18. Rozróżnia się 2 kategorie skutków popromiennych w organizmów żywych:
Efekty stochastyczne to nowotwory i skutki genetyczne
Niezależne od dostarczonej dawki, pojawiają się na zasadzie
przypadku. Częstość występowania zależy od wielkości dawki.
Nawet najmniejsza dawka może prowadzić do mutacji. Występują po 5-20 latach po napromienieniu.
- Wraz ze wzrostem dawki prawdopodobieństwo wystąpienia
efektu wzrasta; nie można wskazać progu dawki, poniżej
którego efekt nie wystąpi
- Natura i stopień nasilenia efektu stochastycznego wynika
wyłącznie z rodzaju uszkodzenia materiału genetycznego
komórki i jej funkcji w organizmie
- najbardziej narażonym organem są płuca
Efekty niestochastyczne - deterministyczne:
- Zmiany w tkankach lub narządach wynikające ze
śmiertelnego uszkodzenia pewnej ilości komórek
- Istnieje ściśle określony próg dawki, poniżej którego efekt
działania nie wystąpi
-Stopień nasilenia jest wprost proporcjonalny do liczby
zabitych komórek
19. Ostra Choroba popromienna - ogólna nazwa chorobowych zmian ogólnoustrojowych powodowanych przez promieniowanie jonizujące oddziałujące na całe ciało.(lub większej jego części).
Rodzaje:
- postać subkliniczna Pochłonięta dawka: 0,5-2 Gy
- postać hematopoetyczna Pochłonięta dawka: 2-4 Gy
- postać jelitowa Pochłonięta dawka: 4-8 Gy
- postać mózgowo - naczyniowa
- postać enzymatyczna Pochłonięta dawka: powyżej 50 Gy
- postać mózgowa Pochłonięta dawka: 8-50 Gy
Objawy ostrej choroby popromiennej występują w kilka do kilkudziesięciu godzin po napromieniowaniu lub bezpośrednio po jednorazowym napromieniowaniu całego ciała promieniowaniem jonizującym, dawką ok. 0,5 Gy;
Im krótszy okres utajenia, tym cięższy przebieg choroby.
24. Czynniki ryzyka zwiększające zachorowalność na nowotwory :
- dziedziczenie mutacji od krewnego w pierwszej linii
- wiek powyżej 60 r.ż
- palenie papierosów
-dieta uboga w antyoksydanty
- alkohol
- zatrucia środowiska
- długotrwałe opalanie bez ochrony
Czynniki mutagenne egzogenne
-czynniki chemiczne( np. pestycydy, arsen, insektydy, herbicydy, zw. Alkilujące, analogi zasad azotowych, benzen, aminy dymu tytoniowego, azbest).
- Czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące, nadfioletowe i słoneczne)
- cznniki biologiczne (np. Herpes wirus, Helicobacter pylori, onkogenne wirusy, mukotoksyny)
Czynniki chemiczne
Niebezpieczne dla zdrowia są związki zawarte w substancjach smolistych m.in. diotoksyny, węglowodory aromatyczne, węglowodory lotne i nikotyna. W papierosach znajdują się też izotopy radioaktywne np. polon. Produkty rozpadu promieniotwórczego trafiają do atmosfery a następnie opadają na liście tytoniu.Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne to związki które powstają w wyniku niepełnego spalania materii organicznej, przede wszystkim węgla, również paliw kopalnych, papierosów. Są głównym składnikiem zanieczyszczeń.
Radon
Gaz, mało aktywny chemicznie, który emituje promieniowanie x.. W organizmie ludzkim produkty rozpadu radonu osadzają się w płucach , emitując tam promieniowanie alfa. Gaz ten może się gromadzić w budynkach i wodzie pitnej
Czynniki biologiczne
HPV
Mykotoksyny (mutageny w żywności) - to silnie toksyczne związki wytwarzane przez pleśnie.
Nitrozoaminy - rakotwórcze związki występujące w peklowanym mięsie, wędzonych rybach.
Czynniki mutagenne endogenne - wolne rodniki i RFT.
