ROZDZIAŁ 8
SPOSTRZEGANIE
Percepcja to proces konstrukcyjny polegający na wykraczaniu poza stymulację sensoryczną w celu odkrycia przedmiotów istniejących w otaczającym nas świecie. Jej zadaniem jest ustalenie bodźca dystalnego na podstawie informacji zawartej w bodźcu proksymalnym (zmysłowym); nadanie sensu wrażeniom.
A więc zadaniem systemu percepcji jest rejestracja informacji o świecie zewnętrznym oraz ich usystematyzowanie i interpretacja.
Składa się na to wiele procesów psychicznych; ocena wielkości, kształtów, odległości, intensywności, wysokości itp, itd.; porównywanie cech tego co postrzegamy z tym, co jest nam znane, kojarzenie cech bodźców ze sposobami reagowania itd. Jest to więc proces obliczeniowy.
Spostrzeganie - trójfazowy proces
Sensoryczny poziom spostrzegania(faza odbioru wrażeń): odbiór wrażeń; energia fizyczna jest wykrywana i przetwarzana na energię neuronalną i doznania sensoryczne (transdukcja); Dochodzi do wstępnej selekcji i transformacji bodźców.
Poziom percepcyjny (faza percepcji) - procesy mózgowe organizują wrażenia w spójne obrazy, zapewniająnam spostrzeżenia przedmiotów i ich układów. W tej fazie następuje interpretacja obiektów; tworzą się rozpoznawalne wzorce, formy. Ocena prawdopodobnego kształtu, ruchu, położenia obiektu; następuje synteza (integracja i kombinacja) cech sensorycznych (bawry, krawędzie i linie) w spostrzeżenie obiektu.
Poziom identyfikacji (faza rozpoznawania) - spostrzeżenia obiektów są porównywane ze wspomnieniami, w celu ustalenia czy są znane i znaczące. Ta faza przypisuje znaczenie naszym spostrzeżeniom. Następuje identyfikacja obiektu przez porównanie jego cech do znanych nam wcześniej cech odpowiadających jakiś obiektom (okrągły, pomarańczowo-brązowy przedmiot o charakterystycznej wielkości, z charakterystycznymi liniami, rozpoznajemy jako piłkę do koszykówki); ustalamy co to jest; jak się nazywa, do czego służy itd.
Złudzenia percepcji - trzeba pamiętać, że zmysły czasem zniekształcają rzeczywistość (np. widok blatu stołu z boku jest zafałszowanym obrazek stołu; blat ma przecież kształt prostokąta, a nie równoległoboku.)
halucynacja fałszywe spostrzeżenie zmysłowe, wywoływane przez różne stany organizmu, takie jak zaburzenia psychiczne, choroby mózgu i zatrucie różnymi środkami.
urojenie fałszywe przekonanie utrzymujące się pomimo niezgodności z faktami i brakiem poparcia społecznego; może wypływać ze źródeł nieświadomych i pozornie służyć potrzebom osobistym, takim jak uniknięcie poczucia winy czy podniesienie szacunku do samego siebie.
samooszukiwanie się skłonność umysłu do odsiewania informacji zagrażających szacunkowi podmiotu do samego siebie; podtrzymywanie pozytywnego obrazu samego siebie poprez okłamywanie samego siebie.
J.J. Oppel - badanie geometrycznych złudzeń wzrokowych. Skazują one na rozbieżność pomiędzy spostrzeganiem rzeczywistości a rzeczywistością. Powstają przez niedoskonałość oka ludzkiego w odbieraniu rzeczywistości.
Wieloznaczność - pojawia się gdy obiekt można interpretować jako dwa lub więcej różnych przedmiotów z otoczenia.
HERMANN VON HELMZHOLTZ ;
Spostrzeganie to proces indukcyjny - obserwator wyławia sens z bodźców zmysłowych odwołując się do swej wiedzy o środowisku. Proces ten odbywa się poza kontrolą świadomości - jest to więc wnioskowanie nieświadome.
