydroforowe .
Zbiorniki wieżowe buduje się na terenie płaskim . Ustawia się je na konstrukcji ze słupów stalowych lub żelbetowych obudowanych ¶cian± z cegły . Zbiornik wykonanay z blachy stalowej ma kształt cylindryczny . Woda pompowana jest z wodoci±gów do zbiornika i grawitacyjnie wpływa do sieci wodoci±gowej dostarczaj±c odpowiedni± ilo¶ć wody .
Zbiorniki terenowe wykonuje się w gruncie . Wykonane s± z blachy stalowej , jako żelbetowe lub betonowe . Ze względu na typ mog± być otwarte i zamknięte . Zbiorniki otwarte służ± do celów przeciwpożarowych . Zbiorniki zamknięte składaj± się z dwóch komór przełożonych izolacj± , stosuje się je do pobierania wody dla sieci wodoci±gowej .
Zbiorniki hydroforowe zwane wodno-powietrzne stosuje się w miejscowo¶ciach , gdzie nie ma sieci wodoci±gowych . S± to zespoły hydroforowe , zautomatyzowane , pracuj±ce samoczynnie urz±dzenia . Skład zespołu hydroforowego to :
§ zbiornik wodno-powietrzny ,
§ sprężarka ,
§ agregat pompowy ,
§ zawory i zasuwy ,
§ urz±dzenia kontrolne .
Woda pompowana jest do zbiornika wodno-powietrznego ze studni . W zbiorniku znajduje się sprężone powietrze . Po osi±gnięciu odpowiedniego ci¶nienia wody pompa wył±cza się automatycznie . Przy pobieraniu wody powietrze wypycha wodę do punktów czerpalnych .
Po opróżnieniu zbiornika z wody i powietrza czujniki wl±czaj± pompę i sprężarkę .
Zbiornki te wymagaj± okresowej kontroli stanu technicznego i konserwacji .
X . POPRAWA JAKO¦CI WODY
W celu poprawienia jako¶ci wody dostarczonej przez wodoci±gi stosuje się dodatkowo w mieszkaniach filtry montowane przy bateriach i zaworach .
Filtry domowe , dzielimy na filtry punktu wej¶ciowego POE oraz punktu użytkowego POU .
Oprócz nich stosuje się również specjalistyczne filtry odżelaziaj±ce i zmiękczaj±ce wodę .
Wewn±trz filtrów znajduj± się następuj±ce typy wkładów :
§ sedymentacyjne , czyli mechaniczne , do wstępnego oczyszczania wody z piasku , rdzy i osadów ,
§ węglowe , z aktywowanego węgla z łupin orzechów kokosowych , do uzdatniania wody ,
§ specjalistyczne zmiękczaj±ce i odżelaziaj±ce .
Wkłady mechaniczne wykonuje się ze sznurka polipropylenowego oraz pianki z tego tworzywa , celulozowe , a także polipropylenowo-węglowe .
Jako wkłady węglowe stosuje się granulowany węgiel z łupin orzechów kokosowych .
Wkłady odżelaziaj±ce zawieraj± specjalny granulat drobnoziarnisty o dużej zdolno¶ci wychwytywania jonów żelaza .
Natomiast wkłady zmiękczaj±ce zawieraj± granulat jonowymienny o wysokiej zdolno¶ci wymiany jonów wapnia i magnezu na jony sodu .
Można również spotkać wkłady filtracyjne z glinki ceramicznej , glinokrzemianów , które w procesie wypalania zostały uformowane w jednorodn± strukturę filtracyjn± .
W filtrach domowych stosuje się również system odwróconej osmozy , gdzie specjalna membrana wyłapuje zanieczyszczenia znajduj±ce się w wodzie .
Filtry domowe montuje się na przewodach wodoci±gowych , przy punktach czerpalnych , na baterii lub zaworze , pod zlewem i zlewozmywakiem .
Dobór optymalnego filtra zależy od jako¶ci wody w przewodach wodoci±gowych i parametrów wody , które chcemy uzyskać . Ma tutaj też wpływ cena , która dla prostych filtrów wynosi około 100 zł , a dla filtrów złożonych około 2000 zł .
Filtry domowe składaj± się zazwyczaj z głowicy , obudowy zwanej kloszem , oraz wkładu filtracyjnego .Woda surowa wpływa do obudowy filtra i przepływa przez cał± jego zawarto¶ć, oczyszcza się i wypływa do baterii lub przewodu wodoci±gowego .
Zależnie od typu filtry wyłapuj± z wody zawiesiny i osady mechaniczne (piasek , muł , rdza) ,
chlor i siarkowodór , substancje organiczne i bakterie , zwi±zki żelaza , ołowiu , kadmu i arsenu . Wydajno¶ć tego typu filtrów wynosi od 3 do 200 litrów na minutę , a trwało¶ć od 3 miesięcy do 18 miesięcy . Ze względu na znaczne zużycie przewodów wodoci±gowych , zaleca się stosowanie domowych filtrów w celu poprawy jako¶ci wody w mieszkaniu .
XI . BIBLIOGRAFIA
1. ,, Instalacje budowlane ” Z . Hoffmann , K . Lisicki , WSiP , Warszawa 2000 r.
2. ,, Ekologia naszych wód ” A . Stańczykowska , WSiP , Warszawa 1997 r.
3. ,, Woda i klimat Ziemi ” J . Tamulewicz , Wyd.Kurpisz , Poznań 2001 r.
4. ,, Woda zasad± życia ” Praca zbiorowa , KUL , Lublin 1995 r.
5. ,, Gdyby mała wody miarka ” W . Kundzewicz , PWN , Warszawa 2000 r.
6. Rozporz±dzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 wrze¶nia 2000 r.
7. ,, Błękitny monitoring ” E . Tyralska-Wojtycza , K . Romeyko-Hurko , ROEE , Kraków
1998 r.
8. ,, Domowy fachowiec ” Nr10/99 , Wydawnictwo R W , Warszawa 1999 r.
9. Rozporz±dzenie Ministra Ochrony ¦rodowiska , Zasobów Naturalnych i Le¶nictwa
z dnia 5 listopada 1991 r.