Przeciwutleniacze to związki, które zapobiegają lub opóźniają proces utleniania wiązań chemicznych danej substancji.
Wolne rodniki atakują komórki m.in. niszcząc DNA w jądrze i mitochondriach. Uszkodzenia są przyczyną stopniowego starzenia się lub mogą prowadzić do tworzenia się komórek nowotworowych.
Uszkodzenie komórek i tkanek przez RFT :
-uszkodzenie błony i elementów komórki
- zawał mięśnia sercowego, stwardnienie tętnic
- nowotwór
- starzenie
27. Zmiany epigenetyczne - to zmiany ekspresji genów w których nie dochodzi do zmian sekwencji DNA. Wywołują je pewne czynniki zatopione w mieszaninie białek i innych związkach chemicznych, które otaczają, podtrzymują i lepią się do DNA. Utrudnia to transkrypcje. Czynniki epigenetyczne są tworzone i usuwane na bieżąco. Zmiany epigenetyczne nie pozostają na zawsze, a błędy epigenetyczne wywołujące wady wrodzone, nowotwory i inne choroby mogą być odwracalne.
Z tego powodu mogą być potencjalnym celem działania różnych leków przywracających prawidłową ekspresję genów. Celem tej terapii mogą być enzymy odpowiedzialne za przenoszenie grup metylowych w obrębie DNA.
33. Zaawansowanie nowotworu zwykle oznacza się według klasyfikacji TNM, która w języku łacińskim oznacza:
TUMOR - kategoria T określa wielkość zmiany nowotworowej (cm)
NODULES - kategoria N określa przerzuty do węzłów chłonnych
METASTASES - kategoria M określa przerzuty do odległych narządów
Liczby (1-3) dodawane do litery T oznaczają wielkość guza a liczby dodawane do litery N oznaczają stopień zajęcia węzłów chłonnych.
Litera M odnosi się do oznaczeń:
M0 - brak przerzutów
M1- odległe przerzuty
44. Leki cytostatyczne (przeciwnowotworowe) - grupa leków naturalnych i syntetycznych działających toksycznie na komórki nowotworowe. Działanie polega na pozbawianiu komórki zdolności do podziału, hamowaniu syntezy białek, DNA czyli na blokowaniu podstawowych funkcji życia komórek, co doprowadzi do ich śmierci.
Większość leków działa na struktury białkowe, ale są też takie, które działają bezpośrednio na kwasy nukleinowe zaburzając:
-transkrypcję
-translację
- syntezę
-replikację
Niestety leki te uszkadzają także inne szybko dzielące się, zdrowe komórki :
* szpik kostny
* błony śluzowe,
* komórki włosów
Stąd częste są działania niepożądane takie jak:
-anemia,
-wymioty,
-łysienie
45. Terapia celowana - leczenie zakłócające funkcjonowanie szlaków sygnalizacyjnych w komórce, odpowiedzialnych za proces onkogenezy.
Metoda polega na stosowaniu leków lub przeciwciał monoklinalnych odpowiedzialnych za blokowanie receptorów dla białek sterujących procesami wzrostu i podziału chorych komórek.
47. wczesny (ostry)odczyn popromienny - ujawnia się w trakcie lub bezpośrednio po radioterapii( może utrzymywać się do kilku tygodni) i często ustępuje samoistnie lub po prostym leczeniu farmakologicznym. Uszkodzenia wczesne to te które obserwuje się w czasie leczenia lub kilka tygodni po jego zakończeniu.
TKANKI TYPU H - KRÓTKI CYKL KOMÓRKOWY - WCZESNY ODCZYN POPROMIENNY
TKANKI TYPU F - DŁUGI CYKL KOMÓRKOWY- PÓŹNY ODCZYN POPROMIENNY
TYP H - tkanki hierarchistyczne
-naskórek
- nabłonek nasienny
- nabłonek jelitowy
- komórki krwiotwórcze szpiku kostnego
Objawami ostrego skórnego odczynu popromiennego jest zwiększone ocieplenie i rumien, związane z przekrwieniem skóry, oraz postępujące złuszczanie naskórka i zahamowanie wzrostu komórek warstwy podstawnej spowodowane utratą tych komórek. Stopień uszkodzenia nasila się w miarę wzrostu napromienianej objętości tkanki.