Fazy spostrzegania wg. Helmzholtza:
1)faza analityczna - zmysły analizują świat fizyczny tworząc podstawowe wrażenia.
2) f. syntetyczna - elementy sensoryczne są integrowane i syntezowane w spostrzeżenia obiektów i ich cel.
Interpretacji wrażeń uczymy się na podstawie doświadczeń ze światem.
JAMES GIBSON
Uznał, że informacje o niezmiennych właściwościach otoczenia docierają do nas bezpośrednio; spostrzeganie jest bezpośrednie. Kiedy w zależności do naszego położenia zmienia się wielkość i kształt danego obiektu, zmiany te są systematyczne i potrzebne do funkcjonowania w świecie. Pewne cechy pozostają niezmienne bez względu na nasze położenie - te niezmienniki są ważne dla naszego przetrwania. - teoria percepcji ekologicznej.
Psychologia postaci - zakłada, że zjawiska psychiczne można rozumieć jako zorganizowane, ustrukturalizowane całości, a nie rozbite elementy percepcyjne.
Kora mózgowa jest ukształtowana tak, że koordynuje nadchodzące bodźce, które podlegają działaniu złożonych sił pola - dzięki czemu spostrzegamy świat przedmiotów w kategoriach kompletnych całości. Mózg ludzki zaprogramowany jest do zintegrowanego, skoordynowanego funkcjonowania Jest to prosty i ekonomiczny sposób organizacji informacji pochodzących z zewnątrz.
Przedstawiciele psychologii postaci - WOLFGANAG KOHLER, KURT KOFFKA, MAX WERTHEIMER.
PROCESY UWAGI
Uwaga - zdolnośc selekcji części wejścia sensorycznego z pominęciem reszty. Bywa niezbędna we wczesnej selekcji (syntezie informacji sensorycznej w obiekty spostrzeżeniowe) i późnej selekcji (zapewnienie reakcji tylko na wazne bodźce).
Uwaga może tłumić przetwarzanie niepotrzebnych bodźców (hamowanie - uwaga jako filtr selekcyjny), lub ułatwiać przetwarzanie bodźców waznych, stanowiących jej przedmiot (facylitacja).
Teoria osłabienia (ANNE TREISMAN) - znaczenie informacji ignorowanej jest przedmiotem pewnej wyższej analizy, ale jest onafragmentaryczna i często nie przekracza progu swiadomości.
.
Dzięki uwadze odbywa się prawidłowa integracja prostych cech fizycznych i przekaz tej informacji o obiekcie do świadomości. Zdolność do kierowania uwagi na różne bodźce jest ograniczona i zalezy od tego:
-czy dane zadania angazują te same kanały przetwarzania
- w jakim stopniu można wykonac te zadania automatycznie.
Automatyzm- w przetwarzaniu informacji proces pozornie nie wymagający wysiłku ani woli, wyzwalany bez udziału intencji podmiotu. Polega na spełnieniu jendego Lub więcej z poniższych warunków w wykonywaniu czynności:
-przetwarzanie zdaje się odbywac bez wysiłku
-może zostać uruchomione, wykonane i zakończone bez udziału świadomej uwagi
-można wykonywać jednocześnie inne czynności bez zakłócania podstawowej.
Przetwarzanie mimowolne - wcześniejsze fazy przetwarzania, odbywające się poza świadomością; działa ono na poziomie sensorycznym, zaraz po dostarczeniu informacji o bodźcu do mózgu.
Przypominanie sobie i rozpoznawanie przedmiotów wymagające uwagi jest procesem świadomym.
Najprawdopodobniej złożenie różnych cech obiektu w całościowe spostrzeżenie wymaga uwagi. Kombinacje cech wymagają dłuższego czasu przetwarzania, angażują uwagę.
Bez skupiania uwagai do świadomości jednostki docierają tylko proste cechy fizyczne obiektów; np. barwa, głośność czy wysokość dźwięku.
