Temat: Zasada kulturalna w budowie programu nauczania w ujęciu K. Sośnickiego.
Opracowała: Joanna Borowska
1. Ogólne przedstawienie zasady kulturalnej.
Zasada kulturalna wymaga takiego doboru treści do programu nauczania, aby uczeń mógł poznać i zainteresować się kulturą swojej epoki. Program musi być tak skonstruowany, aby umożliwiał bierny udział w kulturze, czyli umiejętność korzystania z już istniejących dóbr kultury i czynny, czyli umiejętność współdziałania w rozwijaniu kultury.
2. Rejestr dóbr kultury wg Döringa
Przyjrzyjmy się teraz rejestrowi dóbr kultury zaproponowanemu przez Doringa, który swój podział dóbr kultury oparł na sześciu podstawowych typach charakterologicznych wg Sprangera. I tak możemy wyróżnić sześć form życia: typ teoretyczny, estetyczny, ekonomiczny, religijny, społeczny i polityczny. Tym sześciu typom psychicznym odpowiada sześć dziedzin kultury: nauka, sztuka, gospodarstwo, religia, społeczeństwo i państwo. Każda z tych dziedzin ma swoje dobra kultury, które mogą stanowić materiał do kształcenia się. Doring do grup dóbr kultury dołącza jeszcze ich formy organizacyjne, ponieważ dobra jako wytwór duchowej strony człowieka, muszą stać się realnymi przedmiotami. Organizacja wytwarzania poszczególnych rodzajów dóbr tworzy ustroje zawodowe: naukowe, artystyczne, religijne, ekonomiczne (gospodarcze), społeczne i państwowe. Stanowią one nową kategorię obiektywnych dóbr kultury, mogą jednak stać się przedmiotem przeżyć człowieka i przybrać formę typu wykształcenia co spowoduje ich subiektywizację.
Doring rozszerza jeszcze podział dóbr kultury o samego człowieka, który nabywszy subiektywnie różne dobra kultury sam stał jej wytworem. Jako takie obiektywne dobro jest on nazwany „pedagogicznym dobrem” i zawiera wartości kształcące oraz odpowiada mu pedagogiczny ustrój zawodowy. Wszystkie przedstawione dobra kultury mają charakter obiektywny jednak mogą podlegać subiektywizacji przez człowieka, jednak sam człowiek wykształcony traktowany jako dobro obiektywne, ma swój subiektywny odpowiednik jakim jest samo jego wykształcenie jako jego stan wewnętrzny.
3. Wykształcenie w „dydaktyce kultury”.
Program nauczania nie może ograniczyć się jedynie do teoretycznej nauki, ale musi objąć też inne dziedziny kultury: sztukę, religię, gospodarkę, wychowanie społeczne i polityczne. Chodzi więc o całość kultury ludzkiej, czyli rozwój umysłowy jak i wychowanie. Dlatego w „dydaktyce kultury” wykształcenie obejmuje zarówno stronę umysłową, uczuciową i wolę ucznia.
4. Drogi powstawania obiektywnych dóbr kultury.
Biorąc pod uwagę podział dóbr kultury Doringa obejmujący również człowieka wykształconego musimy rozróżnić dwie drogi powstawania obiektywnych dóbr kultury. Dla dóbr poza człowiekiem droga ta wygląda następująco:
typ charakteru (czynnik psychiczny)
ustrój zawodowy - czynnik zewnętrzny organizujący powstanie obiektywnego dobra,
ich rezultat - dobro obiektywne, które oddziałując na innych staje się
subiektywnym dobrem kultury.
W przypadku człowieka wykształconego brakuje kroku pierwszego, bo nie wiemy jaki typ charakteru go wytwarza, bowiem żaden z podanych przez Doringa typów charakteru nie ma w założeniu tworzenie człowieka wykształconego. Stąd też propozycja by stworzyć kolejny typ charakterologiczny np. typ o „zdolnościach do kształcenia”.
5. Człowiek jako dobro subiektywne.
Do tej pory mowa była o człowieku jako o dobru obiektywnym, jednak posiadane wykształcenie jest właściwością psychiczną, a nie zewnętrzną i o tyle możemy uważać człowieka za dobro kultury o ile to dobro jest psychiczne, czyli subiektywne. Powstało pytanie czy nie uznać człowieka wykształconego jako osobny typ psychiczny, ale brakowałoby mu jako typowi cechy naturalizmu, która jest właściwa dla innych typów. Bo wykształconym nie jest się z natury.
6. Miejsce nauki wśród innych dóbr kultury.
Przyjrzyjmy się jeszcze miejscu nauki wśród innych dóbr kultury. Sztuka, ekonomi, religia, społeczeństwo i państwo mogą stać się przedmiotem i treścią nauki: ekonomia, socjologia itd. Również jeśli chodzi o przeżycia psychiczne w odniesieniu do nauki są inne niż do pozostałych dóbr, bowiem z nauką związane są przeżycia intelektualne a z pozostałymi raczej uczuciowe.