Wczesne uszkodzenie popromienne :
Skóra - ocieplenie, ból i świąd
Śluzówka jamy ustnej i gardła - zaburzenie połykania, suchość jamy ustnej
Przełyk - zaburzenia połykania
Płuco - kaszel, duszności
Jelito grube - kolka jelitowa, biegunka
Pęcherz moczowy- częstomocz
Odbytnica - parcie na stolec
Szpik - osłabienie , krwawienie, małopłytkowość, niedokrwistość
jądro i jajnik - zmniejszenie liczby plemników i komórek jajowych, aż do popromiennej kastracji włącznie
W tkance skórnej lub jelitowej ma miejsce kompensacyjna proliferacja komórek macierzystych, które są bardziej oporne na promieniowanie niż inne rodzaje komórek.
Kompensacyjna proliferacja prowadzi do wytworzenia nowych komórek czynnościowych i wyzdrowienia. Z tego powodu objawy zazwyczaj ustępują, czasem nawet w czasie trwania radioterapii.
Patofizjologia wczesnego odczynu popromiennego skóry obejmuje zmiany : rumień, obniżenie czynności gruczołów.
Po 2 do 4 tyg. Od momentu rozpoczęcia terapii skóra staje się sucha mogą występować zaburzenia pigmentacji i rumień.
Na skutek hiperstymulacji melanocytów pojawiają się przebarwienia a ostry rumień jest skutkiem uwalniania cytokin i wywołanym przez nie zapaleniem.
Około 3-6 tygodnia od rozpoczęcia leczenie zmniejszeniu ulega populacja komorek macierzystych keratynocytów w warstwie podstawnej naskórka.
Odczyny wczesne wymagają stosowania żeli, aerozoli, zawiesin lub kremów steroidowych, maści z antybiotykiem.
48. Późny( przewlekły) odczyn popromienny - ujawnia się w różnym okresie czasu po leczeniu od kilku miesięcy nawet do kilkunastu lat w zależności od dawki promieniowania, sposobu jej frakcjonowania i rodzaju tkanki lub narządu. Uszkodzenia odległe pojawiają się po miesiącach lub po latach od narażenia na promieniowanie.
niestety mogą być nieodwracalne i utrwalone w związku z uszkodzeniem narządów, które są krytycznie promieniowrażliwe i w których zróżnicowana i dojrzała czynnościowo architektura komórkowa nie zawiera komórek macierzystych.
Patofizjologia późnego odczynu popromiennego skóry
Odczyny późne występują po co najmniej 6 miesiącach od porzpoczęcia radioterapii. Mogą występować wówczas przebarwienia, teleangiektazje, stwardnienia, zwłóknienia.
Późne skutki napromieniania występują w tkankach charakteryzujących się wolnym procesem wymiany komórkowej tj:
-tkanka podskórna
- tkanka tłuszczowa
- mięśnie
-mózg
-nerki
-wątroba
Zmiany te obejmują :
-zwłóknienie
-martwicę
-atrofię
-uszkodzenie naczyń
ograniczone teleangiektazje (uszkodzenie drobnych naczyń)
- zwłóknienie (uszkodzenie fibroblastów) skóry właściwej
-zwłóknienie i zanik nerki
-marskość wątroby
-niedrożność jelit
-martwica mózgu lub rdzenia kręgowego
TYP F - tkanki elastyczne
-mięśnie
-mózg
-nerki
-wątroba
-komórki tkanki łącznej i nerwowej
Higiena i leczenie odczynów popromiennych skóry :
- mycie napromienianego obszaru
- miejscowo kortykosteroidy - hamują wydzielanie interleukiny 6
- kwas foliowy - przyspiesza proces regeneracji uszkodzeń po napromienianiu skóry dzięki wzrostu szybkości naprawy DNA w komórkach.