Świadomi jesteśmy tylko tego, na czym skupimy uwagę. Świadome przetwarzanie i skupiona uwaga dają nam możliwość otwarcia spostrzeżeniom dostępu do świadomości i umożliwienie zmagazynowania ich jako wspomnień, możliwych do odtworzenia w przyszłości.
PROCESY ORGANIZUJĄCE PERCEPCJĘ
Procesy organizujące percepcję- integrują informacje sensoryczne w celu stworzenia spójnych spostrzeżeń w polu wzrokowym. Ich wynikiem jest spostrzeżenie.
Wzrok jest najważniejszym i najbardziej złożonym systemem percepcyjnym człowieka.
Nagłe zmiany barwy lub/i faktury wyznacza granicę między dwoma regionami. Granice między jasnością i ciemnością są interpretowane jako krawędzie lub kontury figury.
Człowiek ma tendencję o spostrzegania figury znajdującej się z przodu.Kontury subiektywne - w rzeczywistości nie istnieją w bodźcu dystalnym, tylko w naszym subiektywnym doświadczeniu.
Figura - region tworzący obiekt wysunięty do przodu
Tło - podłoże z którego figura wyodrębnia się
Zasada zamykania
Zamykanie - proces organizujący, który sprawia, że widzimy figury jako pełne, kiedy bodziec zawiera tylko ich fragmenty.
Zasada prostości lub pregnacji - spostrzegamy najprostsze konfiguracje wymagające najmniejszego wysiłku poznawczego.
Postrzegamy jako grupę kilka figur lub części nie powiązanych ze sobą, gdy są położone blisko siebie (Prawo bliskości), podobne do siebie (prawo podobieństwa), poruszają się razem (prawo wspólnego losu), lub tworzą „dobrą” figurę (prawo symetrii).
Dobra figura- figura spostrzegana jako prosta, symetryczna i regularna; dążenie do spostrzegania dobrej figury jest zasadą organizacji spostrzegania w psychologii postaci.
Proces integracji informacji wzrokowych w czasie i przestrzeni jest podstawowy dla skutecznej percepcji. Obiekty złożone często wymagają kilku fiksacji wzroku zanim stworzymy całościową interpretacje przestrzenną.
Spostrzeganie ruchu - zakładamy, ze większe obiekty pozostają bez ruchu i spostrzegamy ruch mniejszych względem większych. Ramy odniesienia wyznaczone są przez kontekst przestrzenny i czasowy.
ruch indukowany -złudzenie, które polega na tym, że nieruchomy punkt świetlny w ruchomej ramie odniesienia jest postrzegany jako ruchomy, a rama jako nieruchoma.
Ruch pozorny - gdy dwa nieruchome punkty świetlne zapalają się i gasną w różnych miejscach pola widzenia w określonym tempie.
Obraz w siatkówce jest dwuwymiarowy, spostrzeżenie jest trójwymiarowe - percepcja głębi.
Głębia - odległość między podmiotem a spostrzeganym obiektem.
Spostrzeganie trójwymiarowe wymaga określenia głębi i kierunku.
Te czynniki wpływają na obraz obiektu w siatkówce:
1)-Wskaźniki głębi- wskaźniki dwuoczne
Dwa źródła informacji o głębi:
dwuoczna rozbieżność - poziome przemieszczenie odpowiadających sobie obrazów w obu oczach(oczy znajdują się kilka cm od siebie w linii poziomej, a więc obraz otrzymywany przez każde z nich różni się nieznacznie) . Dostarcza informacji o głębi bo wielkość rozbieżności czyli różnicy, zalezy od względnej odległości obiektu od podmiotu. System wzrokowy „wyśrodkowuje” obydwa obrazy i tworzy jednolite spostrzeżenie pojedynczego obiektu w głębi.
konwergencja. - dwuoczny wskaźnik głębi polegający na zwracaniu się obu oczu do wewnątrz w kierunku nosa w czasie fiksacji wzroku na przedmiocie względnie bliskim.
