Właściwości fizyczne i skład chemiczny moczu
Właściwości fizyczne
Masa właściwa moczu wynosi średnio u zwierząt domowych od 1,015 do 1,040 i jest ona wypadkową ilości wody i zawartych w niej składników. Po wypiciu dużej ilości płynów masa właściwa moczu może być bardzo niska. Po obfitych potach i biegunce i przy zmniejszonym dowozie płynów masa właściwa moczu wrasta. Prawidłowo funkcjonujące nerki wykazują wyraźną zależność między masą właściwą moczu a jego ilością. Brak tej zależności świadczy o przebytym lub toczącym się procesie chorobowym.
Ciśnienie osmotyczne moczu jest większe niż krwi. W stosunku do krwi mocz jest płynem hipertonicznym. W warunkach fizjologicznych ciśnienie osmotyczne moczu waha się w dość szerokich granicach i zależy w dużym stopniu od jakości pokarmu i ilości pobranej wody. U większości gatunków zwierząt mocz jest przejrzysty, a mętny jest tylko u koni. Mocz jest barwy lekko żółtej, a przyczyną zmiany tego zabarwienia mogą być barwniki pochodzenia ustrojowego(krwi, żółci) lub pochodzenia pozaustrojowego(leki, barwniki pokarmu). Woń moczu jest swoista dla poszczególnych gatunków.
Odczyn pH moczu zależy od gatunku zwierzęcia oraz sposobu jego odżywiania. Zwierzęta mięsożerne pobierają z karmą więcej białka, dlatego odczyn ich moczu jest lekko kwaśny(pH 6,5-7,0)W wyniku utleniania w organizmie siarki i fosforu, zawartych w białku, powstają kwasy siarkowy i fosforowy, które zakwaszają mocz. Zwierzęta roślinożerne pobierają z paszą duże ilości takich pierwiastków, jak wapń, magnez, potas które są wydalane z moczem i alkalizują go, pH moczu zwierząt roślinożernych waha się w granicach 7,5-8,4. Zwierzęta roślinożerne żywione obficie kiszonkami, wykazują obniżone pH moczu. U bydła w takich stanach chorobowych, jak ketonemia mocz ma odczyn kwaśny.
Właściwości chemiczne
Mocz jest roztworem ciał organicznych i nieorganicznych. Wśród składników organicznych rozróżniamy związki azotowe i bezazotowe.
Składniki azotowe. Najważniejszym składnikiem azotowym moczu jest mocznik, który stanowi 75-85 % wszystkich związków azotowych występujących w moczu. Mocznik jest głównym końcowym produktem przemiany białkowej w organizmie. Mocznik pochodzi z amoniaku, powstającego w wątrobie w wyniku procesu dezaminacji aminokwasów. Amoniak jako związek toksyczny musi być sprawnie usuwany z organizmu. Wydalanie amoniaku poprzez nerki jest możliwe wtedy, kiedy odczyn moczu jest kwaśny. Synteza mocznika z amoniaku i dwutlenku węgla chroni te zwierzęta przed zatruciem amoniakiem.
Kwas moczowy tworzy się z przemian zasad purynowych, które powstają przy rozpadzie nukleoproteidów.
Amoniak jest syntetyzowany w nerce głównie z glutaminy lub asparginy. Ilość amoniaku w moczu zależy przede wszystkim od rodzaju przyjmowanego pokarmu i gatunku zwierzęcia. U zwierząt roślinożernych ze względu na alkaliczność moczu jest mniej amoniaku niż u zwierząt mięsożernych. Kreatynina wydalana z moczu jest bezwodnikiem kreatyny, wytwarza się z fosfagenu mięśniowego.
Składniki organiczne bezazotowe moczu takie jak glukoza, aceton, kwas acetooctowy nie występują w moczu prawidłowym.
Składniki nieorganiczne. Spośród substancji nieorganicznych w największych ilościach występują w moczu chlorki sodu i potasu. Oprócz chlorków w moczu występują fosforany wapnia i magnezu, siarczany i wodorowęglany.