7. Stopniowanie programu.
Program kulturalny powinien dawać możliwość stopniowego wrastania w kulturę. Stopniowanie powinno dotyczyć trzech aspektów:
w kierunku trudności treści kulturalnych - wymaga to przechodzenia od treści łatwiejszych do trudniejszych;
w kierunku przestrzennym - obejmuje ono kulturę coraz szerszego kręgu (od najbliższego otoczenia, do państwa i świata);
w kierunku czasowym - postępuje do obecnej kultury do kultury przeszłości. Jeśli chodzi o przyszłość, to istnieją postulaty, by wiedza powinna być tak dobierana, by przysposabiać ucznia do świadomego i zgodnego z potrzebami rozwoju kraju formowania kultury. Stąd zamiast obiektywizmu wiedzy pojawia się subiektywizm jednak nie indywidualny ale kolektywny, zależny od zbiorowości narodowej.
8. Postulat współczesności w aktualizacji wiedzy.
Konsekwencją stopniowania w programie kulturalnym jest wysunięcie postulatu współczesności i aktualizacji wiedzy. Postulat współczesności w skrajnej postaci dopuszczałby do programu jedynie treści zgodne z ostatnimi wynikami badań naukowych, co niesienie za sobą niebezpieczeństwo chwiejności i nieustabilizowania wiadomości. Względy dydaktyczne wymagają raczej by program obejmował wiadomości , które mają już niewątpliwe ustalenie, co uniemożliwia uwzględnienie całej wiedzy współczesnej. Kolejnym niebezpieczeństwem uwzględniania najświeższych prądów nauki są różne wartości, które są w nich zawarte. Treści wiedzy niosą w sobie określone wartości moralne, społeczne itd., tak więc wprowadzając najnowsze treści nauki, wprowadzamy pewną chwiejność i niestałość w wychowawczą stronę nauki, bo jak wspomnieliśmy na początku, wykształcenie obejmuje nie tylko rozwój umysłowy, ale także emocjonalny i rozwój woli.
Są jednak argumenty przeciwko tym zarzutom: chwiejność kultury jest tym niebezpieczniejsza im mniej znane są jej różne strony. Nie chodzi więc o to, by zupełnie przejmować współczesną kulturę, ale o to, by we współczesnej kulturze dopatrywać się wpływów przeszłości jak też widoków na przyszłość i wykrycie co w niej jest chwilową modą a co trwałym osiągnięciem.
Jeśli w taki sposób pojmujemy program kulturalny, nie przygotowujemy jedynie do korzystania z gotowych dóbr kultury właściwego dla statycznego wykształcenia, ale też do współpracowania nad jej rozwojem, czyli dynamicznego wykształcenia.
9. Proces kształcenia w programie kulturalnym
Przy uwzględnieniu obu tendencji wykształcenia proces kształcenia będzie wyglądał następująco:
Uczeń odbiera oddziaływanie istniejącej kultury
Następuje duchowe wzbogacenie uczącego się na treściach przyjętej kultury, w jej teraźniejszym stanie z uwzględnieniem wpływów przeszłości.
Wewnętrzna, subiektywna przeróbka materiału kulturalnego, zgodnie z przewidywanym rozwojem kultury.
Uczeń realizuje powstały obraz i przez to zmienia się stan obecnej kultury.
10. Przykład: kontakt z prowadzącymi zajęcia (ok 7 lat temu)
Idąc na studia dowiadujemy się, że chcąc uzyskać informacje od prowadzącego musimy udać się na konsultacje.
Przyjmujemy to do wiadomości, przypominamy sobie, że wg naszych rodziców to dobry zwyczaj iść na konsultacje do prowadzącego.
Mając na uwadze rozwój Internetu i wzrost popularności poczty internetowej, stwierdzamy, że w taki sposób można by kontaktować się z prowadzącymi.
Próbujemy- na początek np. wysyłamy maila z pytaniem o termin konsultacji, potem wysyłamy maila z konkretnym pytaniem i ostatecznie w 2010 roku wielu prowadzących sami korzystają z poczty internetowej, by informować studentów o zasadach zaliczenia itd.
11. Wartościowanie w programie kulturalnym.
Ze względu na to, że dobra kultury posiadają nie tylko obiektywne treści, ale też związane z nimi wartości, program kulturalny musi kłaść duży nacisk na wartościowanie. Skala wartościowania w tym przypadku bardzo się rozszerza, bo złożoność kultury zawiera w sobie różne zasady i kryteria wartościowania, które mogą być od siebie niezależne a nawet ze sobą kolidować.
12. Przedmioty nauki w programie kulturalnym.
Każda z omówionych przez nas zasad budowy programu wysuwa na czoło inne grupy przedmiotów nauki:
z. życiowości - przedmioty o charakterze realistycznym
p. psychologiczny - realistyczne nad humanistycznymi
z. kulturalna - głównie humanistyczne, przesuwa akcent i nacisk z nauk realistycznych na nauki humanistyczne, bo humanistyczny jest charakter dóbr kultury. Świat nie jest traktowany jako ważny sam dla siebie, ale jako środowisko pracy i życia człowieka, który może na niego oddziaływać.