2) Paralaksa ruchowa - , źródło informacji o głębi polegające na tym, że względna odległość przedmiotów od obserwatora determinuje zakres i kierunek ich względnego ruchu na siatkówce.
-Wskaźniki obrazowe - zawierają te rodzaje informacji o głębi, które spotykamy na obrazach sprawiającyh wrażenie trójwymiarowych.
Nakładanie się - wskaźnik głębi polegający na zasłanianiu przez jeden przedmiot części widoku innego przedmiotu.
Względna wielkość (im przedmiot dalej, tym jest mniejszy, im bliżej - tym większy)
Perspektywa liniowa - wskaźnik głębi oparty na złudzeniu zbiegania się oddalających się linii równoległych w pewnym punkcie horyzontu.
Gradient powierzchni - pozorna, zależna od odległości danego punktu od obserwatora, zmiana jednorodnej faktury powierzchni.
3) Zjawisko stałości postrzegania
bodziec dystalny -obiekt w otoczeniu, który jest źródłem stymulacji zewnętrznej, w odróżnieniu od bodźca proksymalnego, który jest źródłem stymulacji wewnętrznej.
bodziec proksymalny -, obraz na siatkówce; przeciwieństwo bodźca dystalnego.
stałość spostrzeżeń - zdolność do utrzymywania niezmiennego spostrzeżenia obiektu pomimo zróżnicowania jego obrazów na siatkówce. Spostrzegamy świat jako niezmienny, stały i stabilny, pomimo zmian stymulacji narządów zmysłowych. Spostrzegamy więc właściwości bodźca dystalnego (które są zasadniczo stałe), a nie bodźca proksymalnego (które zmieniaja się zawsze, kiedy się poruszamy lub poruszamy oczami)
Stałość wielkości - zdolność spostrzegania prawdziwej wielkości obiektu mimo zmienności jego wielkości na siatkówce.
HELMHOLTZ uznał, że stałość wielkości jest kompromisem pomiędzy wielkością na siatkówce a odległością; percepcyjny proces porównywania występujący poza świadomością nazwał wnioskowaniem nieświadomym. Wielkość obiektu szacujemy na podstawie wskaźników odległości (przyrównanie wielkości obiektu do wielkości innych obiektów znajdujących się w otoczeniu tego pierwszego, na temat wielkości których obserwator posiada wiedzę);.
Stałość kształtu -postrzegamy prawidłowo kształt przedmiotu, nawet gdy jest oNZ naszego punktu widzenia obrócony, (co sprawia, że obraz na siatkówce jest zasadniczo odmiennyod wiernego obrazu).
Stałość położenia - zdolność rozpoznawania prawdziwego położenia figury w rzeczywistym świecie, nawet jeśli położenie jej obrazu na siatkówce zmieniło się (kiedy przechylimy głowę patrząc np. na książkę, to zdajemy sobie sprawę z tego, że to nasz głowa się przechyliła, a nie książka zmieniła położenie).
Jeśli figura składa się w wielu części ludzki system percepcyjny nie jest w stanie dokonać rotacji wszystkich części w tym samym czasie.
W polu postrzegania bodźca istnieją różnice indywidualne u różnych osób.
Zależność od pola- wymiar osobowości oddający preferencje danej osoby do polegania na zewnętrznych albo wewnętrznych źródłach informacji, zarówno w sytuacjach percepcyjnych jak i społecznych.
PROCESY IDENTYFIKACJI I ROZPOZNAWANIA
Procesy identyfikacji i rozpoznawania to finałowa faza przetwarzania percepcyjnego. Jest to proces podczas którego pamięć, analiza pojęciowa, oczekiwania, motywacja, cechy osobowości i doświadczenie społeczne biorą udział w zrozumieniu tego, co zostało spostrzeżone.
Identyfikacja to dopasowywanie tego co widzimy do posiadanej wiedzy.
Procesy oddolnymi
Procesy oddolne (sterowane danymi) - procesy pobierania i organizacji informacji ze środowiska, którymi kierują informacje sensoryczne - surowe dane bezpośredniego doświadczenia.
Procesy odgórne (sterowane pojęciowo) - mają początek w umyśle i wpływają na selekcję, organizację lub interpretację danych.
Sposób posługiwania się stymulacją bodźcową warunkują mysli abstrakcyjne, przekonania, wartości i inne.
W fazie
Spostrzeżeniom nadawane są znaczenia z wykorzystaniem pamięci, oczekiwań, motywacji i cech osobowościowych. Wpływają na ten proces również schematy, oczekiwania, oddziaływania społeczne; spostrzeganie zależy więc od naszej wiedzy, tego kim jesteśmy, czego oczekujemy i od natury bodźca sensorycznego.
Rozpoznawanie przez składniki
Widząc jakiś obiekt spostrzegamy najpierw cechy elementarne (barwy, krawędzie); spostrzeżenie to dzielimy na składniki (np. walce, sześciany, ostrosłupy różnej wielkości). Składniki z kolei są porównywane ze składnikami reprezentacji pamięciowej (czyli posiadaną przez nas wiedzą). Jeśli pasują one do siebie, obiekt zostaje zidentyfikowany i rozpoznany.
Proces identyfikacji obiektu jest procesem konstrukcyjno-interpretacyjnym i zalezy o d tego co już wiesz, gdzie się znajdujesz, co jeszcze widzisz w otoczeniu i od oczekiwań wyniesionych z kontekstu (dlatego np. mamy problem z szybkim rozpoznaniem osoby znajomej spotkanej w miejscu, w którym nie spodziewaliśmy się jej spotkać).
Schemat - struktura poznawcza reprezentująca wiedzę o pojęciu lub jakimś typie bodxca, która zawiera właściwości i relacje między nimi. Schematy mogą organizaowac informacje o przedmiotach, czynnościach, osobach lub ideach, które zwykle występują razem lub mają wspólne cechy (np. schematy dotyczące zalotów, restauracji, przyjaciół itp.).
Stanowią one źródło informacji o faktach oraz źródłem oczekiwań. Wywierają wpływ na to, jak przewidujemy prawdopodobieństwo wsytąpienia danego obiektu w danym kontekście.
Nastawienie - czasowa gotowość do spostrzegania i reagowania na bodziec w określony sposób. Typy nastawień:
1)nastawienie ruchowe- gotowość do wykonania szybkiej, przygotowanej reakcji (np. biegacz jak najszybciej zaczyna biec po sygnale startera)
2)nastawienie umysłowe-gotowość do zmierzenia się z takimi sytuacjami jak rozwiązanie problemu czy gra wg wyuczonych reguł, instrukcji, oczekiwań i skłonności nawykowych(wykazują je np. uczestnicy teleturniejów)
3)nastawienie percepcyjne - gotowość na „wyłapywanie” z otoczenia określonych bodźców w danym kontekście (młoda matka nastawiona na słyszenie płaczy swojego dziecka)
Wyrównanie i wyostrzanie to dwa bieguny stylu poznawczego.
„Wyrównywacze” - ignorują to, co wydaje im się nowe, niezwykłe; pomijają szczegóły i subtelne różnice aby uzyskać bardziej spójną i jednolitą interpretację zdarzeń bodźcowych.
„Wyostrzacie” - przesadnie akcentują i skupiają się na szczegółach; spostrzegają elementy sytuacji bardziej prawidłowo niż „wyrównywacze”.
Wypierający - ludzie którzy na zagrożenie reagują zaprzeczaniem jego potencjalnego znaczenia lub unikaniem dostrzeżenia zagrożenia.
Wyostrzający wrażenia - szczególnie czujni,dostrzegają subtelne, zamaskowane oznaki zagrożenia. Mają bardziej aktywną uwagę poszukującą informacji.